Tíminn - 24.05.1979, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 24. mai 1979
9
UiJlÍili
Skipstjóra og stýri-
mannatal. Ægisútgáfan.
Guðmundur H. Oddsson
og Guðmundur Jakobs-
son sáu um útgáfuna.
Bækur um mannfræöi vekja
yfirleitt ekki jafn mikla athygli
og Eldhúsmellur, eða aðrar
svakalegar skáldsögur, segul-
bandsbækur um einkennilega
menn. Samt er talsvert út af
þeimgefið, ogþær koma i' göðar
þarfir hjá rithöfundum, blaða-
mönnum, fræðimönnum og
fleirum, þvi þær spara oft tima
og langa leit að hlutum sem
menn vilja gjarnan hafa heima
hjá sér, eöa við höndina.
Ég treysti mér ekki til þess i
svipinn að rita lista yfir slikar
bækur, en minni á rit eins og
Islenskar æviskrár,
Guðfræöingatal, Læknatal,
Samtiðarmenn og margt fleira.
SérstiSi atvik og annað ræður
svo hverjir látnirerufljóta með.
Til þess að komast i læknatal
verða menn að hafa lokið
læknaprófi, vera dauðir til að
komast i Æviskrár og Samtiðar-
menn voru teknir saman um lif-
andi fólk, og þá teknir með þeir
gildustu, á veraldlega og and-
lega visu, eða obbinn af þeim að
minnsta kosti, en mjög öröugt
er að setja sliku riti rit; -
stjórnarreglur, ef ekki á að
prenta þjóðskrána alla, sem
væri þóbest, allra hluta vegna.
Skipstjóra og
stýrimannatal
Nú hefur borist eitt mann-
fræðirit til viöbótar, er bætir úr
brýnni þörf, en það er
Skipstjóra og styrimannatal,
sem Ægisútgáfan hefur sent frá
sér. Er þetta rit i þrem bindum
og fjallar fyrsta bindið um
sjómannafræðsiu, og æviskrár
A-G, annað bindið er ágrip af
fiskveiðisögu og æviskrár H-P
og siðan þriöja bindið, sem er
um siglingar íslendinga og asvi-
skrár R-ö, en auk þess eru próf-
skrár Stýrimannaskólans frá
upphafi.
Eins og áður sagði, bætir bók
þessieða bækur úr mjög brýnni
þörf, þvi i þeim er mikiö af fólki
sem stundum þarf að fletta upp,
en annars örðugt að finna
upplýsingar um. Til var fyrir
ágætt Vélstjóratal, sem gefið
var út fyrir nokkrum árum:
svipuð bók, en af eölilegum
ástæðum minni aö vöxtum, þvi
skeiðvéla er skemmra en nálæg
saga I lærðri skipstjórn. Fyrir
var einig skipstjóratal Jóns
Eirikssonar, skipstjóra, sem •
náði auðvitað skammt, þótt
stórmerkt rit sé það i sjálfu sér.
Æviskrár um 2200 skipstjóra
og stýrimanna er þarna að
finna, stutt æviágrip meö
myndum (nær undantekningar-
laust).
Vandi slikrar útgáfu
I ritinu segir útgefandi á
þessa leiö í formála, er hann
lýsir samningu ritsins.
„Mérer ljóst, að þettaverker
á margan máta af vanefnum
unnið. Ber þar mest til reynslu-
og þekkingarleysi mitt og
okkar, sem aö höfum staðið, að
viðbættum timaskorti, auk þess
sem sjómenn eru gjarnan li'tt
gefnir fyrir fjas um sin störf og
upplýsingar frá þeim harlamis-
jahar að gerð og gæöum og oft
torfengnar. Allt það basl er nú
aðbaki ogmasum þaðtilgangs-
laust.
Hér birtist árangurinn og
verður ekki aftur snúið. Þetta
rithefúr orðiö stórum meira aö
vöxtum en iupphafi vargert ráö
fyrir, en þó vantar mikiö á, aö
allir séu hér innanborðs, sem
vera ættu. En ef endist lif og
orka, verður gefiö út viðbótar-
bindi á næstu.árum og þá reynt
að bæta um og sömuleiöis leiö-
rétta-þær villur, sem vafalaust
má hér finna i stórum stil, og
eiga sér margvislegar orsakir,
sem éghirðiekki að tiunda allar
að svo stöddu, en drep á það
helsta, sem betur heföi mátt
fara.
Sú meginregla hefur gilt.að
taka hér með, eftir þvi sem til
hefur náðst, alla skipstjórnar-
menn frá öndverðu og til þeirra
er prófi luku 1975, þótt einstaka
hafi slæðstmeðfrá 1976. Nokkr-
Jónas Guðmundsson:
saman Fiskveiðiannál i annað
bindið. Fjallar hann um sjósókn
og fiskveiðar, fiskverkun og
annaö. Hann rekur sögu opinna
skipa, skútuöld, og endar á
skuttogurum.
Þetta er ef til vill sá kafli er
örðugast er að semja um rit-
gerð, vegna umfangs, en
Ásgeiri tekst aö bregöa upp
mjög góöri mynd af þessum
þætti þjóölifsins, eöa atvinnu-
sögunnar.
Bárður Jakobsson, lög-
fræöingur, ritar i þriðja bindi
verksins um siglingar Islend-
inga, en Bárður er ágætur
fræðimaöur um 'þessa hlið
málsins, og sjómönnum ekki
ókunnur. Hann lýsir skipakosti
og siglingaleiðum nokkuö frá
upphafi latjydnáms og til vorra
Sklpstjóra- og stýrimannatal
Öndvegisrit um sjómenn
ar vangaveltur urðu um, hvort
geta ætti þeirra formanna og
skipstjórnarmanna, sem litteða
ekki haf a á skólabekk komiö, né
lært sjómannafræði.
Nú var lengi svo háttaö á
landihér.aöeingönguvoru gerð
út áraákip og litlir vélbátar, og I
sumum stórum útgerðarstööum
var svo háttað allt fram eftir
fjórða áratug þessarar aldar.
Formenn þessara fleyta voru
margir fræknir aflamenn, sjó-
sóknarar og listastjórnendur og
réðu fyrir skipum og mönnum
allt að hálfri öld.
Frá minu sjónarmiði kom
aldrei til mála að láta allra
þessara manna ógetið, en mér
er ljóst, aö um þetta eru skiptar
skoðanir og þessi háttur litinn
illu auga af þeim, sem telja
prófin eina gildismatið. Nú á
seinni árum hefur þetta ger-
breytst og má telja ógerning að
stjórna nýtiskufiskiskipi, án til-
skyldrar menntunar og allt
skraf um þessi mál úr sögunni.
Mjög er tilviljanakennt,
hverjir af þeim gömlu og látnu
lentu inni I þessu riti. Réði þar
mestu um kunnugleiki okkar á
viðkomandi stöðum, árvekni
afkomenda við að koma
upplýsingum á framfæri, og svo
er nokkurt magn unniö uppúr
ýmsum ritum, svo sem tslensk-
um æviskrám, Sjómannasögu
Vilhjálms Þ. Gislasonar, Skútu-
öldinni, Mönnunum i brúnni og
ýmsum ævisögum. Æði mis-
jafnar eru þessar heimildir aö
gerð og áreiðanleik, og svo er
einnig um mikið af aðsendu efni
viðsvegar að. Má telja þetta allt
saman meginorsök þess, ef
mikið reynist rangt með farið.
Ekki verður annað sagt en
skipstjórnarmenn hafi brugðist
allvel aö senda inn upplýsingar
og þetta rit orðið mun meira að
vöxtum, eins og áður er getið,
en upphaflega var ráð fyrir
gert. þó saknar maöur fjölda
manna, sem ekki hafa sinnt
Itrekuðum áskorunum, en
vonandi fæst úr þvi bætt, ef
fært reynist að koma siöar út
viðbótarbindi.
Margt hefði mátt lagfæra,
sem hér er ábótavant, ef timi
hefði til unnist, en af ýmsum
ástæöum töl^um við ekki fært
að fresta útgáfunni lengur.
Hætt er vife að upplýsingar
verði þvi úreltari sem lengra
liður frá þvi þær eru fengnar og
eru svo nú þegar, þvi miklar
breytingar verða jafnan á starfi
og stööu, svo ógjörningur var að
eltast við, og margur getur
verið skipstjóri i dag, sem var
stýrimaöur 1976 eða farinn að
vinna ilandi. Einnig geta menn
hafa bætt við sig börnum,
kvænst, skilið viö konur sinar
o.fl. o.fl.”
Þesser vitanlega ekki nokkur
kostur i ritdómi að bera ævi-
skrárnar saman við lifið sjálft,
en þarna er sagt frá þvi helsta
er persónusöguna varðar. Getið
er foreldra manna og fæðingar-
staðar, eiginkonu og barna,
þegar þau erufyrir hendi. Þá er
námsferill manna rakinn og
sagt frá helstu störfum, eða
starfsævi. Dánardægur fylgir
umsögn um þá sem látnir eru.
Það gefur auga leið aö þaö er
ærið verk aö ná saman öllum
þessum æviskrám og myndum,
og skiljanlegt að slik rit séu
aldrei tæmandi, einkum i landi
þar sem fáir svara bréfum
nema þrábeönir. Útgáfudag
verður þvi að setja áður en
örfáir þeir seinustu hafa skilað
sér, annars kæmu slik rit aldrei
á prent, og þar eð útgefendur
boða fjóröa bindi þessa verks,
má úr ýmsu bæta siöar. Veröur
þá unnt að finkemba þennan
akur til seinastg manns, auk
þess sem nýir yflrmenn á skip-
um bætast þá við.
Vandi þessarar útgáfu er þvi
sá sami og i öörum sambæri-
legum útgáfum. Sumir virðast
hverfa sporlaust i mannhafiö,
en I þessu riti sleppa þeir ekki
meðöllu, þvi þeirra er vantar i
Æviskrár er getið I próf-
skýrslum Stýrimannaskólans,
sem eru aftast i ritinu.
Annað efni
Að loknum formála fyrsta
bindis, ritar Gils Guðmundsson
alþingisforseti itarlegan kafla
um sögu sjómannafræðslunnar
á tslandi. Gils er góður
höfundur, gjörþekkir allt sem
sjómennsku og sjómönnum við
kemur, var t.d. um árabil rit-
stjóri S jóm annablaðsins
Vikingur, og hefur auk þess,
sem p'bjóð er kunnugt, ritað
mikiöum hafið ogsjómenn, sbr.
Skútuöldina. Er mér til efs að
heppilegri maður hefði fundist
til þessa verks en Gils.
Hann rekur siglingasöguna til
landnáms svo að segja og segir
frá aöferöum og möguleikum
manna til forna, en dregur siðan
saman fróöleik um sjómanna-
fræðslu áður en Stýrimanna-
skólinn tók til starfa. Er rit-
gerðin hin fróðlegasta.
Asgeir Jakobsson dregur
bókmenntir
daga. Þe^si kafli er ekki langur,
en mjög fróðlegur.
Bókinni lýkur siðan með
nemendatali Stýrimanna-
skólans, frá upphafi.
Það mun hafa verið
Guömundur H. Oddsson, skip-
stjóri og fyrrum forseti
Farmanna- og fiskimannasam-
bands tslands, sem var aðal-
maöurinn, eða hvatamaðurinn
að þvi að rit þetta var samiö og
gefið út, og án þess aö draga af
hlut annarra, þá vita þeir er til
þekkja, að þar sem Guðmundur
leggst á sveif, verða hlutirnir
oftast aö veruleika, að ekki er
staöiö við orðin tóm.
Viö þetta er svo þvi aö bæta,
að þetta er einkar fögur útgáfa,
bókagerðarlega séð. Vel er frá
bindunum þrem gengið, sem er
nauðsynlegt, og þetta rit verður
mörgum manninum kærkomiö,
ekki aðeins sjómönnum og
aðstandendum þeirra, heldur
sem mikilsvert framlag i
islenska persónusögu og mann-
fræði, þvi bókin bætir þar úr
brýnni þörf.
Jónas Guðmundsson

tmr-
■
SJÓKLÆÐAGERÐIN HF
Skúlagötu 51 - Reykjavík - Síml 1-15-20