Fréttablaðið - 19.11.2008, Blaðsíða 26

MARKAÐURINN 19. NÓVEMBER 2008 MIÐVIKUDAGUR6
S K O Ð U N
Sögurnar... tölurnar... fólkið...
ÚT GÁFU FÉ LAG: 365 – prentmiðlar RIT STJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson og Óli Kr. Ármannsson RITSTJÓRN: Ingimar Karl Helgason, Jón Aðalsteinn Bergsveinsson, Magnús Sveinn Helgason, Sindri
Sindrason AUGLÝSINGASTJÓRI: Jón Laufdal RIT STJÓRN OG AUGLÝSING AR: Skaftahlíð 24, 105 Reykja vík AÐ AL SÍMI: 512 5000 SÍMBRÉF: 512 5301 NETFÖNG: rit stjorn@markadurinn.is og
aug lys ing ar@markadurinn.is VEFFANG: visir.is UM BROT: 365 – prentmiðlar PRENT VINNSLA: Ísa fold arprent smiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Markaðinum er
dreift ókeyp is með Fréttablaðinu á heim ili á höf uðborg ar svæð inu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands byggðinni. Markaðurinn áskil ur sér rétt
til að birta allt efni blaðs ins í staf rænu formi og í gagna bönk um án end ur gjalds.
bjorn.ingi@markadurinn.is l ingimar@markadurinn.is l jonab@markadurinn.is l msh@mark-
adurinn.is l olikr@markadurinn.is l sindri@markadurinn.is
Vísindamenn hafa komist að
þeirri niðurstöðu að hávaxið fólk
sé að jafnaði með hærri laun en
aðrir og að ljóshært kvenfólk
standi verr að vígi en dökkhært.
Þeir sem eru örvhentir hafa að
jafnaði 15 prósenta hærri laun
en rétthentir kollegar þeirra og
myndarlegir menn eru jafnan
tekjuhærri. Að sjálfsögðu skipta
menntun og reynsla höfuðmáli en
útlit virðist hafa sitt að segja. En
hvaða einkenni skipta máli þegar
kemur að auði þjóða?
Í viðamikilli rannsókn á hagþró-
un landa innan OECD, frá 2003,
kom í ljós að fjárfesting, hvort
sem hún er í fjármagni, mann-
auði eða rannsóknum og þróun-
arstarfsemi, skiptir lykilmáli
til að tryggja umhverfi til vaxt-
ar. Virk samkeppni á mörkuðum
með vöru-, þjónustu og vinnu-
afl, sem og sveigjanleiki þeirra
hefur jákvæð áhrif. Stærð hins
opinbera dregur fremur úr hag-
vexti en sterkur fjármálamark-
aður er talinn jákvætt merki.
Fyrst og fremst er það þó stöð-
ugleiki í hagkerfinu og sterk-
ar stofnanir sem eru nauðsynleg
skilyrði til vaxtar. Brýnt er að
tryggja stöðugt verðlag og koma
í veg fyrir óþægilegar sveiflur í
hagstærðum.
ÍSLANDSFORMÚLAN
Árið 2007 var Ísland sjötta rík-
asta land í heimi og var í efsta
sæti hvað varðar lífsgæði þjóða
að mati Sameinuðu þjóðanna.
Þrjátíu árum áður voru Íslend-
ingar aðeins í 30. sæti hvað varð-
ar ríkidæmi og því virtist sem
Íslendingar fremur en aðrar þjóð-
ir væru búnir að skapa kjörað-
stæður til vaxtar í átt að auknum
lífsgæðum. Samkvæmt flestum
mælikvörðum var hvergi betra
að búa en á Íslandi árið 2007. Að-
eins ári síðar standa Íslendingar
höllum fæti og útlit fyrir að þjóð-
in hrapi niður lista ríkustu þjóða
heims.
Við slíkar aðstæður er ekki úr
vegi að spyrja hvað fór úrskeið-
is. Á síðustu árum hefur mennt-
unarstig þjóðarinnar stóraukist
og nú er svo komið að Ísland er
í öðru sæti meðal landa OECD
hvað varðar útskriftarhlutfall úr
fræðilegu háskólanámi. Fjárfest-
ing í rannsóknar- og þróunar-
starfsemi hefur líka tekið stökk
og er nú með því mesta sem ger-
ist innan OECD. Frelsi í viðskipt-
um hefur aukist til muna en árið
1980 var Ísland álíka samkeppn-
ishæft og Kenía* en er nú talið
eitt samkeppnishæfasta ríki í
heimi í viðskiptum. Sveigjanleiki
vinnumarkaðarins hefur aldrei
verið meiri og virk samkeppni er
á flestum sviðum viðskipta. Það
var því líklega ekki fjárfesting-
in, samkeppnin eða sveigjanleik-
inn sem klikkaði. Líklega var það
stöðugleikinn og gæði stofnana.
ÞVÍ MIÐUR
Því miður tókst ekki að draga
úr sveiflum í gengi krónunnar
og halda verðlagi og vaxtastigi
stöðugu. Því miður voru stofn-
anir landsins ekki í stakk búnar
til að takast á við það umhverfi
sem skapaðist þegar hagkerf-
ið var opnað og fór fyrir alvöru
að eiga frjáls viðskipti við um-
heiminn. Því miður tókst ekki
að takast á við vandamál á skil-
virkan hátt og því miður virð-
ast Íslendingar ekki hafa kúplað
sig út úr pólitískum ráðningum
embættismanna. Því miður vant-
aði samstarf milli peningamála-
og fjármálastefnu í landinu. Því
miður trúðu ráðamenn því að við
gætum lifað við minnsta gjald-
miðil í heimi og hundsuðu kröf-
ur atvinnulífsins. Því miður
náðu stofnanir þjóðarinnar ekki
að fylgja eftir nútímavæðingu
atvinnulífsins.
Oft er þörf en nú er nauð-
syn að skapa umhverfi þar sem
þjóðin getur haft ábata af fjár-
festingum síðustu áratuga. Ís-
land ætti að geta skarað fram
úr með sterkan mannauð að
baki, góða rannsóknar- og þró-
unarstarfsemi, sveigjanlega og
samkeppnishæfa markaði að
ógleymdum auðlindum landsins.
Númer eitt, tvö og þrjú er að
tryggja stöðugleika í gjaldeyris-
málum, styrkja stofnanir lands-
ins og endurbyggja trúverðug-
leika ráðamanna og þar af leið-
andi Íslands á erlendri grundu.
Það verður að tryggja leikreglur
og umhverfi sem leyfa þessum
fjárfestingum að blómstra
ER AUÐUR SAMA OG LÍFSGÆÐI?
Það eru ekki allir á einu máli
um það að hagvöxtur og þar af
leiðandi há landsframleiðsla á
mann séu mælikvarðar sem beri
að einblína á. Þess ber að geta
að greinarhöfundur er langt frá
því sannfærður um að auði fylgi
ávallt hamingja. Niðurstöður ný-
legrar rannsóknar frá Wharton-
háskóla í Bandaríkjunum gefa
hins vegar til kynna mjög sterkt
samband milli landsframleiðslu
á mann og hamingju. Þjóðir með
hærri landsframleiðslu á mann
virðast almennt vera hamingju-
samari.
Þegar öllu er á botninn hvolft
eru ríkari þjóðir betur í stakk
búnar til að tryggja þegnum
sínum aðgengi að þáttum eins og
heilbrigðisþjónustu, menntun og
barnagæslu. Efnaðri þjóðir eiga
einnig auðveldara með að tak-
ast á við vandamál líkt og fátækt
og ójöfnuð. Hér á málsháttur-
inn „Auðurinn er afl þeirra hluta
sem gera skal“ ef til vill við.
*Samkvæmt mælingum Fraser Institute
Í KÍNA Óvíða í heiminum er hagvöxtur meiri en í Kína. Greinarhöfundur efast um að
beint samband sé milli auðlegðar og hamingju en bendir á rannsóknir sem sýna að þjóðir
með hærri landsframleiðslu á mann virðist almennt hamingjusamari. MARKAÐURINN/GVA
Hagvöxtur og hamingja
Þóra
Helgadóttir
hagfræðingur.
O R Ð Í B E L G
Fjármálahugtakið „varin staða“ nefnist á ensku
„hedge position“ en með varinni stöðu er brugð-
ist við áhættu sem til staðar er í við-
skiptum.
„Við kaup á hlutabréfum er
áhættan til dæmis að gengið
færist í óhagstæða átt og við
gjaldeyriskaup er áhættan
til dæmis að gengi gjald-
miðilsins breytist verulega
frá þeim tíma sem viðkom-
andi skuldbindur sig í er-
lendri mynt og þangað til
hann kaupir myntina,“ segir
á vef MP Banka í umfjöllun
um fjármálahugtök.
„Algengt er að nefna dæmi um
kaupmann sem flytur inn vörur
frá útlöndum. Hann finnur vöru er-
lendis sem á að kosta ákveðið marga Bandaríkja-
dali. Kaupmaðurinn reiknar hversu mikið það sé í
krónum og pantar vöruna og á að greiða vör-
una eftir tvo mánuði þegar varan kemur
til landsins. Ef hann vill verja sig fyrir
gengissveiflum kaupir hann dalina
strax á því gengi sem hann reikn-
aði með þegar hann pantaði og
ekkert varðandi gengi mun því
koma honum á óvart. Ef hann
hins vegar ver sig ekki gæti hann
lent í því að eftir tvo mánuði hafi
dalurinn hækkað verulega gagn-
vart krónu og varan sem hann
pantaði orðin mun dýrari en upp-
haflega stóð til,“ segir þar jafn-
framt, en líkast til eru þeir ófáir sem
þekkja nú á eigin skinni áhættuna sem
falin er í gengissveiflum gjaldmiðla.
O R Ð S K Ý R I N G I N
Varin staða
Hér á landi sáðu stjórnvöld til útrásar og uppbyggingar atvinnu-
greinar á alþjóðavísu í fjármálageira. Hér var stefnt að því að koma
upp alþjóðlegri fjármálamiðstöð og fagnað var þróttmiklum vexti
bankanna og skatttekjunum sem starfsemi fjármálageirans færði
þjóðarbúinu. Núna standa eftir rústirnar einar af þessari uppbygg-
ingu.
Davíð Oddsson, formaður bankastjórnar Seðlabankans, fór yfir
uppskeru októbermánaðar í ávarpi sínu á þingi Viðskiptaráðs Ís-
lands í gærmorgun. Hann sagði uppskeruna hafa verið ömurlega,
myglaða og úr sér gengna en þó „að mestu eins og sáð hafði verið til“
og kvað Seðlabankann hafa haft uppi margvísleg varnaðarorð um
þróun mála síðustu mánuði. Á máli hans mátti skilja að ábyrgðin á
þróun mála lægi alls staðar annars staðar en hjá Seðlabanka Íslands.
Meira að segja fjölmiðlar brugðust hlutverki sínu í að láta hjá líða
að lesa rétt á milli lína í skýrslu Seðlabankans um fjármálastöðug-
leika sem birt var í maí. Þar var því hins vegar haldið fram að þrátt
fyrir þrengingar væri fjármálakerfið enn í meginatriðum traust, að
Seðlabanki Íslands setti lausafjárreglur og hefði eftirlit með lausa-
fjárstöðu innlánsstofnana og að innstæða væri næg á afskriftareikn-
ingum bankanna.
Hafi Seðlabankinn í raun séð fyrir hættuna á falli bankakerfis-
ins þá lét hann hjá líða að grípa til aðgerða. Hér var hvorki byggður
upp gjaldeyrisvaraforði af þeirri stærð að gæti orðið bönkunum bak-
land, né heldur bönkunum settar skorður með aukinni bindiskyldu.
Og þótt forsvarsmenn Seðlabankans kunni að hafa haft uppi almenn
varnaðarorð á tímum sem öllum mátti í byrjun þessa árs vera ljóst
að voru viðsjárverðir, þá virðist hafa skort á að bent væri á leiðir til
úrlausnar þar sem tryggður væri fjármálastöðugleiki í landinu.
Eftir stendur að Seðlabanki Íslands er rúinn trausti. Þá er ekki að
undra að spjótin beinist að formanni bankastjórnarinnar, enda birt-
ist hann ekki í hlutverki seðlabankastjóra upp úr einhverju tóma-
rúmi, heldur sem stjórnmálaleiðtogi og einn af höfundum þeirrar
þjóðfélagsskipanar sem fólk býr nú við.
Jón Steinsson, hagfræðingur og lektor við Columbia-háskóla, er
meðal þeirra sem bent hafa á mistök Seðlabankans í efnahagskrepp-
unni og er talsmaður þess að skipt verði um stjórn bankans. Í viðtali
við Fréttablaðið í byrjun vikunnar bendir hann á Má Guðmundsson,
fyrrum aðalhagfræðing Seðlabankans, sem nú starfar hjá Alþjóða-
bankanum, sem vænlegasta kostinn í stól seðlabankastjóra. Fleiri
kostir eru í stöðunni. Einnig hefur verið hreyft við þeirri hugmynd
að ráða hingað hagfræðinginn Frederic Mishkin, sem þaulkunnug-
ur er íslensku efnahagslífi eftir að hafa árið 2006 ritað með Tryggva
Þór Herbertssyni skýrslu um íslensk efnahagsmál. Hann lét í fyrra-
vor af störfum sem einn bankastjóra seðlabanka Bandaríkjanna og
kann að vera á lausu. Aðkoma slíks manns kynni að vera happadrjúg,
enda nýtur hann trausts af sínum fyrri störfum og ber ekki með sér
bagga fortíðar úr íslensku stjórnmálalífi. Mishkin verður að minnsta
kosti ekki „sakaður um“ að hafa verið í Alþýðubandalaginu.
Hér verður að koma á trúverðugri stjórn þar sem framtíðarsýn
er skýr. Kjörnir fulltrúar sitja eðli málsins samkvæmt líkast til
flestir fram að kosningum, en þeim verður að flýta sem kostur er.
Embættismönnum er hægt að skipta út fyrr. Með núverandi stjórn
er Seðlabankinn ótrúverðugur og þá um leið fjármálakerfi lands-
ins. Þetta ástand grefur svo aftur undan viðleitni til að gera krón-
una að nothæfum gjaldmiðli á ný. Vantraust á stjórn efnahagsmála
endurspeglast í vantrausti á gjaldmiðilinn.
Til að tryggja fjármálastöðugleika duga ekki varnaðar-
orð á lokuðum fundum, eða á milli lína í skýrslum.
Traust þarf að ríkja
á stjórn efnahagsmála
Óli Kristján Ármannsson
MARKAÐURINN
á www.visir
alla daga