Fréttablaðið - 14.11.2008, Blaðsíða 44

24 14. nóvember 2008 FÖSTUDAGUR
„... afbragðsvel byggð saga.“
gauti kristmannsson, v íðsjá
„Frásögnin grípur lesandann
allt frá fyrstu síðu.“
soffía auður birgisdót tir, morgunblaðið
„Guðrún er svo ofboðslega klár
og skemmtilegur höfundur
að maður roðnar eiginlega bara við
að hugsa um hæfileika hennar.“
þór arinn þór arinsson, ný t t líf
„... SKYLDULESNI
NG.“
páll baldvin ba
ldvinsson, frét
tablaðið
UMRÆÐAN
Helgi Áss Grétarsson skrifar um
Icesave-málið
Því hefur verið haldið fram af virtum lögfræðingum (sjá m.a. grein
Stefáns Más Stefánssonar og Lárusar
Blöndals í Morgunblaðinu 15. október
2008) að íslenska ríkinu beri ekki
lagalegar skyldur til að greiða kröfur
breskra og hollenskra yfirvalda vegna
hagsmuna innlánseigenda í Icesave-
reikningum Landsbanka Íslands hf. Vel kann að
vera að þessi niðurstaða sé rétt en í þessari grein
verða öndverð sjónarmið reifuð.
Tilgangur innlánatryggingakerfa
Árið 1994 var samþykkt tilskipun Evrópusam-
bandsins um innlánatryggingakerfi, sbr. tilskipun
94/19/EB. Tilgangurinn með slíku kerfi er m.a. að
veita eigendum innlána í bönkum og sparisjóðum
lágmarksvernd þannig að ef fjármálastofnun verði
gjaldþrota geti innlánseigendur fengið greidda
lágmarkstrygginguna svo fljótt sem auðið er. Staða
þessara kröfuhafa gagnvart gjaldþrota innláns-
stofnun á því að vera að nokkru leyti tryggari en
staða annarra kröfuhafa. Aðildarríkjum ESB er
skylt að útfæra tryggingakerfi af þessu tagi svo að
það samrýmist tilgangi og efni tilskipunarinnar og
það sama á við um íslenska ríkið vegna aðildar
þess að EES–samningnum.
Jafnræðisrökin
Jafnræði er grundvallarregla í EES-rétti og er því
m.a. bannað að mismuna þegnum EES-ríkjanna á
grundvelli þjóðernis. Fjórfrelsið innan EES-
svæðisins er ein birtingarmynd jafnræðisins og er
það m.a. útfært þannig að fyrirtæki sem hefur
höfuðstöðvar í einu aðildarríki getur stofnað útibú
í öðru aðildarríki. Þannig gat Landsbanki Íslands
hf. sett á stofn útibú í Bretlandi og Hollandi í krafti
starfsleyfis sem bankinn hafði fengið frá íslenska
Fjármálaeftirlitinu. Í grundvallaratriðum var
enginn lagalegur munur á útibúi bankans í
Bretlandi og Hollandi annars vegar og á Akureyri
og á Ísafirði hins vegar. Í kjölfar ógjaldfærni
Landsbanka Íslands hf. hlýtur það að vekja margar
augljósar spurningar hvort það sé í samræmi við
lagaleg jafnræðisrök að íslenska ríkisvaldið grípi
til róttækra aðgerða til að bjarga hagsmunum
innlánseigenda í útibúum bankans á Íslandi en ekki
í útibúum bankans í öðrum ríkjum innan EES-
svæðisins.
Lágmarkstryggingin skv. tilskipun ESB
Í 1. mgr. 7. gr. áðurnefndrar tilskipunar ESB er
mælt fyrir um að innlánatryggingakerfi skuli
áskilja að samanlögð innlán hvers innstæðueig-
anda sé tryggð upp að 20.000 evrum (fjárhæðin
nemur nú 20.887 evrum). Í 4. mgr. 7. gr. tilskipun-
arinnar er kveðið á um að fullnægja megi þessari
lágmarkstryggingu með því að miða inngreiðslur í
innlánatryggingakerfi við tiltekið prósentuhlutfall
af heildarinnlánum. Sé þessi leið hins vegar farin
verður að tryggja að a.m.k. 90% af heildarupphæð-
inni samkvæmt 1. mgr. 7. gr. sé til staðar
í innlánatryggingakerfinu
Þetta kann að virðast flókið en má
skýra með einföldu dæmi: Heildarinnlán
eins banka eru 100 milljarðar evra. Til
að tryggja lágmarksvernd innstæðueig-
enda bankans skv. 1. mgr. 7. gr. tilskipun-
arinnar þurfa að vera samtals til fimm
milljarða evra í innlánatryggingakerf-
inu. Ef greiðslur í kerfið miða við tiltekið
hlutfall af heildarinnlánum þá þarf að
tryggja að 4,5 milljarðar evra séu að
lágmarki til reiðu í kerfinu (90% af 5
milljörðum).
Var íslenska útfærslan fullnægjandi?
Samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga um innstæðutrygg-
ingar og tryggingakerfi fyrir fjárfesta nr. 98/1999
skal heildareign innstæðudeildar íslenska innlána-
tryggingakerfisins nema að lágmarki 1% af
meðaltali tryggðra innstæðna í viðskiptabönkum
og sparisjóðum á næstliðnu ári. Það er óumdeilt að
sú fjárhæð sem er nú í íslenska innlánatrygginga-
kerfinu samsvarar ekki 90% af lágmarkstrygging-
unni samkvæmt 1. mgr. 7. gr. tilskipunar ESB.
Engin íslensk lagaregla kvað á um að Landsbanka
Íslands hf. væri skylt að greiða svo háa fjárhæð til
kerfisins.
Þetta eitt og sér getur hugsanlega leitt til þess að
íslenska ríkið sé skaðabótaskylt samkvæmt reglum
EES-réttar. Slíkt grundvallast á að íslenska ríkið sá
ekki til þess að innlendar reglur samrýmdust í
reynd skýrum efnisreglum tilskipunar Evrópusam-
bandsins um innlánatryggingakerfi og af því hefur
hlotist fjárhagslegt tjón fyrir innlánseigendur
Landsbanka Íslands hf. í Bretlandi og Hollandi.
Ályktanir
Hér að framan hafa verið tíunduð rök sem hníga í
þá veru að íslenska ríkið sé bótaskylt gagnvart
einstökum Ice-Save sparifjáreigendum sem nemur
lágmarkstryggingunni samkvæmt tilskipun ESB.
Andstæð rök í málinu, sem firrir íslenska ríkið
bótaábyrgð, kunna að vega þyngra ef til dómsmáls
kemur. Taka verður þó fram að það eru vart
forsendur fyrir hendi til að mynda sér endanlega
skoðun á málinu að svo stöddu og stafar það fyrst
og fremst af því að staðfestar upplýsingar um
heildarkröfur Breta og Hollendinga liggja ekki
fyrir. Jafnframt skortir upplýsingar á hverju
Bretar og Hollendingar byggja sitt mál sem og á
hvaða forsendum varnir íslenskra stjórnvalda eru
reistar. Þetta verður að teljast óheppilegt miðað
við alvarleika málsins fyrir íslenskt samfélag.
Höfundur er sérfræðingur við Lagastofnun við
Háskóla Íslands.
Hver er ábyrgð ríkisins?
UMRÆÐAN
Ægir Páll Friðbertsson, Guð-
mundur Kristjánsson og
Eiríkur Tómasson skrifa um
gjaldmiðilsmál
Trúverðugleiki íslensku krón-unnar er í dag enginn. Gengi
hennar hefur fallið yfir 100% á
einu ári. Vextir eru hvergi hærri
í vestrænum heimi en hér.
Almenningur og fyrirtæki stefna
í gjaldþrot verði ekkert aðhafst.
Við undirritaðir leggjum til að
stjórnvöld ráði nú þegar hag-
fræðingana Daniel Gros og
Manuel Hinds til þess að stýra
skoðun á upptöku nýs gjaldmið-
ils strax. Fyrir þá sem vilja
kynna sér þessa hugmyndafræði
frekar vísum við til greinar eftir
þá Ársæl Valfells og Heiðar Má
Guðjónsson í Fréttablaðinu laug-
ardaginn 8. nóvember sl. undir
yfirskriftinni „Valmöguleikar
eru fyrir hendi í gengismálum“.
Í okkar huga er lífsnauðsyn-
legt að skoða að taka upp nýjan
gjaldmiðil á Íslandi og það strax!
Hvort við með þeirri aðgerð
eigum betri möguleika en ella á
að vinna okkur fyrr út úr núver-
andi efnahagsþrengingum. Upp-
taka nýs gjaldmiðils myndi leiða
til skynsamlegrar umræðu um
kosti og galla aðildar að Evrópu-
sambandinu.
Umræða um jafn afgerandi
mál og aðild að ESB verður ekki
afgreidd í einni svipan. Við verð-
um að gefa okkur tíma til að
vega og meta af skynsemi hvað
aðild að ESB felur í sér fyrir
íslenskt samfélag. Á meðan
getum við ekki leyft okkur að
horfa upp á fyrirtæki og almenn-
ing blæða út vegna myntar sem
ber vexti sem þjóðin rís ekki
undir.
Höfundar eru forsvarsmenn
sjávarútvegsfyrirtækjanna
Ísfélags Vestmannaeyja hf.,
Brims hf. og Þorbjarnar hf.
Nýjan
gjaldmiðil strax
UMRÆÐAN
Atli Gíslason skrifar
um pólitíska ábyrgð
Þegar Davíð Odds-son myndaði fyrstu
ríkisstjórn sína með
Alþýðuflokknum árið
1991 var megininntak-
ið í efnahags- og pen-
ingamálum nýrrar
stjórnar einfalt: óheft
og eftirlitslítil mark-
aðs- og einkavæðing sem fór stig-
vaxandi með ári hverju. Davíð
tók skýrt fram að ríkisstjórnir
hans myndu alls ekki styrkja
hinar dreifðu byggðir landsins
sem leiddi til þeirrar öfgafullu
byggðaröskunar sem við höfum
upplifað sl. rúm 17 ár.
Þessari stefnu og frjálsu ESB-
flæði fjármagns o.fl. hafa ríkis-
stjórnir Sjálfstæðisflokksins með
Framsóknarflokknum og Sam-
fylkingunni fylgt eftir eins og
öfgatrúarbrögðum. Allt var einka-
vætt sem unnt var að einkavæða
og útrásin tilbeðin eins og skurð-
goð. Öll aðvörunarorð um umsvif
bankanna, skuldsetningu þjóðar-
innar, takmarkaðan gjaldeyris-
forða og eyðslu fjórðungi meira
en við öfluðum voru virt að
vettugi. Nú er komið í ljós að rík-
isstjórnin, Seðlabankinn og Fjár-
málaeftirlitið höfðu fullvissu um
það í síðasta lagi í ársbyrjun 2008
að það stefndi í það hrun sem nú
er raunin. Ekkert var aðhafst og
þjóðinni ýmist sagt ósatt eða
þagað yfir óþægilegum stað-
reyndum.
Geir H. Haarde forsætisráð-
herra, yfirmaður Seðlabankans,
sagði í maí að botninum væri náð.
Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir
menntamálaráðherra sagði í júlí
breskan sérfræðing sem spáði
hruninu þurfa fara í endurmennt-
un. Björgvin G. Sigurðsson við-
skiptaráðherra, yfirmaður Fjár-
málaeftirlitsins, sagði ríkisstjórn
Breta í byrjun september að
Landsbanki Íslands og Icesave-
reikningarnir væru öruggir.
Þvert á móti voru innlánsreikn-
ingar Landsbankans í Bretlandi
hreinlega glæpsamlegir eftir að
tveir breskir sérfræðingar vör-
uðu eindregið við þeim í skýrslu
til bankans í apríl.
Bankarnir vissu eða máttu vita
haustið 2007 að í óefni stefndi. Þá
byrjuðu þeir að hamstra gjald-
eyri og tóku sem fyrr fjandsam-
lega stöðu gagnvart íslensku
krónunni, sem Samfylkingin
kennir nú um allt sem miður fer.
Samfylkingin er reyndar alveg
kapítuli út af fyrir sig.
Þeir eru í ríkisstjórn á
daginn en í stjórnar-
andstöðu á kvöldin og
um helgar ruglandi um
evru og ESB sem engu
breytir í dag um bráða-
úrræði gagnvart efna-
hagshruninu og ömur-
legu atvinnuleysi.
Bankarnir voru búnir
að koma sér í „rétta“
stöðu gagnvart krón-
unni í lok febrúar og
þá hófst gengishrunið. Því ber
einnig að halda til haga að í von-
lítilli lausafjárstöðu allt frá árinu
2007 hlunnfóru bankarnir vitandi
vits og með rangri ráðgjöf og
upplýsingum tugþúsundir ein-
staklinga, líknarfélög, sveitar-
félög og fleiri til að ná peningum
í fjárhættuspil fyrir sjálfa sig og
stærstu eigendur þeirra. Reykja-
nesbær virðist hafa tapað um 300
milljónum, Reykjavíkurborg yfir
2 milljörðum, Árborg um 100
milljónum og svo mætti lengi
telja. Öllum var talin trú um að
peningamarkaðsreikningar bank-
anna væru jafntryggir og ríkis-
skuldabréf.
Sveitarfélagið Árborg sýndi þá
skynsemi að borga upp öll yfir-
dráttarlán og önnur lán sem hag-
stætt og heimilt var að greiða upp
með andvirði af sölu hlutabréfa í
Hitaveitu Suðurnesja en geymdi
afganginn tímabundið á peninga-
markaðsreikningum til fram-
kvæmda við sundhöll og íþrótta-
svæði sem hefja átti á árinu. Það
var allt gert með fullri vitneskju
og án athugasemda fulltrúa
minnihluta sjálfstæðismanna í
sveitarstjórn. Stígur þá ekki fram
á sviðið forystumaður sjálfstæð-
ismanna í Árborg og kennir meiri-
hlutanum um tap sveitarfélagsins
og beitir öllum sínum fjölmiðla-
tengslum til að slá glórulausar
pólitískar keilur. Á sama tíma
hafa kjörnir sveitarstjórnarfull-
trúar í öllum öðrum sveitarfélög-
um snúið bökum saman til að taka
á þeim óhugnanlega vanda sem
ríkisstjórnir Sjálfstæðisflokksins
hafa leitt yfir heimili og fyrir-
tæki í landinu. Árásir þessa for-
ystumanns sjálfstæðismanna í
Árborg eru veruleikafirrtar. Þær
eru um leið árásir á meirihluta
sjálfstæðismanna í Reykjavík og
Reykjanesbæ, almenning, líknar-
félög og fleiri og misráðin tilraun
til að kenna öðrum um efnahags-
hrun og gríðarlegt tjón þjóðarinn-
ar sem hans eigin flokkur ber
höfuðábyrgð á.
Höfundur er alþingismaður.
Hvenær biðjast
þeir afsökunar?
HELGI ÁSS GRÉTARSSON
Í grundvallaratriðum var enginn lagalegur
munur á útibúi bankans í Bretlandi og
Hollandi annars vegar og á Akureyri og á
Ísafirði hins vegar.
ATLI GÍSLASON