Fréttablaðið - 31.08.2007, Blaðsíða 24

greinar@frettabladid.is
Hringdu í síma
ef blaðið berst ekki
B
oðskapur utanríkisráðherra á Norðurpólsráðstefnunni
kom ekki á óvart í ljósi stjórnarsáttmálans. En þessi
fyrsta stefnumarkandi ræða nýrrar húsmóður í utan-
ríkisráðuneytinu var skýr og afdráttarlaus bæði um
gamlan merg stefnunnar í varnar- og öryggismálum
sem og ný viðfangsefni.
Það var mikilvægt að ráðherrann skyldi vitna til lýðræðis, frels-
is, jafnréttis og mannréttinda. Sú grundvallarbreyting sem varð á
utanríkis- og varnarstefnu Íslands 1949 með aðildinni að Atlants-
hafsbandalaginu snerist einmitt um brotthvarf frá ríkjandi hlut-
leysi gagnvart andstæðum pólitískum gildum. Þessi skírskotun er
því ekki orðin tóm eins og ráðherrann benti réttilega á. Í henni felst
sögulegt samhengi utanríkis- og varnarstefnunnar.
Merkasta nýmælið í ræðunni var yfirlýsing um að hafinn væri
undirbúningur að gerð vandaðs, faglegs ógnarmats fyrir Ísland.
Hér er stigið nýtt og öllu fremur mikilvægt skref til þess að auð-
velda pólitískar ákvarðanir á þessu sviði á grundvelli eigin mats á
varnarþörf. Þetta er staðfesting á aukinni ábyrgð og vaxandi eigin
umsvifum á varnarmálasviðinu.
Ráðherrann skýrði enn fremur að forsendur fyrir áframhald-
andi rekstri íslenska loftvarnakerfisins byggðust á því mati Atl-
antshafsbandalagsins að starfræksla þess væri nauðsynleg fyrir
varnir Íslands og bandalagsþjóðanna. Þörf var á þessari pólitísku
röksemdafærslu. Engin efni eru til að draga réttmæti hennar í
efa.
Óhjákvæmilegt er að setja sérstaka löggjöf um þennan þátt loft-
varnanna. Hún mun marka þáttaskil að því leyti að í fyrsta sinn
stendur Alþingi andspænis því að lögbinda íslenska hernaðarlega
starfsemi. Þó að hún feli ekki í sér vopnvæðingu tökum við eigi að
síður að okkur hernaðarlegt verkefni sem gæti, ef þau atvik gerð-
ust, orðið grundvöllur ákvarðana um vopnaða valdbeitingu banda-
lagsþjóðanna. Ísland bæri þar eðlilega sameiginlega ábyrgð.
Utanríkisráðherra ítrekaði með enn skilmerkilegri hætti en áður
hefur verið gert stefnuyfirlýsingu fyrri ríkisstjórnar um að koma á
fót lýðræðislegum samráðsvettvangi um þessi viðfangsefni. Áform
um sérstaka rannsóknarstofnun á þessu sviði eru einnig fagnaðar-
efni.
Ekki er öldungis víst að utanríkisráðherra verði að frómri ósk
sinni um að viðhald átakahefðar um varnar- og öryggismál verði
niður fellt. Til þess standi þó öll skynsamleg rök. Taka verður undir
það með ráðherranum.
En hér verður að hafa í huga að helsta ástæðan fyrir því að
Vinstri grænt átti ekki kost á að komast í ríkisstjórn var sú að yfir
til þess flokks er óbrúanleg gjá á þessu sviði. Ræða utanríkisráð-
herra staðfestir að það á nú jafnt við um Samfylkinguna sem Sjálf-
stæðisflokkinn.
Óljós stefna í varnar- og öryggismálum hefur fram til þessa verið
einn helsti veikleiki Samfylkingarinnar. Það á sér eðlilega skýringu
með því að hún er gerð úr þremur flokkum allsendis óskyldra hug-
myndaheima í þessum efnum.
Í því sögulega samhengi má ljóst vera að það er ekki vandalaust
fyrir formann Samfylkingarinnar í hlutverki utanríkisráðherra
að leggja línur þar að lútandi um ný viðfangsefni á óbreyttum rót-
föstum grundvelli. Sú afdráttarlausa stefnumörkun sem ráðherr-
ann hefur nú mælt fyrir er mikilsverð fyrir Ísland. Hún þjónar á
hinn veginn með árangri einnig þeim tilgangi að styrkja trúverð-
ugleika Samfylkingarinnar.
Ný viðfangsefni
Mér varð það á að hugsa um daginn að örlög lífs míns
væru að sitja borgarafundi. Ótal
slíka hélt ég í útvarpi og sjónvarpi
um ýmis mál, hélt svo úti síma-
fundi kenndum við Þjóðarsálina
árum saman og líf mitt sem borg-
arfulltrúi var að sjálfsögðu sam-
felldur borgarafundur. Úti á mörk-
inni í Norður-Namibíu halda
borgarafundir áfram. Þrír í einni
viku meðal hirðingja.
Einn var undir tré. Þar sátu
himbakonur, naktar nema í
lendaskýlu, vandlega smurðar leir
og lit, með voldug armbönd og
glæsilegt hálsskraut; hver og ein
með hárgreiðslu sem hæfir
samfélagsstöðu. Náskyldar konur
úr öðrum ættbálki sátu einnig í
hringnum, dekkri á hörund og með
litríkari muni. Karlar á pilsum eða
stuttum buxum, sumir með
örvarodda bak við eyrun eða langa
hnífa við belti, allir með stóra
þunga hringi um hálsinn. Og svo
auðvitað þeir sem kusu Adidasboli
í viðbót við forna skreytilist.
Nær grasrótinni verður ekki
komist en að sitja á henni og hlusta
á þetta fólk. Það eru þurrkar og
vatnsból væru vel þegin. Menntun
barna er áhyggjuefni. Tekjuskap-
andi úrræði vantar; er býflugna-
rækt málið? „Við sendum fólk til
höfuðborgarinnar til að leita
ásjár,“ segir einn. Það er augljóst
að það hefur verið stór ákvörðun
og allnokkur fjárfesting að gera út
sendifulltrúa til að leita uppi
hugsanlega aðstoð. Og þótt sú
fjárfesting hafi skilað heimsókn
okkar hjá Þróunarsamvinnustofn-
un til að skoða aðstæður frá fyrstu
hendi er ekkert fast í hendi enn, og
það veit fólkið. „Við erum enn verr
stödd en margir aðrir sem fá
aðstoð“ eru skilaboðin.
Þessi héruð eru eins konar
Vestfirðir Namibíu. Vegirnir eru
að minnsta kosti sérlega slæmir og
þarf yfir klungur að fara til að
komast í lítið þorp þar sem er
lögreglustöð, skóli og félagsmið-
stöð, en ekkert símsamband.
Vatnið úr borholu sem Þróunar-
samvinnustofnun lét gera. Hér
leysist grjótruðningurinn sem
kallast vegur upp í sandslóðir sem
liggja hingað og þangað um sveitir;
þar eru nautgripa- og geitahjarðir
og aðalstarfið að elta þær og reka
þangað sem beitilönd er að finna.
Ætlunin er að gera kringum 30
vatnsból hér á næstunni fyrir
íslenskt fé. Á fundinn mæta
höfðingjar sveitanna, æðstihöfð-
inginn fyrir miðju, síðan koma
nokkrir stórbændur, starfsmenn
frá ráðuneytinu og fulltrúar
kvenþjóðarinnar, sem fyrr klæddir
hefðbundnum búningum og
vandlega smurðar ryðbrúnum leir
frá hvirfli til ilja, sitja flötum
beinum og hlýða á.
Þetta er skrautleg samkoma.
Alveg eins og á kvótafundi á
Vestfjörðum ræða menn úthlutun
gæða eins og staðsetningu
vatnsbóla. Með okkur er sérfræð-
ingur í vatnsmálum og það er eins
með hann og karlana frá Hafró,
það þarf sannfæringarkraft þegar
talað er um að vísindin ráði. Ekki
þarf að fjölyrða um að mörgum
liggur hátt rómur um „skilnings-
leysi stjórnvalda“ sem hafa
„vanrækt þennan landshluta“
árum saman. En þakka Íslending-
unum fyrir að koma. Ég hef setið
marga borgarafundi á landsbyggð
Íslands og þessi í Etanga í
norðvesturhluta Namibíu var
ekkert öðruvísi.
Það er mikilvægt að ræða málin og
útskýra sjónarmið áður en hafist
er handa. Himbarnir verða að
skilja að þegar vatnsbólin eru
tilbúin verða þeir að annast þau
sjálfir, sjá um viðhald og rekstur.
Það er því stór ákvörðun fyrir
fátækt samfélag að taka við
vatnsbóli sem rekið er með
dísildælu – hver borgar olíuna
þegar fram í sækir? Væri þá ekki
betra að hafa sólarrafhlöður? En
virka þær um regntímann? Sama á
við um leikskóla. Smátt og smátt
eru hirðingjarnir að vakna til
vitundar um að börnin þeirra
verða alltaf undirmáls ef þau fá
ekki menntun eins og önnur börn í
Namibíu. En hver á þá að reka
geiturnar, ausa vatni og bera
heim?
Hér telja bændur auðlegð sína í
kúm og barnafjölda til að annast
hjarðirnar. Og borga kennurum?
Með hverju? Geit? Hér er ekkert
skattheimtukerfi, enda ekkert
fjármagnskerfi þar sem lifað er af
landinu. Bankar ótraustvekjandi
hugtak. Fyrir okkur er erfiðast að
skilja hvernig gamla höfðingja-
veldið og nútíma stjórnsýsla
mætast „með skilgreindum
ábyrgðarsviðum“ eins og það
kallast í stjórnunarfræðum.
Hefðbundið höfðingjaveldi er
viðurkennd stjórnsýslueining í
Namibíu en manni er ekki alltaf
ljóst hvar mörkin liggja milli
ríkisvalds og gamla ættbálkasam-
félagsins. Það er því úr smá
flækju að greiða þegar sest er
niður og rætt um „kvótamál“ við
héraðshöfðingja sem tala tæpi-
tungulaust eins og menn gera jafn-
an fyrir vestan. En að lokum er
sæst á frekari samræður og að
leitað skuli lausna sem koma
samfélaginu best. Allt gamlir
kunningjar.
Hlustað á grasrótina
Nemendur í framhaldsskólum fái stuðning til kaupa á námsgögnum.“
Þessa setningu er að finna í stjórnarsátt-
mála ríkisstjórnar Samfylkingar og Sjálf-
stæðisflokks sem samþykkt var af báðum
þessum flokkum nú í vor. Þessi stjórnar-
sáttmáli er mjög merkilegur. Eiginlega
merkilegri en stjórnarsáttmálar sem við
höfum séð lengi – finnst mér, því hann einkennist af
miklum metnaði og framsýni. Sáttmálinn ber þess
merki að nýr flokkur er kominn í ríkisstjórn. Sá
flokkur er Samfylkingin.
Undanfarna viku hefur birst sérkennileg umfjöllun
hér á síðum Fréttablaðsins um þá hugmynd Sam-
fylkingarinnar að bjóða ókeypis skólabækur í fram-
haldsskólum, til að draga úr námskostnaði fram-
haldsskólanema og foreldra þeirra. Framsóknarmenn
með Höskuld Þórhallsson nýliða á Alþingi í farar-
broddi hafa farið mikinn og sakað Samfylkinguna
um svik á þessu kosningaloforði á þeim forsendum
að ekkert sé um málið fjallað í stjórnarsátt-
málanum. Fyrirsögn þessarar greinar stað-
festir hið gagnstæða; í kaflanum um barn-
vænt samfélag er einmitt sérstaklega hreyft
þessu umbótamáli og það er sameiginlegur
ásetningur stjórnarflokkanna að þessi stuðn-
ingur muni ekki einvörðungu ná til skóla-
bóka heldur annarra námsgagna að auki.
Þar með verði gætt jafnræðis milli allra
nemenda á framhaldsskólastigi, óháð náms-
greinum, en margir nemendur svo sem í
verk- og listnámi bera mikinn kostnað af
öðrum námsgögnum en skólabókum. Ég hef upplýs-
ingar um það að vinna við útfærslu þessa framfara-
máls er þegar hafin í menntamálaráðuneytinu og
má vænta frekari fregna af málinu þaðan.
Að lokum vil ég fagna áhuga framsóknarmanna á
þessu máli nú en það er athyglisvert að flokkurinn
sem sat samfellt í tólf ár í ríkisstjórn, skyldi fyrst
átta sig á því eftir að ríkisstjórnarsetu hans lauk að
stuðningur af þessu tagi við framhaldsskólanema
væri góð hugmynd. Velkomin í hópinn!
Höfundur er alþingismaður.
Stuðningur til námsgagnakaupa