Tíminn - 11.04.1976, Side 10

10
TÍMINN
Sunnudagur 11. apríl 1976.
Haukur Harðarson, bæjarstjóri á Húsavík:
Raforkumál
á Norðurlandi
SAGT HEFUR verið um Islend-
inga, að þeir séu með afbrigðum
þrætugjarnir. Þessi þrætugirni
leiðist oftlega út i eins konar þrá-
hyggju, sem drepið getur i dróma
hin stærstu hagsmunamál og
valdið með þvi fjölda manna ó-
mældum óþægindum og þjóðinni
allri stórtjóni.
Raforkumál okkar Norðlend-
inga eru glöggt dæmi um þetta
þjóðareinkenni, sem ég leyfi mér
að kalla þjóðarlöst. 1 þeim birtast
bæði þrætugirni og þráhyggjan i
sinni ömurlegustu mynd og hefur
valdið ibúum landshlutans erfið-
leikum og þjóðinni i heild beinu
fjárhagstjóni.
Gljúfurversvirkjun i Laxá i
S-Þing, áttiað leysa úr rafmagns-
þörf á austanverðu Norðurlandi
um alllangt árabil. Þegar sýnt
var, aö af þeirri framkvæmd
myndi ekki verða og um það mál
hafði verið gert samkomulag
milli aðila, lá beint við að samein-
astum nýjar leiðir og vinna af al-
hugaö lausná orkuskortinum. En
þá komu raddir þráhyggjunnar til
skjalanna, sem fram til þessa
hafa haldið áfram aö klifa á stiflu
i Laxá, þvert ofan i gert sam-
komulag. Slikar hj'áróma raddir
hafa tafið fyrir stefnumörkun i
raforkumálum á Norðurlandi og
leitazt við að rugla þá i' riminu,
semaf einlægni vilja leysa úr raf-
orkuskortinum án tillits til
virkjunarstaðar i fjórðungnum.
Þessar raddir eiga stóra sök á
þvi, hversu hægt miðar i að leysa
vandann.
Ríkir raforkuskortur
á Norðurlandi?
Samþykktir Fjórðungssam-
bands Norölendinga um árabil,
svo og samþykktir ýmissa
byggðalaga, bera þess ljósan
vott, að þorri Norðlendinga er
ekki i nokkrum vafa um, að á
Norðurlandi skortir raforku. Auð-
velt er að sanna með tölum, að
mikið skortir á, að á Norðurlandi
sé næg raforka framleidd fyrir
tilstilli innlendra orkugjafa.
Ibúar á austanverðu Norður-
landi eru á hverjum vetri minntir
á óþægilegan hátt á raforkuskort-
inn, þegar ljós og hiti bregzt i
norðlenzkum stórhríðum og iðn-
aðar- og framleiðslugreinar til
sjós og lands verða af þeim sök-
um fyrir rekstrartruflunum með
tilheyrandi skaða i óteljandi
myndum.
Það er hægt að skilja, að ibúar i
öðrum landshlutum geri sér ekki
fulla grein fyrir þeim óþægindum
og beinu fjárhagstjóni, sem stafa
af öryggisleysi i raforkumálum á
Norðurlandi. Hitt er mér aftur á
móti óskiljanlegt, hvernig þessi
staðreynd getur farið fram hjá
nokkrum manni, sem nú lifir og
starfar á Norðurlandi. Þannig
hiýtur þó að vera varið með
menn, sem sifellt finna núverandi
virkjunaraðgerðum i fjórðungn-
um allt til foráttu og minnast tæp-
ast eða alls ekki lengur á raforku-
skortinn, heldur óttast offram-
leiðslu á rafmagni. Slikir menn
geta ekki haftmikiö álit á framtið
byggðar á Norðurlandi.
Mergurinn málsins er sá, að til
fleiri ára hefur ekki verið unnt að
verða viö óskum ibúa á austan-
verðu Norðurlandi um rafmagn
til upphitunar húsa, og enda þótt
ný virkjun sé á næsta leiti i fjórö-
ungnum, hafa menn ekki enn
fengið svör. Hægt er að nefna
dæmi um bændur.sem byggt hafa
sitt eigiö orkuver, þar sem ekki
var hægt að fá rafmagn til upphit-
unar I ibúðarhús, sem hönnuö
voru til upphitunar með raf-
magni.
Hitaveita á Akureyri mun að
visu draga úr raforkunotkun þar,
en hætt er viö að þeir, sem ekki
hafa hannaö hús sin fyrir vatns-
kerfi, muni veröa seinir til að
brjóta veggi til að koma fyrir
vatnslögnum.
Þá kemur næturhitun húsa á
Akureyri utan álagstoppa, sem af
þeim sökum lækka tiltölulega
minna, meö'tilkomu hitaveitu á
staönum, en ætla mætti við laus-
lega ágizkun.
Þá hefur rafmagnsskortur um
árabil tafið fyrir eðlilegri iðnað-
aruppbyggingu á Norðurlandi, og
skemmst er aö minnast fyrir-
spurnar frá verksmiöjum Samb.
isl. samvinnufélaga um hvort og
hvenær rafmagn myndi fyrir
hendi til áframhaldandi iðnaðar-
uppbyggingar á Akureyri.
Þaö er óeðlilegt. að iðnfyrirtæki
risi á unöan ráfoikuverum, sem
eiga að knýja þau. Eðlilegt er að
orkan verði til á undan, og mun
hún þá kalla á aukinn iðnað i
landshlutanum.
Verði umframorka frá Kröflu-
virkjun á að mæta henni með
eflingu iðnaðar á Norðurlandi.
Kröfluvirkjun
Á ítaliu hefur rafmagn verið
framleitt við gufuorku i u.þ.b. 70
ár. Rekstur slikra orkuvera
styðst þvi við langa reynslu, þvi
getur bygging jarðgufuknúins
raforkuvers á tslandi tæpast kall-
ast tilraunastarfsemi, enda þótt
eðli og efnainnihald gufunnar sé
eitthvað misjafnt frá stað til stað-
ar og að þvi þurfi að gæta við
hönnun nýrra orkuvera.
Gufuaflið i iðrum jarðar hefur
um langa hrið heillað islenzka
menntamenn. Þvi eigum við ts-
lendingar nú allmarga hæfa og
vel menntaða menn á sviði jarð-
visinda,-sem erufullfærir um að
kljást við tæknileg vandamál
samfara nýtingu jarðvarmans.
Ýmsir þessir visindamenn hafa
starfað við jarðvarmavirkjanir i
öðrum heimsálfum og getið sér
góðan orðstir. Þótt slikt sé góðra
gjalda vert, kýs ég að islenzkum
jarðvi'sindamönnum séu búin
verkefni og starfsskilyrði á ts-
landi og aö Island njóti starfs-
krafta þeirra.
Vatnsaflsknúin orkuver eiga
það vandamál sameiginlegt, að
koma þarf upp vatnsforöabúrum
til að miðla orkugjafanum milli
árstiða. Árnar sjálfar svo og
miðlunarlón eru ofanjaröar og
þvi viökvæm fyrir iruflunum af
völdum vetrarveöra. Af þessu
leiðir, að raforkan frá vatnsvirkj-
unum er gjörn á aö bregöast, ein-
mitt þegar þörfin er mest fyrir
birtu og yl.
Ahrif veöurs á jarðgufuvirkjan-
ir eru hverfandi. Þvi virðist mér,a
að slikar virkjanir hljóti að stuðla
að auknu rekstraröryggi, t.d. i
samrekstri við vatnsvirkjanir.
Jarðgufuvirkjanir hljóta jafn-
framt af þessum sökum að hafa
augljósa yfirburði i þeim lands-
hlutum, þar sem vetrarveöur eru
höröust, s.s. á Noröurlandi.
Vegna reynslunnar af raforku frá
Laxá var ég strax spenntur fyrir
hugmyndinni um jarögufuvirkjun
á Norðurlandi, og studdi þvi af
heilum hug virkjun i Kröflu, enda
þótt mér þætti valiö á virkjunar-
staðnum orka tvimælis. Nokkur
reynsla hafði þegar fengizt af
rekstri gufustöövar i Bjarnar-
flagi, sem lofaði góðu, enda þótt
að þeirri framkvæmd hefði verið
staðið af vanefnum, og trúlega
með blönduðu hugarfari.
Miklar deilur hafa verið uppi
um tæknilegan undirbúning
Kröfluvirkjunar. En þegar þess
er gætt, hversu langt er siðan bor-
anir hófust i Námaskarði og
Bjarnarflagi, sem er i næsta ná-
grenni Kröflu, og hversu lengi er
búið að tala um virkjun gufuork-
unnar, get ég ekki varizt þeirri
hugsun, að það sem kann að
skorta á tæknilegan undirbúning
við virkjunina, beri fremur að
skoða sem vanrækslusynd orku-
yfirvalda i landinu fyrr og siðar,
en yfirsjón Kröflunefndarmanna.
Annars virðist mér sem Kröflu-
nefnd sé i huga sumra lands-
manna eins konar persónugerv-
ingur alls þess, sem miður fer i
þjóðfélaginu, og gegni þvi eins
konar pi'slarvættishlutverki.
Kröflunefnd ákvað ekki un i
Kröflu, heldur var virkjunin
ákvörðun Alþingis. Kröflunefnd
er þvi framkvæmdaaðili, sem
vinnur sitt verk i umboði Alþingis
ogrikisstjórnar. Enda þótt timinn
leiði sjálfsagt i ljós, að sumar
ákvarðanir nefndarinnar hafi
verið hæpnar, þegar hægt er að
virða þær fyrir sér i ljósi reynsl-
unnar, verður lika að muna, að
timinn er dýrmætur, og hann
hefur Kröflunefnd nýtt vel.
Kröfluvirkjun er þegar komin
svo langt áleiðis, að ei verður
aftur snúið. Þetta ættu þrá-
hyggjumenn að reyna að skilja og
hætta áróðri, sem er i andstöðu
við hagsmuni Norðlendinga.
íslenzkar skuldir
og náttúruhamfarir
Mig rámar i þaö, að á skólaár-
um minum hafi verið kennt, aö
tsland væri snautt af náttúruauð-
æfum. Var þá gjarna bent á, að
hérværu engin kol, olia, járn eða
dýrir málmar.
1 minum augum er þetta fjar-
stæöa. Hins vegar er sá regin-
munur á áöurnefndum náttúru-
auölindum og auölindum tslands,
s.s. jarövarma og vatnsorku, aö
fyrrnefndar auölindir ganga
smátt og smátt til þurrðar, en
vatnsorka og jarövarmi endur-
nýjast jafnharöan. Mér viröast
orkulindir Islands hafa augljósa
yfirburði fram yfir forgengilegar
orkulindir ýmissa annarra þjóöa.
Sá munur er á þessum tveimur
orkugjöfum okkar, aö vatnsorkan
er dreifö um allt land, að visu i
misjöfnum mæli, en jarðvarminn
erbundinn við móbergssvæðið, og
orkurfkasti hluti þeirra, háhita-
svæðin, eru alla jafna hluti af eða
i næsta nágrenni við virkustu gos-
stöðvar landsins.
Þegar þetta er haft i huga, virö-
istaugljóst, að æskilegast væri að
virkja vatnsorkuna utan mó-
bergssvæðisins, en jarövarminn
verður aö sjálfsögðu ekki virkjað-
ur til raforkuframleiöslu utan
háhitasvæðanna.
Ekki hefur þessari kenningu
veriö fylgt viö val virkjunarstaða
fram til þessa. Stærstu vatns-
knúnu raforkuver landsins standa
i næsta nágrenni við frægasta og
virkasta eldfjall landsins, Heklu,
og hvergi á landinu eru lengra
komin áform um áframhaldandi
virkjanir en i Þjórsá. Hefur þó
eitt eldgos átt sér stað i Heklu, á
þeim fáu árum, sem liðin eru
siðan raforkuframleiðsla hófst
við Búrfell. Þegar haft er i huga,
að langmestur hluti þessa raf-
magns, sem notað er á þéttbýl-
asta hluta landsins, er framleidd-
ur á þessum stað, finnst mér ibú-
ar við Faxaflóa sýna mikið and-
varaleysi, að hafa ekki tekið upp
baráttu fyrir stórvirkjun i ann-
arri átt, t.d. i Blöndu, til að standa
ekki uppi án raforku, ef eldgos
brýzt út á Þjórsársvæðinu eða á
leið orkuflutningslinanna.
Kröflusvæðið hefur ekki farið
varhluta af náttúruhamförum
undanfarið. I kjölfar þeirra hafa
fylgt háværar raddir um að hætta
við framkvæmdir i Kröflu.
Fráleitt er að loka augunum
fyrir þessari hættu. Mér gengur
hins vegar verr að skilja, hvers
vegna aðvörunarraddirnar hafa
hærra þegar Leirhnjúkur sendir
frá sér smágos, heldur en þegar
Hekla kemur meö dálitið gos.
Þessi umhyggja fyrir okkur
Norðlendingum umfram Sunn-
lendinga vekur óneitanlega upp
þá spurningu, hvort hvert manns-
lif norðan jökla sé svona miklu
meira virði en sunnan jökla, sem
trúlega ætti þá að stafa af þvi,
hversu Norðlendingar eru miklu
færri en Sunnlendingar.
íslendingar hafa löngum barizt
viö náttúruöflin i landi sínu og
lært aö sigrast á þeim. Þessi
barátta hefur ekki veriö án fóma,
en hún hefur stælt þjóöina og gert
hana sterkari og hæfari til aö lifa
á landsins gæðum og þora aö nýta
þau.
Sú staðreynd, aö unniö er aö
uppbyggingu Vestmannaeyja-
kaupstaðar á litt kulnuðum glæð-
um eldfjalla, svo og fyrirhugaðar
framkvæmdir við hitaveitu og
sjóefnaverksmiöju á Reykjanesi,
aö ögleymdum raforkufram-
kvæmdum við rætur Heklu, sýnir
okkur svart á hvitu, að þjóðin
hefúr ekki látið bugast af náttúru-
hamförum, heldur haldið bjart-
sýni sinni i gegn um þykkt og
þunnt.
Undanfarið hafa jarðvisinda-
menn spáð öflugum jaröskjálft-
um á Suðurlandsundirlendinu, og
einn stærsti jarðskjálftinn i vetur
varð i nágrenni Reykjavikur.
Eigi að fylgja röddum efasemd-
anna virðist rökrétt að fresta
framkvæmdum sunnan jökla
fram yfir þennan stóra jarð-(
skjálfta, en leggja allt kapp a'
aðbyggja upp i öðrum landshlut-
um. Siðan mætti snúa þessu við
að loknum „stóra skjálftanum”.
Mér finnst þessi hugmynd fráleit,
heldur beri okkur að hanna
mannvirki á hverjum stað á þann
veg, að þau séu sem bezt undir
það búin að mæta hugsanlegum
náttúruhamförum.
Við tslendingar höfum ekkiefni
á að nýta ekki landsins gögn og
gæði, ef við eigum að halda efna-
hagslegu sjálfstæði okkar.
Ahættan af hugsanlegum
náttúruhamförum er einn sá
skattur, sem við þurfum að
greiða til þess að vera tslending-
ar. Ég er reiðubúinn að gjalda
þennan skatt til.þess að geta hald-
ið áfram að vera tslendingar i
efnahagslega sjálfstæðu landi.
Samtenging orkuveitu-
svæða
Éghef um árabil verið þeirrar
skoðunar, að fljótvirkasta og
öruggasta leiðin til samtengingar
orkuveitusvæðanna norðan og
sunnan jökla liggi beint yfir
Sprengisand milii Báröardals og
virkjana við Þjórsá. Ætti þá jafn-
framt að virkja Skjálfandafljót
við Ishólsvatn, og væri þá nokkuð
öflugar virkjanir beggja vegna
hálendisins til miölunar raforku
þangað sem hennar er þörf
hverju sinni. Þessi hugmynd mun
verða að veruleika siðar.
Jafn sjálfsagt finnst mér að
vinna heils hugar að framgangi
byggöalinunnar milli Norður- og
Suðurlands, fyrst ákveðið var að
hún kæmi fyrr til framkvæmda.
Byggðalinan hefur lika þann
stóra kost umfram hálendislin-
unaað hún myndar liftaug i gegn-
um fjölmargar sveitir landsins,
og gefur jafnframt fyrirheit um
samtengingu viö Vestfiröi siðar
meir.
Sú skoðun virðist ótrúlega al-
menn, að byggðalinan sé lögð til
að þjöna hagsmunum Norð-
lendinga eingöngu, og þvi beri aö
skrifa kostnaðinn af lagningu
hennar eingöngu á reikning
þeirra. Þessi misskilningur er
furðulegur þegar þess er gætt, að
raforku er hægt að beina um
orkuflutningslinur á þau svæði,
þar sem hennar er þörf hverju
sinni. öflug samtenging lands-
hluta gerir þvi i reynd ný orku-
mannvirki arðbær fyrr en ella,
þar sem með tilkomu tengilin-
anna má raða upp og timasetja
framkvæmdir á vixl milli lands-
hluta og fullnýta orkuverin fyrr
en hægt er, ef svæðin eru litil og
notkun raforku takmörkuð.
Með tilliti til reynslunnar af
orkuflutningslinunum frá Búrfelli
til Reykjavikur má öllum vera
ljóst, að öflug raforkuver á
Norðurlandi, með traustri teng-
ingu við Faxaflóasvæðið, hljóta
að auka á öryggið sunnan jökla.
Kröfluvirkjun er meðal annars
ætlað það hlutverk að bæta úr raf-
orkuskortinum á Austurlandi, og
þvi þarf jafnhliða virkjuninni að
vinna að linulögn austur, og loka
siðan hið fyrsta hringnum með
tengingu sunnan jökla við raf-
orkuver á Suðurlandi.
Samtenging orkuveitusvæða
landsins er hagsmunamál lands-
mannaallra. Húner sameiginlegt
verkefni þjóðarinnar, og á hana
ber að h'ta frá þvi sjónarmiði.
Norðurlandsvirkjun
Með bréfi iönaðarmálaráðu-
neytisins dags. 18. marz 1975 var
höfundur þessarar greinar
skipaður i nefnd til að kanna við-
horf sveitarfélaga og núverandi
eigenda orkuvera til stofnunar
sameignarfélags rikis og sveitar-
féiaga á Norðurlandi um orkuöfl-
un fyrir Norðurland — Norður-
landsvirkjun —, og gera tillögur
um orkumál Norölendinga.
Nefnd þessi starfaði af miklum
krafti til að byrja með, og haföi i
júnimánuöi gert drög að laga-
frumvarpi fyrir Noröurlands-
virkjun. Þetta lagafrumvarp
hefur veriö kynnt á þingi
Fjórðungssambands Norð-
lendinga, svo og fyrir hæstvirtum
orkumálaráðherra og ráöuneyti
hans, að ógleymdum eigendum
núverandi orkuöflunarfyrirtækja
á Norðurlandi.
Ég hafði gert mér vonir um, aö
i kjölfar starfa þessarar nefndar
myndi fyrir s.l. áramót veröa lagt
fram lagafrumvarp um Norður-
landsvirkjun á Alþingi, en af þvi
varð ekki, og hefur raunar litið
gerzt i þessari nefnd i seinni tið.
Ég er ennþá þeirrar skoðunar,