Fréttablaðið - 11.04.2007, Blaðsíða 18

fréttir og fróðleikur
Þriðja stærsta alþjóðastofnun heims
Hrafnar slá öllum öðrum
fuglum við í klókindum og
hafa að sumu leyti greind
sem sambærileg er við
greind prímata. Þetta stað-
festa nýjustu rannsóknir.
Rannsóknir hafa staðfest að greind
hrafna er viðbrugðið. Fugla-
atferlisfræðingar, sem stund-
að hafa áralangar rannsóknir á
hinum svartfiðruðu stríðnispúk-
um í rannsóknastöð í Austurríki og
vitnað er til í grein í þýzka vikurit-
inu Der Spiegel, spyrja sig jafnvel
til hvers þessi fugl þurfi á öllum
þessum klókindum að halda.
Aðrir fuglar komast vel af án
mikilla vitsmuna. Eðlisávísunin
segir þeim hvernig byggja á hag-
anleg hreiður og syngja falleg lög.
Fyrir vitsmunum er hins vegar,
líffræðilega séð, mikið haft og auk
þess eru þeir dýru verði keyptir.
Sá sem getur velt hlutunum fyrir
sér gerir mistök.
Spurningin er: hvers vegna
hefur þróunin gert hrafninn að
slíkri klókindaveru? Af hverju
geta hrafnar ekki líka bara treyst
á eðlisávísunina til að gera hið
rétta, eins og aðrir fuglar?
Der Spiegel hefur eftir banda-
ríska hrafnarannsóknamanninum
Bernd Heinrich, að „hið rétta“ sé
varla til þegar hrafnar séu annars
vegar. Ævi þeirra sé margslungin
og lífsbaráttan flókin. Þörf hrafns-
ins fyrir greind rekur Heinrich
til þess að úti í náttúrunni nær-
ist hann helzt á hræjum af dýrum
sem rándýr hafa fellt. Þá skipti
öllu að vera á réttum stað á rétt-
um tíma og hamstra mat eins og
hægt er. Það þýðir að öllu jöfnu
að rándýrið er viðstatt. Það skapi
aðstæður sem geri forritað hegð-
unarmynstur óbrúkhæft. Refir
og önnur rándýr bregðist gjarn-
an illa við ef aðrir nábítar vappa
í kring um þá. Hrafninn þarf því
að geta reiknað rándýrið út til að
vita hversu langt hann getur leyft
sér að ganga.
Við slíkar hættuaðstæður, þar
sem ekkert er fyrirsjáanlegt,
dugar ekki forrituð eðlisávís-
un ein. Þess vegna sækja hrafn-
ar strax í frumbernsku óstjórn-
lega í allt sem hægt er að gogga
í og stríða. Einkum og sér í lagi
eru þeir reknir áfram af löngun
til að stríða hættulegum rándýr-
um. Í löndum þar sem eru birnir
og úlfar eyða unghrafnar miklu
púðri í að eltast við og reyna á
þolrif slíkra dýra. Að sögn Hein-
richs hrafnafræðings gera þeir
þetta til að læra að reikna dýrin
út; vita hve langt þau geta stokkið
í einu stökki og komast að því hvar
mörkin liggja hvar stríðnin verð-
ur lífshættuleg.
Fullorðnir hrafnar eru svo út-
smognir í að reikna önnur dýr út,
að þeim tekst að éta megnið af
hræi veiðidýrs sem rándýr hefur
fellt. „Hrafnar hafa fram til þessa
verið stórlega vanmetnir sem hræ-
ætur,“ hefur Spiegel eftir Thomas
Bugnyar við Konrad-Lorenz-rann-
sóknastöðina í Grünau í Austur-
ríki. „Þeir éta ekki bara það sem
verður eftir; þeir fá næstum allt.“
Það tekur þá heldur ekki langan
tíma að tæta í sig jafnvel stærstu
hræ. Það sem þeir éta ekki á
staðnum fela þeir í nágrenninu
til að sækja síðar. Sumir hrafn-
ar sérhæfa sig jafnvel í að ræna
þessa fæðufelustaði kollega sinna.
Hrafnar leggja því mikið á sig er
þeir fela mat og búa meðal ann-
ars til platfelustaði til að villa um
fyrir öðrum hröfnum sem hyggja
á að ræna fengnum.
Kristinn Haukur Skarphéðins-
son, dýravistfræðingur á Nátt-
úrufræðistofnun Íslands, hefur
stundað rannsóknir á hröfnum á
Íslandi. Hann staðfestir að hrafn-
ar séu „þeir fuglar sem hafa
mesta úrvinnsluminnið og þetta
sem við köllum greind“. Margar
rannsóknir sem hafa verið gerðar
á þessum fuglahópum hnígi að því
sama, að hrafnar og skyldar teg-
undir séu greindastar, ásamt páfa-
gaukum. Þetta komi að hluta til af
því að þeir þurfa að geyma og fela
mat.
Kristinn segir það ekki skrýtið
að hrafnar gegni eins miklu hlut-
verki og raun ber vitni í þjóðtrú og
goðsögnum í hinum ýmsu menn-
ingarheimum. „Menn hafa greini-
lega tekið eftir þessu í þúsund-
ir ára, að hrafnar séu klókari en
aðrir fuglar og þannig hafa þess-
ar sögur orðið til,“ segir Krist-
inn. Auk hinna þekktu sagna um
hrafna í norrænni goðafræði og
íslenzkri þjóðtrú megi nefna að
hrafninn var ásamt erni og há-
hyrningi eitt þriggja helgustu dýr-
anna í trú margra indíána í Vest-
urheimi.
Um íslenzka
hrafnastofn-
inn segir
Kristinn að
litlar rann-
sóknir hafi
verið gerðar
á honum ný-
lega. Síðasta
stofnstærðarmat hafi verið gert
árið 1990, en þá hafi mönnum tal-
izt til að á landinu væru um 15.000
hrafnar að hausti. Kristinn bend-
ir á að þúsundir hrafna séu drepn-
ir hérlendis á hverju ári, flestir
skotnir. „Skráð veiði hefur minnk-
að mikið, hvort sem það er mæli-
kvarði á minnkandi stofn eða ekki,
við vitum það ekki,“ segir Krist-
inn.
Hann segir hrafninn hins vegar
verða æ meira áberandi í borg-
inni á veturna. Eftir því sem hann
fái bezt séð sé hann nú að verða
spakari en hann var á árum áður.
„Maður kemst oft í meira návígi
við þá og maður sér þá vel þegar
þeir eru að glíma við eitthvað,“
segir Kristinn. Þannig hafi menn
meiri tækifæri til að virða atferli
þeirra fyrir sér en kannski oft
áður.
Eina svæðið þar sem nákvæm
rannsókn hefur verið gerð á varpi
hrafna á síðustu árum segir Krist-
inn vera Þingeyjarsýslur þar sem
kollegi hans á Náttúrufræðistofn-
un, Ólafur Karl Nielsen, hafi rann-
sakað varpið. Niðurstöður þeirr-
ar rannsóknar sýndu að á þessu
svæði hafi hröfnum farið sífækk-
andi á síðustu 25 árum; að jafnaði
um tvö prósent á ári.
Rannsókn sem gerð var á ní-
unda áratugnum, þar sem um 500
hrafnar voru merktir, leiddi í ljós
að hrafnar ferðast heilmikið milli
landshluta. Þótt flestir haldi sig
að mestu nærri uppeldisstöðvum
sínum hafi nokkur dæmi fundizt
um að fuglar flygju landshornanna
á milli. Enginn færi þó til útlanda.
Ekkert benti til þess að samgang-
ur væri milli hrafna hér á landi og
í næstu grannlöndunum, í Færeyj-
um og á Grænlandi.
Klókindaskepnan hrafninn
Áhugi á námi
STARFSMANNAMIÐLUN
VANTAR ÞIG PÍPU-
LAGNINGARMENN?
Höfum milligöngu um að útvega
innlenda sem erlenda starfsmenn
fyrir ýmsar greinar atvinnulífsins
Er starfsmannaleiga rétta
lausnin fyrir þig?
VOOT STARFSMANNAMIÐLUN • HAFNARGATA 90
230 REYKJANESBÆR • SÍMI 581 2222 • WWW.VOOT.IS
Skráðu þig í MA í menningarstjórnun.
Umsóknarfrestur er til 15. maí 2007.