Tíminn - 13.06.1976, Blaðsíða 14

Tíminn - 13.06.1976, Blaðsíða 14
14 TÍMINN Sunnudagur 13. júní 1976 Snæbjörn Kristjánsson í Hergilsey: Orlagadagurfyr ir hundrað Fáir menn i landinu voru jafnnákomnir sjón- um og hinir fornu Breiðfirðingar. Þeir bjuggu á eyjum úti, og þeir áttu yfir sjó að sækja, hvert sem þeir fóru, einnig við bústörf heima fyrir. Sjósókn og fiskveiði var mikill þáttur i lifi þeirra, og þeir voru harðfengir sjómenn, enda áttu þeir ekki aðeins við sama vanda að striða og aðrir sjómenn þeirrar tiðar, heldur einnig þunga og viðsjárverða strauma eyja á milli. Ekki kembdu allir hinir breiðfirzku sjómenn hærurnar. Hér segir frá atburði, sem gerðist i Breiðafjarðarbyggðum fyrir sem næst réttum hundrað árum, á útmánuðum 1876. Frásögnin er eftir hinn kunna mann, Snæbjörn Kristjáns- son i Hergilsey, sem bjargaðist einn manna úr háskanum. NU var ráöiö, aö ég færi til sjó- róöra á Hjallasand viö Snæfells- jökul fyrir páskana og væri þar til krossmessu. Meö mér ætluöu aö fara úr Skáleyjum Pétur Péturs- son, Andrés Magnússon og Guö- mundur Jónsson, allt hinir rösk- ustu menn, og voru fáir þeirra likar. En Guömundur andaöist þá um veturinn. Ennfremur Berg- sveinn Jónsson, sonarsonur Eyjólfs i Svefneyjum, Krist- mundur vinnumaöur úr Svefneyj- um, gildur maöur, og máttu þeir heita einvalamenn að hreysti og hugrekki og úrval ungra manna i hreppnum. Hinn fimmti var Brandur Brandsson, vinnumaöur fööur mins, tæplega meðalmaöur aö buröum, en góöur i umgengni og ráðvandur. Nú fórum viö aö heiman, þessir 6, i endaðan marzmánuö, undir Jökul, sem kallaö var, og vorum viö að búösetu saman, Pétur, Andrés og ég. Þeir voru mestir vinir minir, og höföu veriö meö mér fyrr oftar en um sinn. Nú var hálfur mánuöur til páska og skyldi nú búast til fiski- fangs. En ég vissi ekki, hvernig ég var. Mér fannst ég ekki vera heilbrigður aö öllu, óvanalegur kviöi lá svo fast á huga minum, aö mér var mein aö, og aö hverfa út á sjóinn fannst mér svo ömurlegt, aö engu tali tók, þvert á móti þvi sem vant var. Blessaöur sjórinn, sem haföi veriö mér til yndis, fannst mér þá daga eins og skuggalegur. Svona liöu tveir dagar eftir aö viö komum i veiöistööina, að aðr- ir reru til fiskjar, en viö ekki. Þeir fiskuðu lltið, og þótti mér vænt um. Nú er þaö næstu nótt, aöfara- nótt 6. april 1876, aö mig dreymir, aö ég þóttist vera kominn heim i Hergilsey meö öllum hásetum minum og ætla til Jökulferöarinn- ar. Bátur okkar flaut viö hlein i vognum, er heitir Tindabikkja, og oft er vant aö leggja frá, þá meö lik er fariö til greftrunar I Flatey. Nú tala ég um viö menn mina, aö viö leggjum af staö, og veröur þaö. Fjórir bæir eru á eyjunni og þótti mér hópur manna úr hverj- um bæ fylgja okkur til sjávar, en viö hleinarsporöinn efra staö- næmdist allur skarinn. „Kveöjiö fólkiö, piltar”, þóttist ég segja viö þá, og gjöröu þeir þaö og fóru svo út i bátinn. Ég var siöastur. En ég haföi kvatt alla og kom að bátn- um, þá stendur þar ung stúlka, sem Ingibjörg hét og átti heima i hreppnum, af góöu fólki komin og efnilega talin. Hún segir við mig svo lágt aö aörir skyldi ekki heyra: ,,Ég held þaö sé enginn maöur, sem ég hef meira hug á en þér.” Ég þykist óöar segja lágt: „En ég hef ekki hug á þér.” 1 þeim svifum vakna ég og voru þá allir minir menn setztir undir ár- ar I bátnum. 1 þvi ég vakna, segir Pétur: „Hvaö var þig nú aö dreyma? Viö Andrés vorum vakandi og heyrö- um, aö þér var órótt I svefnin- um.” Þá segi ég þeim drauminn og aö mér sé illa viö hann, þvi aö mamma, þótt góö sé, hafi veriö mér erfiö I draumum, og Ingi- bjargar nafn sé mér „engin björg”, hafi rekið mig á þaö. Þá heyri ég, að Pétur hlær upp úr tal- inu (ég sá hann ekki, þvi myrkt var) og segir: „Nú skeikar þér, góöur vinur, og oft hefir þú ráöiö betur drauma þina en þetta, enda skal ég nú ráöa og er min ráöning svona: Þar sem þig dreymdi, aö Ingibjörg móöir þin og Ingibjörg hin fylgdu okkur til sjávar og blessuö jómfrúin haföi svo mikinn hug á þér, þá fylgja þær okkur I vor til allra heilla. Þetta er betur dreymt en ekki, þvi Ingibjörg er „ung björg” i draumi, en ekki „engin björg”, eins og þú heldur. Þarna hefur þú mina ráöningu á draumnum og er hún rétt, vittu nú til.” Þaö var eins og Andrés fylgdi Pétri aö málum i öllu samtali okkar, og sá ég þvi siöar, aö þá grunaði ekki um það, er fram kom þann dag. Um morguninn var suövestan hægur vindur, en undirsjór nokk- ur, og er sól var nokkuð farin, reru fjórir eöa fimm bátar af sandinum, en ég reri ekki. Kom þá Bergsveinn háseti inn til min og spyr, hvort ég ætli aö róa, og kvaö ég nei viö þvi. Hann kvaöst þurfa til Ólafsvlkur, en þora þaö ekki, ef ske kynni ég reri. Ég svaraði þvi svo: „Faröu til Ólafs- vikur, ef þú þarft, þvi ég vil ekki róa I dag. En farir þú ekki nú, þá er ekki vist, aö ég leyfi þér aö fara á morgun.” „Ég fer þá strax,” sagöi Bergsveinn og kvaddi mig. Nú fór ég eitthvaö að hlynna aö veiðarfærum og hugsaöi aö vera litiö úti viö, þvi skeö gæti, aö ég stæðist þá ekki góða veörið og bátana frammi á miöunum, en eins og stuggaði viö aö fara á sjó- inn. Kemur þá Brandur i hlifum sinum og spyr, hvort ég ætli ekki aö róa, allir aörir séu rónir. Kveöst ég ekki nenna þvi. Þá svarar hann: „Til litils er að koma i veiöistöö og róa ekki.” Viö þessi orö brá mér svo, aö ég svara: „Segöu honum Krist- mundi til, þú skalt fá aö róa,” og kallaöi um leiö á Pétur og Andrés. Nú vorum viö ekki nema 5 og var þaö of litiö. En er viö komum aö bátnum, þá komu tveir menn hlaupandi, Jón og Ólafur, og biöja um far, og er þaö auösótt. Ég vil geta þess, þótt litilsvert sé, aö þegar ég kom ofan i sandinn hjá bátnum, datt ég á bæöi knén, en kom svo fyrir mig höndunum, aö ekki var algjört fall. Þvi man ég ekki eftir áöur né siöar þá ég hefi gengiö aö skipi, nema um morguninn i Oddbjarnarskeri, er skipreikinn varö þar, sem áöur er getiö. Þá fór á sömu leiö. Þaö var freklega hálffallinn sjór, er viö lögöum frá landi, og var þá tæplega útkomu auöiö vegna brims. Viö héldum til miös þess, er Svaöa er nefnt, og lögð- um lóðir okkar. Sé ég þá, aö brimiö eykst i landi, svo aö ekki sá I búðirnar á bökkunum fyrir brimreyk. Hugsa ég þá aö biöa nú ekki, hvaö sem aörir gjöri, og dreg upp lóöirnar aftur. Annar formaöur gjöröi hið sama, en fleiri ekki. Sá formaöur hét Jó- hannes, úr Hrappsey á Hvamms- árum firöi, og höföum viö samflot til iands. Ég haföi kynnzt þeim manni aö góöu og var okkur vel til vina, hann var knálegur maöur og vinsll. A leiöinni upp til lands bar ég undir Brand, er haföi róið á Sandi margar vertiöir, hvort hann héldi lendandi á Sandinum, og kvað hann sjaldan svo, aö ekki væri lendandi annaöhvort þar eöa I Krossavik, sem er dálítiö vestar og nær Brimnestánni. En er þangaö kom, var þar ófært, þvi fjara var sjávar og þvi lengri brimróöur. Nú var ráö aö sigla inn I Rif og er þaö hálf vika sjávar og góð lending, þá hafsjór er. En hér áttu örlaganornirnar hlut i máli. Ég átti aö sigla inn til Rifs, þó ég heyröi heldur hvatningarorð falla aö snúa ekki frá lendingunni. A fulloröins árum heföi ég gjört þaö, en nú gjöröi ég þaö ekki, heldur ákvað aö reyna við Sand- Snæbjörn Kristjánsson. inn og vanda sem bezt gott lag, þá brimróðurinn væri tekinn. En „lag” er þaö kallaö, er litil kyrrö kemur ööru hvoru, þótt brim sé mikiö. Jóhannes fylgdist meö og hagaöi sér aö öllu eins. Nú er upp aö Sandinum kom, sáum viö, aö lengra braut fram en ég ætlaði, og þvi brimróöurinn i hiö lengsta, þá lag kæmi. En nú var teningunum kastað og ekkert talaö um, hvaö upp kæmi. Bátarnir lágu samhliöa viö brimgaröinn, þó svo, aö fram- stafn hjá Jóhannesi var sem svaraði hálfri bátslengdinni fram úr okkar. Hverju þetta munaði, sést bráöum. Svona biöum viö litla stund og á meöan var allt lagaö til sem bezt varö. Meðal annars batt ég litinn kaöal i öftustu röng til að halda I með þeirri hendi, er ekki var á stýrissveifinni, svo að mig tæki siöur frá, þótt bára kæmi á mig viö landiö. Loks dró niður aö sjá, og kalliö kom: „Áfram,áfram!” Allir reru lifróður á báðum bátum og allt gekk vel fyrst. En er miðja vegu var komið til lands, sást, aö lagiö myndi tæpiega endast, ófæran var að koma að framan aftur. Ég hugsaði aðeins um að stýra rétt og vera ekki hræddur, enda eggj- aði menn mina i ákafa. Allt af færöist nær, og allt af færöust ófærar holskeflurnar nær líka. Bátarnir flugu áfram, þegar bárurnar tóku þá, og áttu hásetar þá erfitt með róöurinn, þvi aö þær tóku jafnhátt keipum bátanna. Nú var nær komið aö landi, vantaöi liklega átta til niu faöma, er sú siöasta kom. Ég hamaöist meö stóryröum á hásetum aö herða róöurinn, til þess aö báran, er var I alla staöi ófær, yrði brot- in, þá er hún kæmi á okkur. En þaö kom fyrir ekki. Framsogiö undir báruna hélt bátnum nærri föstum. Um leið og þessi bana- bára tókokkur, leitégum öxl mér til hennar og sá, að ég var i holi hennar og aö hún kom eins fljótt yfir menn mina og mig. Nú var allt f kafi um stund. En er út af dró, hékk ég á vinstri hliðinni á aftasta keipnefi bátsins á bak- borða. Ég reyndi að sitja fast með kaðalinn i hendinni, en ekkert haföi þaö gagnað. Ég leit i flýti yfir bátinn, og eru þá sumir mennirnir á söxum framan og aörir héldu sér i þá, en bátur Jóhannesar þar flatur i sandinum. Báran var brotin, þá er hún skall á honum, og kastaði öllu upp á sandinn með brotið stýri og brotnar árar. Ég hrópaði á háseta mina að halda sér fast, þvi okkur myndi kasta upp. Þetta var siöasta bár- an og nærri var, að báturinn kenndi grunns við sandinn. En þá kom útsogið undir næstu báru og sveif þátnum úr réttri stefnu á land, er hann hafði verið i, og sú bára tók okkur. Var báturinn nær þvi flatur og hvolfdi svo með okk- ur i holi hennar. Þá var útséö um allt, og er ég kom næst upp með höfuöið, voru ekki eftir hjá mér nema Pétur, Andrés og Brandur, ogbáturinn framar en áður. Hver bára tók hann eins og kefli undir sigog hamaðist svo á honum, að ómögulegt er aö lýsa þeirri raun, er við áttum i. Svona leið nokkur timi. Sá ég þá, að settur var til sjávar stór sexæringur til björgunar okkur, en hann fyllti óöar og var þvi settur upp aftur. Um það leyti losnaði Brandur al- gjörlega frá bátnum, en náöi i dufl, er þar flaut, um stund, en hvarf síðan. Nú vorum viö þrir félagar eftir, ogbar bátinn meöokkur til og frá eftir brimgaröinum, og sá ég, þá er upp kom i bili, hóp manna viö búöirnar upp á bökkunum og horföu á, en þeim smáfækkaöi sem lengur leiö. Þeim ofbauö aö horfa á og geta ekki bjargað, var mér sagt siöar. Þaö er ómögulegt aö lýsa þeim kvölum, sem viö áttum i, þvi hvorki rak bátinn upp né algjör- lega fram úr brimgarðinum. Ekkert var; hægt aö gjöra til hjálpar af þeim, er á horfðu, og bárurnar böröu okkur mis- kunnarlaust viö bátinn, slitu okk- ur af honum öðru hvoru niður i kafiö. En allt af náöum viö honum aftur, þótt enginn kynni að synda. Hvaö lengi við, þessir þrir, heldumstvið bátinn, veitég ekki. En þeir, sem á horfðu, sögðu mér siöar, að það myndi hafa veriö um hálfan annan klukkutima. Þá var þaö eitt sinn, er bátnum kast- ar upp i loft og við komum allir uppmeð honum, að Pétur kallar: „Haldið ekki I mig,” og hverfur við það. Nú erum viö Andrés eftir tveir, og er þaö þá eitt sinn, er ég kom upp úr kafinu, að ég stakkst á höfuðið ofan i skutinn á bátnum og flýgur I hug neglan. Ég var berhentur á annarri hendínni,

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.