Tíminn - 13.06.1976, Blaðsíða 17

Sunnudagur 13. júni 1976
TÍMINN
17
MAÐUR ER NEFND-
UR Jón Högnason. Hann
er Skaftfellingur að upp-
runa, fæddist að Eystri-
Sólheimum i Mýrdal og
ólst þar upp til átján ára
aldurs. Jón er einn
þeirra fjölmörgu íslend-
inga, sem heillaðist ung-
ur af sjónum og stundaði
sjó á blómaskeiði ævi
sinnar, hann er einn
þeirra, sem muna
gamla skútulifið, en
þeim fer nú að fækka
hvað af hverju. Skútu-
öldin er ekki lengur
samtið, heldur saga.
Byrjaði kornungur að róa
til fiskjar.
Blaðamaður frá Timanum sótti
Jón heim fyrir fáum dögum, og
hann féllstá aðsegja fáein orð við
lesendurblaðsins, „enþaðverður
Sjómennska er bæði erfitt og áhættusamt starf. Þar er bilið á milli llfs og dauða oft harla mjótt, og þeir
sem lltið skynbragð bera á sllka hluti, furða sig iðulega á þvl, hvernig litlir bátar komast leiðar sinnar i
stormum og stórsjó.
hendur, þegar þú hafðir eytt
fimm árum ævinnar á skútu?
— Þá fór ég i Sjómannaskólann
og lauk þar svokölluðu farmanns-
prófi eftir þriggja vetra nám. Það
var árið 1914. Þá var togaraöldin
hafin, og nú réðist ég sem stýri-
maður á togara. Ég byrjaði að
vinna á enskum togara, sem
gerður var út frá Grimsby, en
skipstjóri var Þórarinn Olgeirs-
son. Þarna var ég i tvö ár, en þá
var striðið skollið á, togarinn var
tekinn i herþjónustu, og við, þess-
ir sex íslendingar, sem vorum á
skipinu, vorum sendir heim.
— Hvað var nú til ráðs?
— Um þetta leyti voru Skaft-
fellingar að safna fé til þess að
festa kaup á strandferðabáti.
Hlutafélagið Skaftfellingur var
stofnað, og það lét smiða fyrir sig
bát i Danmörku, sem einnig hlaut
nafnið Skaftfellíngur. Nú kom i
minn hlut að sækja þetta nýja
skip til Danmerkur. En nú gekk
mikið á i veröldinni, styrjöldin i
algleymingi, og frá því er
skemmst að segja, að ég fékk
ekki neina oliu i skipið, svo ég
varð að sigla þvi með seglum alla
leið til íslands. Þetta fór þo allt
vel, og ég sagði ekki skilið við
„Mér hlýnar, þegar
ég hugsa um skútulífið"
segir Jón Högnason, fyrrverandi skipstjóri, en hann
á ab baki langan sjómannsferil,
meðal annars bæði ó skútum og togurum
ekki nema stutt,” bætti hann við.
Auðvítað verður farið að vilja
Jóns i þvi efni, og er nú bezt að
byrja á spurningunum:
— Byrjaðir þú ungur að stunda
sjó, Jón?
— Égvarþrettán ára.þegarég
byrjaði að „fljóta með” til fiskjar
frá Jökulsá, sem sumir kalla
Jökulsá á Sólheimasandi, þótt
það sé nú reyndar ekki alveg rétt,
þvi að hún er á milli Skógasands
og Sólheimasands, og eins og
kunnugter skiptir húnlika sýslu..
Þar eru sýslumörk Rangárvalla
og Vestur-Skaftafellssýslna.
Skipið sem ég reri á þessa fyrstu
róðra ævi minnar, heitir Péturs-
ey, og er nú geymt i byggðasafn-
inu i Skógum undir Eyjafjöllum.
— Þú segist hafa róið ,,frá
Jökulsá”, Varla hafið þið lent i
árósnum?
— Nei,að visu ekki, en það var
samt alltaf tekið svona til orða.
Lendingin var réttvestan viðána,
og það þýddi, að við, sem áttum
heima austan ár, urðum alltaf að
fara yfir hana, en það kom ekki
að sök, þvi róið var að vetrinum,
og þá er áin alltaf litil, enda man
ég aldrei eftir neinum i' sambandi
við að komastyfir hana. — Stund-
um var lika róið beint fram undan
Pétursey, frá Melnum, sem kall-
að var. Þeir róðrar fóru fram að
vorinu, og það voru tveir bátar,
sem reru þaðan.
— Var nokkuð þarna, sem likt-
ist höfn eða bátalægi?
— Nei, það var ekki um neitt
annað að ræða en sandinn, og i
rauninni mátti segja að þetta
væri ekki gerandi nema i ládauð-
um sjó.
— Svo hefur leiðin legið frá
æskustöðvunum?
— Já, eftir fermingu var ég
sendur til Vestmannaeyja og var
þar landmaður á vorvertið. A
meðanég var þar féll aldrei niður
vinna nokkurn dag, nema sunnu-
dagana. Ég fékk tuttugu og fimm
krónur fyrir allan timann, — og
þótti gott. Það var sannarlega
ekki svo litið i það varið að koma
heim með 25 krónur um Jóns-
messuna. — Aftur var ég aðra
vorvertið i Eyjum, landmaður,
eins og i fyrra skiptið, og hafði þá
þrjátiu og fimm krónur upp úr
krafsinu. Það var ekki svo litið,
en hinu mega menn ekki heldur
gleyma, að á báðum þessum ver-
tíðum unnu landmennirnir i tiu til
tólf klukkustundir á dag, alla
daga nema sunnudaga. Þar féll
aldrei úr virkur dagur.
Á skútu
— Svohefur þú haldiðlengra út
i heiminn?
— Já, ég fór ásamt fleiri mönn-
um til Reykjavikur i þvi skyni að
stunda sjó þar. Við gengum alla
leið austan úr Skaftafellssýslu og
vorum um það bil viku á leiðinni.
Nesti okkar og annað sem við
þurftum með okkur að hafa bár-
um við á bakinu. Venjulega voru
menn þetta fjórir til fimm saman
á slikum ferðum, og var sú tala
miðuð við það, að óþægilegt væri
fyrir sveitaheimili að taka við
fleiri mönnum til gistingar i einu,
en vitaskuld var æskilegt að
halda sem bezt hópinn.
— Hvernig var svo lifið á skut-
unum, eftiraðþangað varkomið?
— Mér fannst það alltaf
skemmtilegt, og mér hlýnar inn-
an rifja, þegar ég hugsa til þess.
En ég veit lika, að til eru þeir,
sem eru á öðru máli en ég um
þetta. Venjulega voru tuttugu og
fjórir menn um borð, og eina vist-
arveran var káetan, þar sem allir
höfðust við, nema skipstjórinn,
stýrimaðurinn og svo oftast tveir
beztu dráttarmennirnir.
— Það hlýtur nú að hafa stund-
um verið heldur loftþungt i lúk-
arnum, þar sem svo margir menn
höfðust þar við?
— Ékki fann ég svo mjög til
þess, en trúlega hefur loftið ekki
alltaf verið mjög ferskt, einkum
vegna þess, að i þessu herbergi
var lika eldað handa allri skips-
höfninni. Loftið hefur kannski
versnað eitthvað, ef baunir urðu
mjög snöggsoðnar, — eða brunnu
við.
— Var löngútivist i einu á skút-
unum?
— Venjulega fóru fyrstu skút-
urnar út i byrjun marzmánaðar.
Þá hófst vetrarvertíðin, sem stóð
tilellefta mai, eins og nú. Enauð-
vitað var ekki verið úti allan þann
tima i einu. Ef vel fiskaðist á
vetrarvertið, gat komið fyrir að
ferðin tæki ekki nema eina viku.
Svo var alltaf ein veiðiferð á vor-
in, frá lokum til Jónsmessu, og
ein ferð, sem kölluð var miðsum-
arstúr. Hún var álika löng og vor-
ferðin, en úthaldinu lauk oftast i
september.
— Hvað voru þetta mörg ár,
sem þú varst á skútum, Jón?
— Ég var fimm úthöld, eins og
það var alltaf kallað. Það þýðir,
að ég hafi verið á skútum i fimm
ár á timabilinu frá marzbyrjun til
september ár hvert. Meðalkaup
eftir hvert úthald voru um sex
hundruð krónur, og af því urðu
fjölskyldur sjómannanna að lifa,
þvi aðoftastvar bókstaflega ekk-
ert að gera mánuðina á milli, það
er að segja svona þrjá mánuði
fyrir áramót og tvo eftir. Eina
launauppbótin sem sjómenn nutu,
var trosfiskur, sem þeir gátu haft
heim með sér handa heimilum
sinum. Þvi ber ekki að neita, að
hann var oft ágætis matur, og
mikil búdrýgindiað honum. Hvað
mig snertir, þá held ég að skútu-
kaupið hafi oftast dugað mér. Ég
man, að ég skuldaði einu sinni
sextiu krónur, þegar ég fór á sjó-
inn i byrjun vetrarverti'ðar, svo
ekki hefúr hýran dugað mér i það
skiptið, en þetta var ekki oft.
Fyrsti skipstjórinn á
Skaftfellingi
— Hvað tókst þú þér svo fyrir
Skaftfelling, þegar heim var
komið, heldur varð ég skipstjóri á
honum og sigldi honum meðfram
söndum Skaftafellssýslna tvö
fyrstu árin, sem hann var þar i
förum.
Skipstjórn á togurum
— Hvað tók svo við, eftir að
verunni á Skaftfellingi var lokið?
— Nú ætlaég að hlaupa yfir dá-
litinn kafla i ævisögunni.
Næst er þar til að taka, að mér
var boðið að gerast stýrimaður á
togaranum Leifi heppna. Skip-
stjóri var Gfsli M. Oddsson. Þar
varégitvöár. Leifur heppni fórst
siðar i Halaveðrinu fræga, vet-
urinn 1925, en þá var ég orðinn
skipstjóri á togara sem hét Gull-
toppur, en hafði áður verið á tog-
ara sem hét Vinland. Þegar ver-
unni á Gulltoppi lauk, fór ég á
togarann Karlsefni, og var þar
skipstjóri i átta ár.
Næst gerðist það, að stofnað
var samvinnufélag i Hafnarfirði,
sem heil skipshöfn stóð að. Tog-
arinn Njörður, sem þá var eign
Utvegsbankans, var keyptur,
skirður upp og kallaður Hauka-
nes. Þarvar ég skipstjórii tvö ár.
Þessi útgerð heppnaðist ekki,
og var hætt við hana eftir nokkur
ár.
Þar með var sjómennsku minni
lokið, að öðru leyti en þvi, að ég
sigldi nokkrar ferðir til Engiands
á striðsárunum siðari, sem skip-
stjóri I annarra þjónustu.
Þegar i land var komið, réðst
ég til Skipaskoðunar rikisins og
vann þar i 22 ár, eða þangað til ég
var sjötugur. Siðan hef ég verið
að gripa i vinnu i frystihúsum til
þess að stytta timann.
Það væri hollur skóli
— Hvort þótti þér skemmti-
legra, skútulifið eða sjómennskan
á togurunum?
— Aður en vökulögin komu til
sögunnar, var lif háseta á togur-
um satt að segja óbærilegt, sök-
um þrældóms og svefnleysis, —
eða svo leit ég á. En með vökulög-
unum gerbreyttist þetta. Og nú
er aðbúð og vinnuskilyröi á tog-
urum slik, að ég tel að naumast
verði á betra kosið.
— Myndir þú vilja verða
sjómaður, ef þú værir ungur
maður núna, og ættir að velja
þér ævistarf?
— Alveg hiklaust. Og ég vil
bæta þvi við, að ég held að það
væri hollur skóli ungum mönnum,
sem vilja verða sjómenn, ef þeim
gæfist tækifæri til þess að vera á
skipum eins og gömlu skútunum
okkar, svo sem eins og eitt ár.
—VS.
Jón Högnason.
Timamynd Gunnar.