Fréttablaðið - 31.10.2008, Blaðsíða 18

18 31. október 2008 FÖSTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson bih@markadurinn.is og Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is
ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Margir kasta grímunni í kreppunni. Sjónvarpsstöð
Baugsfeðga gerði þriðjudaginn 28.
október skoðanakönnun um Davíð
Oddsson. Niðurstöður voru
kynntar svo, að 90% vildu Davíð
burt. Þegar að var gáð, höfðu
aðeins 40%, 800 af 2.000, svarað,
svo að könnunin var ómarktæk
vegna lágs svarhlutfalls. Í raun var
niðurstaðan, að 36% (90% af 40%)
vildu Davíð burt. Það er minna en
búast mátti við eftir látlausar
árásir Baugsmiðla á Davíð.
Útrásarmenn reyna að kenna
Davíð um eigið verk: Þeir stofnuðu
til óhóflegra skulda.
Að sjálfsögðu er meginskýringin
á ástandinu hér hin alþjóðlega
lánsfjárkreppa, sem á upptök sín í
ríkisafskiptum af bandarískum
húsnæðismarkaði. En kreppan
skellur af þunga á Íslendingum, af
því að bankarnir hér uxu hraðar og
söfnuðu meiri skuldum en svo, að
ríkissjóður og seðlabanki fengju að
gert. Deila má um, hvort skipan
peningamála á Íslandi hin síðari ár
hafi verið heppileg. En henni er
ekki um að kenna. Nýsjálendingar
búa við sömu skipan peningamála.
Bankar þeirra hafa ekki steypst
um koll. Yfirtöku Glitnis er ekki
heldur um að kenna. Óðs manns
æði hefði verið að lána Glitni
stóran hluta gjaldeyrisforða
Seðlabankans gegn lökum veðum
og engri tryggingu fyrir framtíðar-
lausn. Ákvörðun ríkisstjórninnar
reyndist rétt: Næstu daga eftir
yfirtökuna snarversnaði ástandið
erlendis. Ekki má heldur gleyma
því, að skuldatryggingarálag á
íslensku bankana var löngu fyrir
fall þeirra orðið svo hátt, að hinn
alþjóðlegi lánsfjármarkaður taldi
þá bersýnilega gjaldþrota.
Tveir menn bera mesta sök.
Gordon Brown fór ruddalega fram,
þegar hann beitti lögum um
hryðjuverkavarnir gegn íslenskum
bönkum. Sérstakur tryggingasjóð-
ur ábyrgist innstæður í þeim eftir
samevrópskum reglum. Ef
sjóðurinn nægir ekki ásamt
erlendum eigum bankanna til að
gera upp við erlenda innstæðueig-
endur, þá ber íslenska ríkinu engin
lagaleg skylda til að bæta við hann
og skuldsetja með því komandi
kynslóðir. Jón Ásgeir Jóhannesson
er síðan sá útrásarmaður, sem
safnaði ásamt hirð sinni mestum
skuldum í íslenskum bönkum, auk
þess sem hann beitti fjölmiðlum
sínum gegn hinum fáu, sem mæltu
varnaðarorð.
Íslenska þjóðveldið féll, þegar
jafnvægið raskaðist og 39 goðorð
urðu að stórgoðorðum í höndum
fimm fjölskyldna. Borgarastríð
skall á, uns leita varð til Noregs-
konungs 1262 um frið og aðföng.
Árið 2004 raskaðist jafnvægið hér á
svipaðan hátt. Þrír auðmannahópar
áttu bankana, stærstu fyrirtækin
(viðskiptavini bankanna) og
fjölmiðlana. Margir auðjöfranna
eru mætir menn. En þá vantaði
aðhald. Þegar Davíð Oddsson
skynjaði hættuna og ætlaði með
fjölmiðlafrumvarpi að tryggja
dreifingu valds og eitthvert aðhald,
synjaði forseti Íslands því staðfest-
ingar. Vinstrisinnar klöppuðu fyrir
forsetanum af sama kappi og hann
fyrir útrásarmönnum. Áræðnir
auðmæringar töldu sér eftir þetta
alla vegi færa. Sá gæðingur, sem
kapítalisminn getur verið beislaður,
breyttist í ótemju. En lausnin nú er
hvorki að auka ríkisvaldið né flytja
það til útlanda, heldur að veita
auðmönnum nauðsynlegt aðhald,
um leið og kraftar þeirra eru nýttir
öllum til góðs.
Jafnvægið raskaðist
HANNES HÓLMSTEINN GISSURARSON
Í DAG | Fjármálakreppan
SPOTTIÐ
Hvenær drepur maður
mann?
Vísir segir frá því að skólameistari
Flensborgarskóla, Einar Birgir Stein-
þórsson, hafi sent starfsmönnum
skólans bréf fyrr í þessum mánuði
þar sem hann hvetur þá til að fara
sér að engu óðslega í umræðum um
efnahagsástand þjóðarinnar. Freyja
Auðunsdóttir íslenskukennari, sem
hefur meðal annars það verk
með höndum að kynna nem-
endum Íslandsklukkuna sagði
að í bréfinu væru viðtakend-
ur sérlega hvattir til að hafa
varann á ef vangaveltur um
sökudólga fara að ná flugi.
Freyja sem segist ekki hika
við að nota dæmi úr bók-
inni til að skoða atburði
líðandi stundar ætti að
staldra við í 17. kafla ef nemendur
fara að tala um orðaskak Björgólfs
Thors og Seðlabankans. Þar segir Jón
Hreggviðsson meðal annars „hvenær
drepur maður mann og hvenær
drepur maður ekki mann?“
Gat til helvítis
veldur misskilningi
Síðan mættu þeir sem eru að hjóla
í bresk yfirvöld læra ýmislegt
af Jóni þessum en hann dó
ekki ráðalaus þegar útlend-
ingar reyndu að gera lítið úr
honum. Danir komu fram við
hann af bölvaðri óvirðingu,
meðal annars
vegna þjóð-
ernis kappans.
Sögðu þeir
Íslendinga
alla vera litla djöfla. Jón kvað það
mikinn misskilning sem líklegast væri
tilkominn af því að það væri gat til
helvítis á landinu, uppi á Heklu. Og
ef menn legðu eyrun við gatið mætti
jafnvel heyra dönsku upp um það.
Ekki hægt með
þessa hraðbanka
Starfsmönnum í Ráðhúsi Reykja-
víkur hefur borist tilkynnt um að
hraðbanka SPRON í ráðhúsinu hefði
verið lokað. Ástæðan ku vera sú að
hann hefur verið rekinn með tapi
í nokkur ár. Mikið agalega er orðið
erfitt í bankageiranum,
meira að segja
hraðbankarnir
lognast út af.
jse@frettabladid.is
Opið virka daga kl. 8:00 til 18:00
www.velaland.is
VESTURLANDSVEGUR
VAGNHÖFÐI
VÉLALAND
HÚSGAGNA-
HÖLLIN
TANGARHÖFÐI
BÍlDSHÖFÐI
H
Ö
FÐ
A
B
A
K
K
I
REYKJAVÍK
Vélaland - VAGNHÖFÐA 21
Sími 577-4500
Vélaland sérhæfir sig í tímareimum.
Komdu í Vélaland og fáðu ráðgjöf um skiptingu
á tímareim. Vélaland skiptir fljótt og vel um
tímareimina fyrir þig, á föstu verði.
Fáðu ráðgjöf um tímareimaskipti
Er tímareimin komin á tíma?
Fast verð hjá Vélalandi
Skoðaðu fast verð hjá Vélalandi. Hringdu
núna í síma 577-4500 og pantaðu tíma.
Verðdæmi um tímareimaskipti:
Nissan Patrol 2,8 dísil Árgerð 1992-2000
Heildarverð, varahlutur og vinna: 34.606 kr.
Toyota Land Cruiser 90 3,0D Árgerð 1997-2002
Heildarverð, varahlutur og vinna: 34.427 kr.
Toyota Corolla 1,6 bensín Árgerð 1997-2001
Heildarverð, varahlutur og vinna: 34.212 kr.
VW Golf 1,6AEE bensín Árgerð 1997-2006
Heildarverð, varahlutur og vinna: 36.213 kr.
Ford Focus 1,6 bensín Árgerð 1998-2005
Heildarverð, varahlutur og vinna: 39.958 kr.
Sjáðu hvar við erum. Hringdu núna í síma
577-4500 og pantaðu tíma.
Ó
hætt er að fullyrða að ekki hafi allir fagnað ákaft þegar
Seðlabanki Íslands tilkynnti óvænt um helmingshækk-
un stýrivaxta sinna. Margir höfðu átt von á auknu
aðhaldi í peningamálastefnunni í kjölfar tilkynningar
um formlegar viðræður við Alþjóðagjaldeyrissjóðinn
(IMF), en svo rosaleg hækkun kom illa við íslenskt viðskipta- og
athafnalíf, sem hefur mátt þola svo mörg áföll síðustu daga og
vikur. Auk þess var stutt síðan Seðlabankinn hafði lækkað vextina
nokkuð ríflega, einkum með þeim augljósu rökum að aðstæður í
þjóðarbúskapnum væru gjörbreyttar, samdráttur væri þegar orð-
inn nokkur og eftirspurn og væntingar hefðu hríðfallið.
Nokkuð almennur stuðningur hefur verið hér á landi við þá
ákvörðun að leita á náðir Alþjóðagjaldeyrissjóðsins. Flestum ber
saman um að aðrir kostir hafi tæpast verið fyrir hendi. Í rökstuðn-
ingi fyrir vaxtahækkuninni vísaði bankastjórn Seðlabankans til
samkomulagsins við IMF og sagði að í því fælist beinlínis að fyrir
staðfestingu þess skuli Seðlabankinn hafa hækkað stýrivexti í 18
prósent. Enn fremur var vísað til þess að við hrun bankakerfisins
og harkalegar ytri aðgerðir sem í kjölfarið fylgdu hafi gjaldeyris-
markaður þjóðarinnar lamast á svipstundu. Frekari takmarkanir
á gjaldeyrisviðskiptum væru því óhjákvæmilegar og aðhaldssamt
vaxtastig sömuleiðis.
Formaður bankastjórnar Seðlabankans lagði áherslu á samstöðu
í máli sínu á blaðamannafundi þegar ákvörðunin var kynnt. Að
allir yrðu að róa í sömu átt. Hann neitaði að upplýsa um sína per-
sónulegu skoðun á vaxtahækkuninni, en vísaði þess í stað til sam-
komulags IMF og ríkisstjórnarinnar. Það sjónarmið var svo ítrek-
að með afgerandi hætti með sögulegri yfirlýsingu bankans í gær,
þar sem trúnaði var beinlínis aflétt í þeim tilgangi að sýna fram á
að samkomulag hafi orðið um slíka vaxtahækkun, jafnframt sem
því var vísað á bug að ráðherrar í ríkisstjórn gætu hafa undrast
vaxtahækkunina á þeim forsendum að ekkert slíkt ákvæði væri í
samningsgerðinni.
Hvernig ber að túlka slíkar skeytasendingar milli Seðlabanka
og ríkisstjórnar? Sýna þær ekki ágreining milli aðila sem ávallt
eiga að standa saman, einkum við þær aðstæður sem nú eru uppi?
Er hafið ímyndarstríð um það hverjir beri ábyrgð á óvinsælum
ákvörðunum? Eru einhver fordæmi fyrir fyrir slíkum yfirlýsing-
um af hálfu Seðlabanka, þar sem beinlínis er sett ofan í við ráð-
herra í ríkisstjórn?
Málið á sér aukinheldur fleiri hliðar. Svo vill til að Seðlabankinn
er sjálfstæður samkvæmt lögum. Hann fer með ákvörðunarvald í
peningamálum og á hvorki að taka við fyrirskipunum frá alþjóða-
stofnunum né stjórnmálamönnum. Í samþykkt bankastjórnar er
skýrt kveðið á um starfsreglur um undirbúning, rökstuðning og
kynningu ákvarðana í peningamálum. Er yfirlýsing Seðlabankans
til marks um að farið hafi verið á svig við þau lög? Telur bankinn
að hann hafi fengið bein tilmæli frá ríkisstjórn eða alþjóðastofn-
un? Til yfirlýsinga hvaða ráðherra er hann að vísa með yfirlýsingu
sinni?
Svara við þessum spurningum og fleirum hlýtur að vera að
vænta á næstu dögum. Ef það er rétt, sem margt bendir til, að
bankastjórar Seðlabankans fari ekki lengur með stjórn peninga-
mála, væri hyggilegt að fá það formlega á hreint sem allra fyrst.
Deilt er um ákvörðun um hækkun stýrivaxta.
Voru lög brotin?
BJÖRN INGI HRAFNSSON SKRIFAR