Fréttablaðið - 17.11.2007, Page 30
30 17. nóvember 2007 LAUGARDAGUR
Þ
egar stríð braust út milli Asera og
Armena árið 1992 lögðu Aserarnir í
Nagorno-Karabakh og nágrannasveitum
á flótta til Aserbaídsjan. Þeir settust að í
yfirgefnum skólum og verksmiðjum,
strákofum og gömlum lestarvögnum.
Hvar sem skjól mátti finna. Þar bjuggu þeir bláfátæk-
ir með fjölskyldum sínum í fjölda ára og gera jafnvel
enn þann dag í dag. Flóttamenn eru alls hátt í ein
milljón talsins í Aserbaídsjan og því um eða yfir tíu
prósent af mannfjöldanum.
Sumir drukknuðu í ánni
Alesgerov Yagub Allahverdi er flóttamaður og
barnakennari í Imishli, einum af bæjarhlutunum sem
ríkisstjórn Ilham Alijevs, forseta Aserbaídsjan, hafa
byggt fyrir flóttamenn frá Nagorno-Karabakh og
nágrannasveitum. Hann á fimm börn sem öll eru
fullorðin, þar af gegnir tvítugur sonur hans her-
skyldu um þessar mundir, og svo á hann nokkur
barnabörn. Allahverdi er barnakennari að menntun
og atvinnu, kenndi í barnaskóla áður en fjölskyldan
lagði á flótta.
Fjölskylda Allahverdis er ein af þeim fjöldamörgu
sem lögðu á flótta frá heimabæ sínum, í þessu tilviki
í Jebrayil, í stríðinu sem geisaði milli Armena og
Asera árin 1992 til 1994. Allahverdi rifjar upp
flóttann frá Jebrayil. Hann segir að allir úr héraðinu,
íbúar í níutíu þorpum, hafi lagt á flótta á sama tíma.
Hann hafi farið með fjölskyldu sína yfir Araz-ána til
Íran. Sumir hafi drukknað í ánni en aðrir hafi komist
á bátum yfir með aðstoð Írana. Þau hafi verið svo
heppin að komast yfir.
Heima er ferskt loft
Frá flóttanum hafði Allahverdi búið með fjölskyldu
sinni í gömlum lestarvagni í nágrenni Imishli í
suðurhluta Aserbaídsjan þegar hann var svo heppinn
að fá úthlutað húsi í flóttamannahverfi milli Imishli
og borgarinnar Sabirabad sem var reist fyrir
flóttamennina fyrir nokkrum árum. Fjöldinn allur af
flóttamönnum býr í þessu hverfi en það er liður í
áætlun Ilham Alijevs, forseta Aserbaídsjan, að gera
átak í húsnæðismálum flóttamannanna og laga
félagslegar aðstæður þeirra.
Allahverdi rifjar upp búsetuna í lestarvagninum
og segir að það hafi verið skelfilegt, kalt og hvorki
hægt að kynda upp né elda. Þegar þeim hafi boðist
nýtt hús haustið 2003 hafi þau ekki hikað við að taka
því boði og nú búi átta manns í húsinu hjá þeim.
„Þetta er ágætt húsnæði en við viljum flytja aftur
heim í héraðið okkar. Við komum úr fjallahéraði þar
sem er ferskt loft en hér niðri á sléttunni er mjög
heitt. Ég vona að við getum flutt heim sem fyrst,“
segir hann.
Byggir heilu hverfin
Ríkisstjórn Ilham Alijevs hefur nú beitt sér í nokkur
ár fyrir því að reisa bæi og þorp fyrir flóttamenn-
ina, nokkurs konar flóttamannahverfi, og hafa marg-
ir þeirra þegar fengið þak yfir höfuðið, garð fyrir
búsmalann sinn og skóla og heilbrigðisþjónustu
fyrir sjálfa sig og börnin sín. Tæp tuttugu prósent
flóttamanna í Aserbaídsjan eru þegar fluttir í slíkt
hverfi og stefnt er að því að helmingurinn verði
kominn í slíkt áður en árið er liðið.
Flóttamennirnir í Aserbaídsjan hafa nú beðið í
fimmtán ár eftir því að komast heim og er engan
bilbug á þeim að finna. Hagur þeirra fer batnandi en
þó er fjarri því hægt að segja að þetta fólk búi við
allsnægtir, það lifir á jörðinni og dregur fram lífið á
stuðningi frá ríkinu og sölu af afurðum, til dæmis
ávöxtum og grænmeti og mjólkinni úr kúnni í
bakgarðinum. Það er ekkert afgangs og margir geta
ekki einu sinni keypt skólabækur eða skólabúninga
fyrir börnin í skólann. Mörg börn sitja því heima og
missa af skólagöngu.
Armenar eru óvinir okkar
Allahverdi verður ákveðinn þegar Armenar koma til
umræðu. „Þeir eru óvinir okkar,“ segir hann, „og
eiga að skila landinu okkar. Við erum friðsöm þjóð
og okkar markmið er að snúa heim aftur.“
Allahverdi telur að sonur sinn, sem nú gegnir
herskyldu, sé tilbúinn til að deyja fyrir föðurlandið.
Það sama gildi um hann sjálfan. „Við viljum leysa
þetta friðsamlega en ef það gengur ekki þá erum við
tilbúnir til að fara í stríð,“ segir hann og telur engin
mörk á því hversu langan tíma forsetinn hafi til að
leysa deiluna um Nagorno-Karabakh og nærsveitir.
„Þegar kallið kemur þá förum við í stríð.“
Þrátt fyrir það sem á undan er gengið telur
Allahverdi að hann og fjölskylda hans geti átt í
vinsamlegum samskiptum við armenska nágranna
sína þegar og ef þau snúa aftur.
Við komum úr fjallahéraði þar
sem er ferskt loft en hér niðri á
sléttunni er mjög heitt. Ég vona að
við getum flutt heim sem fyrst
Reiðubúnir að fara í stríð
Í Aserbaídsjan er hátt í ein milljón flóttamanna frá Nagorno-Karabakh og nágrannasveitum og segjast Aserar hafa hæsta hlut-
fall flóttamanna í heiminum. Stefnt er að því að helmingur þeirra verði kominn með þak yfir höfuðið í lok árs. Guðrún Helga
Sigurðardóttir hitti Allahverdi-fjölskylduna sem bjó í gömlum lestarvagni í rúm tíu ár en býr nú í húsi í flóttamannahverfi.
FENGU GOTT HÚSNÆÐI Sadagat Balayeva og Alesgerov Yagub Allahverdi með barnabarn sitt í kjöltunni. Allahverdi-fjölskyldan dregur fram lífið með
mjólkinni úr kúnni í bakgarðinum, grænmetisræktun og svo sinnir Alesgerov barnakennslu í flóttamannahverfinu. Samt má segja að þau séu heppin.
Fjölskyldan er ein af þeim sem hafa fengið gott húsnæði frá ríkisstjórninni. FRÉTTABLAÐIÐ/GUÐRÚN HELGA SIGURÐARDÓTTIR
Í VOSBÚÐ OG KULDA Flóttamennirnir búa enn í vosbúð og kulda
í strákofum og gömlum lestarvögnum. Þessi heimilisfaðir er
hjartveikur og atvinnulaus.
Hvorki hefur gengið né rekið í samningavið-
ræðum í deilu Asera og Armena um Nagorno-
Karabakh, sem Aserar telja hafa verið hersetið
af Armenum frá árinu 1994. Lítið sem ekkert
miðar í samkomulagsátt þrátt fyrir viðleitni
Minsk-hópsins svokallaða til að miðla málum
en hann var stofnaður árið 1992. Í Minsk-hópn-
um eru Rússar, Frakkar og Bandaríkjamenn.
Aserar vilja fá stuðning þjóða heims; opinbera
yfirlýsingu þess efnis að Armenar séu árásarað-
ilinn, þeir hafi ráðist inn í Aserbaídsjan. Aðeins
þá verði forsenda til friðar og sátta.
Stríðsástand á árunum 1992-1994
Mikið gekk á milli þjóðanna tveggja í lok
níunda og byrjun tíunda áratugarins þegar
Sovétríkin höfðu liðast í sundur og íbúar
í Nagorno-Karabakh höfðu
samþykkt í atkvæðagreiðslu að
segja skilið við Aserbaídsjan. Stríð
braust út á árunum 1992-1994.
Um 800 þúsund Aserar urðu að
yfirgefa heimili sín og 30 þúsund
menn létu lífið í átökunum. Þá er
talið að hátt í ein milljón flótta-
manna sé í Aserbaídsjan í dag,
mestmegnis Aserar frá hernumdu
svæðunum en einnig flóttamenn
frá Tsjetsjeníu og Tyrklandi.
Flóttamannabúðirnar eyðilagðar
Stefnt er að því að eyðileggja sem flestar
flóttamannabúðir, sem hafa verið yfirgefnar
fyrir betra húsnæði, í lok þessa árs. „Með hjálp
alþjóðasamtaka og ríkisstjórnarinnar
er gert átak til að bæta lifnaðarhætti
þessa fólks,“ segir Gurban Sadigov,
deildarstjóri í aserska stjórnarráðinu,
og bætir við að fjárframlag í verkefni
til hagsbóta fyrir flóttamenn aukist
verulega á þessu ári. Hver fjölskylda
fái 10,5 dollara, eða rúmlega 600
krónur, og átta kíló af mat til að lifa
af á mánuði frá ríkinu en það sé ekki
nóg. Ef forsetinn taki ákvörðun um
það verði sú upphæð hækkuð. „Fólk
hefur ekki vinnu, ekkert húsnæði,
engin föt og það getur ekki lifað af tíu dollur-
um. Það er ekki einu sinni nóg fyrir einn dag,“
segir hann.
Stjórnvöld í Aserbaídsjan hafa byggt sérstök
hverfi fyrir flóttamennina þar sem hver fjöl-
skylda fær sitt eigið hús. Í hverfinu eru skólar,
heilsugæsla, sjúkrahús, menningarmiðstöðvar,
bænahús og jafnvel lystigarðar. Samkvæmt
áætlun forsetans frá 2004 fær hver fjölskylda
0,12 hektara garð og land til að yrkja jörðina.
„Við reynum líka að hjálpa fólkinu að finna
vinnu,“ segir Sadigov en ekki virðist mikla vinnu
að hafa úti um landið, í þessum hverfum er
það helst í skólunum eða heilsugæslustöð-
inni því ekki er um neinn iðnað að ræða eða
atvinnuskapandi starfsemi aðra en landbúnað.
Aserar byggja efnahag sinn einkum á olíunni
og fer sú starfsemi mestmegnis fram á Kaspía-
hafi eða við Kaspíahafsströndina. Olían er
síðan flutt með olíuleiðslu í gegnum Georgíu til
Tyrklands.
➜
EKKERT ÞOKAST Í SAMNINGAVIÐRÆÐUM
GURBAN SADIGOV
Deildarstjóri í aserska
stjórnarráðinu.
Í SKÓLANUM Í FLÓTTAMANNAÞORPI Þessi börn eru í hópi þeirra
heppnu, þau búa í nýju flóttamannahverfi og ganga í skóla.
Staðsetning: Í Kákasus. Um fimmt-
ungur, 16 prósent, landsins er undir
stjórn Armena í Nagorno-Karabakh.
Höfuðborg: Bakú.
Íbúar: 8,5 milljónir.
Forseti: Ilham Alijev. Ilham Alijev tók
við af föður sínum, Heydar Alijev, árið
2003. Ilham Alijev var þá þegar forsæt-
isráðherra landsins. Stjórnarandstaðan
og vestrænir stjórnmálaskýrendur hafa miklar efasemdir um áhuga Ilhams
Alijev á lýðræði, mannréttindum og mál- og prentfrelsi.
Armenar styðja Armena í Nagorno-Karabakh og hafa hersetið hátt í
fimmtung af Aserbaídsjan frá því um miðjan tíunda áratuginn. Hátt í milljón
Asera hraktist frá heimilum sínum á hernumda svæðinu og um 230 þúsund
Armenar voru reknir frá Aserbaídjsan.
Aserbaídsjan lýsti yfir sjálfstæði sínu frá Rússlandi eftir byltinguna 1918
en Rauði herinn sigraði Asera árið 1920 og varð Aserbaídsjan hluti af Sovét-
ríkjunum en lýsti yfir sjálfstæði frá Sovétríkjunum í ágúst 1991.
Útflutningsvörur: Olía, gas og eldsneyti.
Efnahagur: Aserar hafa notið fjárfestinga erlendra olíufyrirtækja og efnast
vel síðustu árin. Mikill munur er á efnahagi fólks, ríkidæmi er hjá fáum í
Bakú en örbirgð úti á landi. Forsetinn er talinn hafa efnast vel síðustu árin.
➜ ASERBAÍDSJAN
RÚSSL.GEORGÍA
TYRKL.
ÍRAN
ASERBAÍDSJAN
ARMENÍA
KASPÍAHAF
Baku
Stepanakert
Nagorno-
Karabakh
Jebrayil
Imishly