Tíminn - 05.03.1978, Side 22

22
Sunnudagur 5. marz 1978
3Ó Ollffí!,* 30

i KRUHI
i RKUflíl i

I
H’fiWL á»*>
93« ISlíMlu íaso
-* 'fcggjgr"
tf rW-m
miKftK 3,0
Hinn margvislegi tilbúningur Hessheimer. Dýrar fjórblokkir
■« 1930
930
afbrigðum i prentun, enda þó að
það hafi verið fullyrt hjer, að
slik frimerki væru ekki til. En
þegar mikið er um afbrigði á
frimerkjum að ræða, spillir það
sölu og áliti frimerkjanna. Sá
sem sýndi þessi frimerki þarna
á sýningunni i Berh'n var Lud-
wig Hessheimer....”
Þetta mun þó ekki vera rétt
hjá Gisla, þvi að þann 12.
september kom út frimerkja-
blokk, sem innifól i verði sinu
aðgangseyri að sýningunni, svo
að álykta verður að slik blokk
hafi ekki verið gefin út fyrr en
sýningin var opnuð.
En nú var bomban sprungin.
1933 á Alþingi sprengdi Héðinn
Valdimarsson hana svo radci-
lega, að nær þvi öll hneyksli i
sambandi við þessa frimerkja-
útgáfu komu i ljós.
Þegar magn af hinum háu
verðgildum frimerkjanna,
þ.e.a.s 5 og 10 króna merkjum,
kom i ljós i Vin 1933 var loks
fyrirskipuð opinber lögreglu-
rannsókn. Litið gagn varö af
þessari rannsókn. nema hvað i
■ samstæðunni i. ótökkuð merki
voru ekki til nema fölsuð. Engin
örkhafði sloppið i gegnum skoð-
un þannig, en þær hins vegar
verið afhentar Hessheimer,
ásamt litarpróförkum, ramma
og miðjupróförkum o.s.frv.
Lögreglurétturinn gat þvi að-
eins slegið þvi föstu, að þarna
hafi verið um stórfelldar blekk-
ingar að ræða, bæði gagnvart
fógetaembætti Vinarborgar og
islenzku rikisstjórninni.
Hvað skeði svo hér á heima-
vigstöðvunum?
Hinn 29. mai, á 86. fundi neðri
deildar46. löggjafarþings mælir
Héðinn Valdimarsson svo utan
dagskrár.:
,,Ég vil nota þetta tækifæri til
þess gera fyrirspurn til rikis-
stjórnarinnar út af sögusögnum
sem ganga um bæinn um sölu
þeirrafrimerkja sem gefinvoru
út i tilefni af alþingishátið-
inni..”
Spyr siðan hv. þjngmaður um
samninginn um prentun merkj-
anna, hvort sviksemi hafði átt
Alþingishátíðarmerkin
1930
Flugmerki i teikningu Tryggva Magnússonar(komu út i júni 1970.
Arið 1930 var stórt ár i sögu
okkar. Það var 1000 ára afmæli
Alþingis islendinga og nú skyldi
efnt til veglegrar hátiðar, jafn-
vel enn veglegri en 1874, er
minnzt var 1000 ára afmælis Is-
landsbyggðar. Einn var sá liður
i hátiðahöldunum, að gefa út fri-
merkjasamstæðu er minntist
timamótanna á veglegan hátt.
A árinu 1929 barst svo is-
lenzku rikisstjórninni óvænt boð
frá „Gesellschaft der Island-
freunden in Wien” um að þeir
skyldu sjá um þessa útgáfu og
gefa landinu hana, aðeins þyrfti
aö ganga frá samningi nánari
atriða i Utgáfunni.
íslenzkublöðin segja frá þess-
ari merku gjöf i desember 1929,
en um það leyti kom hingað öll
stjórn islandsvinafélagsins og
afhenti hana, enda hófst sala
merkjanna strax eftir áramót.
GertLuthlen frá Vin kom hing-
að fyrst frá Vin og gekk frá sér-
stökum samningi við Magnús
Kjaran, formann þjóðhátiðar-
nefndar, en honum hafði verið
falið að annast málið af rikis-
stjórninni, þar sem póstmála-
stjórnin neitaðiað eiga nokkurn
þátt að slikri frimerkjaútgáfu.
Hljóðaði samningurinn upp á,
aö gefin skyldu út frimerki að
nafnverði 813,000,00 krónur. Is-
landsvinafélagið ábyrgðist sölu
merkja fyrir krónur 600,000,00,
en mátti þá eiga afgang, eða fri-
merki að nafnveröi 213,000,00.
islenzkir listamenn skyldu
teikna merkin, en þau grafin og
prentuð í Vin. Skyldi Ludwig
Hessheimer, sem var þekktur
listamaður i Vin, sjá um hina
tæknilegu hlið útgáfunnar. Sá
hann svo rækilega um hana að
fangamark hans er að finna á
öllum merkjunum, sem orsak-
aði að hann var almennt álitinn
höfundur þeirra, auk þess sem
áritun hans var á neðstu spás-
siðu hverrar arkar.
Gefið var nú út bréf til prent-
smiðjunnar Elbemuhl, i Vin og
þar greinilega tiltekið hvað
prenta skyldi, hversu mikið, og
hvernig fara með. Var heildar-
nafnverð útgáfunnar tekið þar
fram i islenzkum krónum. Sölu-
umboðsmaður merkjanna i Vín
var svo ákveðinn Friedrich
Mandl, en hann átti að annast
söluna erlendis yfirleitt. Þótti
nú kyrfilega frá gengið, aö þjóð-
hátíðarnefnd fengi 600,000,00
krónur upp i kostnaðinn við
þjóðhátiðina.
Upplýsinga hafði verið leitað
frá aöilum i Vin um menn þá
er voru i stjórn islandsvina-
félagsins og reyndust þær allar
jákvæöar.
Kom nú öll stjórn félagsins I
heimsókntil íslands i desember
1929 og afhenti landinu þessa
veglegu gjöf. Höfðu þeir með-
ferðis alla útgáfuna ásamt vott-
orðum frá Notarius Publicus,
eða borgarf óge taembætti
Vinarborgar, um aö merkin
væru prentuð undir hans eftir-
liti, eins og um hafði verið beðið
af islenzku rikisstjórninni. Allar
prófarkir höfðuverið eyöilagðar
ásamt afbrigðum, þ.e.a.s.
brenndar öll þau myndamót
eyðilögð, er ekki voru send tU
íslands.
Póstmálastjórnin tók viö út-
gáfunni ásamt þessum vottorð-
um og skyldi hún annast sölu og
dreifingu merkjanna á venju-
legan hátt. Hófst svo sala
merkjanna, ber þar öllum
heimildum saman, 1. janúar
1930. Var þó aðeins hluti upp-
lagsins seldur þá, þar eð eftir-
stöðvar skyldu geymdar til sölu
á sjálfri hátiðinni, þegar sýnt
þótti að annars yrðu merkin
löngu uppseld er hátiðahöldin
sjálf hæfust.
Vorið 1930 fær svo Magnús
Kjaran simskeyti frá Vin, þar
em hann er beðinn um að koma
út strax, þvi að komizt hafi upp
um svik i sambandi við útgáf-
una. Þetta var Magnúsi algjör-
lega ókleift, þar sem undirbún-
ingur undir hátiðina stóð þá
hvað hæst, en i gegnum ráð-
herra og dönsku sendisveitina i
Vin var farið fram á aö rann-
sókn yrði látin fara fram, en i
kyrrþey, — svo að ekki kæmi
blettur á útgáfuna opinberlega,
sem skaðað gæti sölu merkj-
anna. A þessu stigi málsins var
of seint að eyðileggja útgáfuna
og gefa út nýja, þvi að þegar
hafði verið selt það mikið af
merkjunum og notað hér heima.
Þó tókst að koma hér á markað-
inn nýrri samstæöu þann l.júni.
Þetta var samstæða flug-
merkja, 5 að tölu, teiknuð af
Tryggva heitnum Magnússyni,
og prentuð hjá Thomas de la
Rue.
Magnús Kjaran hélt svo til
Vinar strax að hátiðahöldunum
loknum og fylgdist með rann-
sókninni. Segir hann, að við
hana hafi aðeins fundizt „litið”
af afbrigðum, en nokkur sett er
búiðvarað selja, hafi ekki verið
hægt að ná i aftur. Þegar kom
að Ludwig Hessheimer, neitar
hann algerlega að afhenda þau
afbrigði og prófarkir, sem i
hans vörzlu séu, þar sem Is-
landsvinafélagið hafi ekki gert
upp við hann ennþá og haldi
hann merkjum þessum sem
tryggingu. Hins vegar voru
merkin öll tekin og sett i inn-
siglaðan pakka, er siöar var
sendur hingað heim. öll þau
merki er náðust i þessari kyrr-
iátu rannsókn og siðar voru
send tilíslands,þ.e. pakkisá, er
innsiglaður var hjá Hessheim-
er, vorueyðilögð undir persónu-
legri umsjá Magnúsar Kjaran,
og gat hann þvi ekki búizt við
öðru, en að þar meö væri þessu
máli lokið og afskiptum hans af
þvi.
1 ágústlok 1930 var svo haldin
alþjóðleg frimerkjasýning i
Berlin, IPOSTA og þar gaf
nú heldur betur að lita. Lýsir
GIsli Sigurbjörnsson hlutunum
svo i grein er hann skrifar i
Morgunblaðið 1933, þann 1. júni.
,,í ágústmánuði 1930 varhald-
in ein hin stærsta frímerkjasýn-
ing heims i Berlin. Fór ég þang-
að. Tók ég þar eftir að islenzku
hátiðarfrimerkin voru þar sýnd
i allstórum sal. Voru þar mörg
merki sem ég haföi ekki séð áð-
ur, t.d. 45 aura frimerki. Þar að
auki var þar mikið um frimerki
meö alls konar prentvillum og
ljós kom margs konar sviksemi
i sambandi við útgáfuna.
Bréfið til Elbemuhl prent-
smiðjunnar hafði verið falsað.
Frimerki að nafnverði
1,500,000,00 Islenzkar krónur
voru prentuð, en ekki 813,000,00.
Mismuninnhirtu svo þeir aðilar
er merkin gáfu. Við starf sitt
sem tæknilegur stjórnandi út-
gáfunnar, hafði Hessheimer
notað aðstöðu sina til að fá af-
hentar prófarkirog hvers konar
afbrigði tilmats.sem aldrei var
skilað aftur. Verður ekki annað
sé af gangi mála, en að hann
hafi fengið afhent nær allt það
sem kallað er „makulatur”, eða
merki er skulu eyðileggjast.
Það, sem afhent var 1930 og til
náðist þá, hafði aldrei verið
nema litið brot, enda öllu hinu
þá þegar komið undan, þar sem
rannsóknin fór fram i kyrrþey
og þeir er að henni stóðu höfðu
engin völd til að gera hlutina
upptæka. Nú átti þetta allt að
vera selt eða gefið, nema það
sem væri i „dokumenter” safni
um sögu útgáfunnar. 45 aura
merkið, sem Gisli Sigurbjörns-
son nefnir, hafði raunverulega
komið út og var m.a. I öllum
gjafabókum, sem alþingismenn
rikisstjórn og gestir fengu með
sér stað, og hvort það sé satt að
islenzkir frimerkjakaupmenn
hafi fengið að láni merki fyrir
tug þúsunda, en siðan fengið að
skila aftur.
Magnús Guðmundsson dóms-
málaráðherra verður vörum, og
eru það vægast sagt loðin svör,
en þarna rifust menn um
keisarans skegg, þvi að mjög
litið af viti, þ.e.a.s. frimerkja-
fræðilega séð, kom fram I þess-
um umræðum sem þekja nær 4
siður þingtiðinda. Asgeir As-
geirsson forsætisráðherra dróst
einnig inn i umræðurnar, en
hann hafði verið i þjóðhátiðar-
nefnd. Virtist málið vera þess-
um visu mönnum svo gjörsam-
lega gleymt, að engum ber sam-
an og litið annað en ranghermi
koma fram. Kemur þar fram
sem oftar, að þingmenn hafa
ékki haft tima til að vera fri-
merkjasafnarar.
Hins vegar birta Magnús
Kjaran, fv. formaður þjóð-
hátiðarnefndar, og Gisli Sigur-
björnsson greinar um málið i
Morgunblaðinu, sem einnig birti
frétt frá umræðunum á Alþingi.
Rakti Magnús Kjaran gang
málsins allitarlega. Ber honum
saman við forsætisráðherra,
sem segir, að kæra hafi komið
frá Vinarborg um að þjóðhátiðar
merkinséu seldþar á grunsam-
legalágu vérði. Hafi þess þegar
verið óskað i gegnum utanrikis-
ráðuneytið, að fram færi
„kriminel”-rannsókn á máli
þessu. Magnús er einnig svo
hreinskilinn i grein sinni, aö
segja beinlinis, að fyrri rann-
sóknir hafi verið látnar fara
fram í kyrrþey, til að forðast að
setja blett á útgáfuna.
Frétt Morgunblaðsins lýkur á
eftirfarandi málsgreinum:
„Rjett er að geta þess að
lokum til þess að fyrirbyggja
misskilning, að póstmála-
stjórnin hjerhafði engin afskifti
af hátiðarfrimerkjunum. Póst-
málastjóri neitaði i upphafi að
eiga nokkur viðskifti við
"islandsvinina” i Vinarborg, en
þá voru ráðin af honum tekin og
öðrum falið að hafa fram-
kvæmdir i þessu máli.
Hvaðsem kannað upplýsast i
þessu frimerkjamáli suður i
Vinarborg, er það vist, að
frimerkjaverzlunin islenzka
hefir þegar beðiö stórhnekki viö
þetta ”brask” ’Tslandsvin-
anna” þarsyðra, þvi að það hef-
ir vakið tortryggni gegn öllum
islenzkum frimerkjum”.
Svo mörg eru þau orð. Segja
má, að þrátt fyrir öll þessi ósköp
hafi þetta orðið ein meö betri