Tíminn - 02.05.1982, Blaðsíða 4

4
Sunnudagur 2. mai 1982
HANNIBAL
HANDTEKINN
— Sagt frá Bolungarvíkurdeilunni 1932
og birtir kaflar úr óprentaðri frásögn
Hannibals Valdimarssonar
■ 1. mai i dag, dagur verkalýðs-
ins. Þaðer fæstum ljóst, sem ekki
reyndu það sjálfir, hvilikum
erfiðleikum verkalýðsbaráttan
mætti á fyrri hluta aldarinnar, er
atvinnurekendur beittu öllum
ráðum til að koma i veg fyrir
stofnun verkalýðsfélaga, eða
halda þeim niðri ef tókst aö koma
þeim á laggirnar. 1 tilefni dag-
sins ætlum við að rifja upp fræga
deilu sem varð á Bolungarvik
fyrir nákvæmlega fimmtiu árum,
eða árið 1932, og er stuðst við ó-
birta frásögn sem Hannibai
Valdimarsson ritaði og lét okkur
góðfúslega i té. Kunnum við hon-
um bestu þakkir fyrir. Frásögn
Hannibals af deilunni er bæði löng
og ýtarleg, auk þess að vera afar
skemmtileg, svo þvi miður getum
við ekki birt hana i heild sinni, en
gripum niður á stöku staö og
endursegjum þess á milli.
Aður en til þeirra atburða kom
sem hér verður frá sagt höföu
verið gerðar þrjár tilraunir til að
stofna verkalýðsfélög á
Bolungarvik, en allar farið út um
þúfur. Vald atvinnurekenda var
mikið á þessum árum og ef
verkafólk stóð ekki þvi betur
saman höföu þeir öll ráð þess i
hendi sér, eins og raunin var i
Bolungarvik. Alþýðusamband
Vestfjarða hafði þó fullan hug á
að láta reyna enn einu sinni og fór
þess á leit við Hannibal vorið 1931
að hann gerði slika tilraun. Varð
Hannibal við tilmælum sam-
bandsins og hélt til Bolungarvik-
ur, þar sem hann bjó hjá systur
sinni, Guðrúnu, sem var ljós-
móðir.
Sóknarpresturinn
reynist verkalýðnum
betri en enginn
Hannibal gaf sér góðan tima.
Hann byrjaði á þvi að ræða við
verkafólk til að kanna hug þess til
verkalýðsfélags, og fór siðan á
fund helstu embættismanna, sem
höfðu óumdeilanlega mikil áhrif
meðal alþýðunnar. Héraðslækn-
irinn, Halldór Kristinsson, gat
nefnt Hannibal mörg og átakan-
leg dæmi um örbirgðina á staðn-
um, en er hann var spurður hvort
hann myndi styðja við bakið á
nýju verkalýðsfélagi gaf hann
loðin og óljós svör. Betri mót-
tökur fékk Hannibal hjá læri-
meisturum staðarins, þeim
Sveini Halldórssyni, skólastjóra,
og Jens Nielssyni, kennara, og
hvöttu þeir hann eindregið til að
láta verða af stofnun félagsins.
Jens benti honum auk þess á að
reyna að fá sóknarprestinn, séra
Pál Sigurðsson, i lið með sér, en
séra Páll var merkur maður á
sinni tið, skörungur mikill, og svo
vinsællmeðal sóknarbarnanna að
afstaða hans gat skipt sköpum.
um lif eða dauða félagsins. Svo
fór að séra Páll tók mjög i erindi
Hannibals, og studdi félagsstofn-
unina, og siðar félagið, með ráð-
um og dáð. Segir Hannibal á
þessa leið i frásögn sinni: „Varð
mér siðar vel ljóst hvilika
ómetanlega þýðingu það hafði
fyrir verkafólk, einkum það veik-
lundaðra, að vita, að séra Páll
hafði velþóknun á slikum félags-
skap og lagði nafn sitt við honum
til styrktar. Ef til vill hefur það
ráðið úrslitum um framtið félags-
ins, þegar atvinnurekendasvipan
hófst á loft, ofsinn gegn félaginu
varð hvað taumlausastur og
brottrekstrarhótunum rigndi yfir
verkafólk, ef það yrði upplýst að
þeim glæp, eöa vera meölimir i
slikum byltingarfélagsskap, sem
stefndi að upplausn og eyðilegg-
ingu byggðarlagsins. Þá varð
séra Páll mörgum það lifakkeri,
sem dugði og veitti fullt öryggi.”
„Bankarnir höfðu
„kóng” I hverju
plássi...”
Tók séra Páll virkan þátt i
undirbúningsfundum sem Hanni-
bal hélt 9. og 10. mal 1931, en þar
mæltu þeir Sveinn Halldórsson
og Jens Nielsson einnig með
stofnun verkalýðsfélags, en
Halldór Kristinsson, læknir og Jó-
hannes Teitsson, oddviti töluðu
hins vegar á móti. Það kom
glöggt i ljós á þessum fundum að
stór hluti verkafólks á staðnum
taldi mjög nauðsynlegt að stofnað
yrði félag um réttindi þess, en at-
vinnurekendur voru mjög and-
vigir eins og við mátti búast.
Gripu þeir m.a. til þess ráðs aö
birta kauptaxta likt og þeir hefðu
samið viö verkaiýösfélag og
hækkaði kaupið jafnframt veru-
lega. Atti þetta aðsýna verkafólki
aö verkalýðsfélag væri afgerlega
óþarfur félagsskapur. Allheitt
var i kolunum um þessar mundir,
þótt ekki syöi alvarlega upp úr
enn um sinn. Við skulum birta
hér kafla úr frásögn Hannibals
sem varpar skýru ljósi á að-
stæður i litlu plássunum úti á
landi, en þeim hefur Halldór
Laxness meðal annarra lýst i
Sölku Völku og Heimsljósi:
„Bankarnir fóru þá eftir þeirri
meginreglu að hafa einhvern út-
valinn „kóng” i hverju plássi.
Hann einn sat aö allri lánafyrir-
greiðslu til atvinnulifsins og
drottnaði svo i krafti þeirrar að-
stöðu yfir lifskjörum fólksins.
Þetta „kóngakerfi” mátti heita ó-
bilandi. Sá útvaldi „veitti vinnu”,
eins og það var kallað, og það var
nú örsnauöu fólki ekki neitt smá-
ræöis náöarbrauð. Sá útvaldi á-
kvað einn verðið á vinnunni, þ.e.
kaupgjaldið. E.t.v. er þó réttara
að segja, að þetta hafi allt verið
ákveðið af hinum alvalda yfir-
konungi eða sólkonungi ihaldsins,
bankastjóranum. Sá útvaldi til-’
kynnti lika, hvað hann gæti gefið
fyrir fiskinn. Slikur „konungur”
hafði Pétur Oddsson einmitt
verið. Og nú var hann faliinn frá,
en bankinn var ekki búinn að
kjósa sér nýjan kóng. Hins vegar
voru þó nokkrir „prinsar” sem
hver um sig vildi nú sýna það og
sanna, að enginn keppinautanna
væri betur til þess fallinn en ein-
mitt hann að fara með umboð sól-
konungsins og bæla niður
byltingarhug hins vesæla vinnu-
lýðs. Þess vegna stóð Bolungar-
vik nú á timamótum.”
Verkalýðsfélagið lætur
til skarar skriða
Eftir heitar umræður manna á
meðal var verkalýðsfélagið stofn-
að þann 27. mai 1931 á fjölsóttum
fundi. Var þá þegar rekinn mikill
áróður gegn félaginu af atvinnu-
rekendum og Jóhannesi Teits-
syni, oddvita, en hann reyndi
m.a. að fá sjómenn upp á móti
félaginu með þvf að fullyrða að ef
kaup landverkafólks hækkaði
yrði að lækka kaupið til þeirra.
Var þetta gamalkunnugt áróðurs-
bragð atvinnurekenda og útsend-
ara þeirra og tókst oft vonum
framar að etja sjómönnum og
landverkafólki saman. Mun þessi
áróður sömuleiöis hafa haft nokk-
ur áhrif þarna á Bolungarvik, en
félagið hafði altént verið stofnað
og batt verkafólk miklar vonir við
þaö. Meðlimir félagsins voru að
visu ekki sérlega margir I fyrstu
en þeim átti eftir að fjölga, og
stjórn félagsins reyndist atorku-
söm og dugleg. Formaöur var
kjörinn Guðjón Bjarnason og
segir Hannibal að reynslan hafi
sannað að þar hafi réttur maður
verið á réttum stað. Gekk hið ný-
stofnaða félag samstundis i
Alþýðusamband islands, en
annars var um það samkomulag
að fara feemur hægt af stað, svo
atvinnurekendur gætu með engu
móti haldið þvi fram að félagið
gerði ósanngjarnar kröfur. Var i
fyrstu aðeins farið fram á að
undirritaður yrði samningur sem
kvæði á um sama kaup og at-
vinnurekendur höfðu sjálfir á-
kveðið rétt fyrir stofnun félagsins
en þvi var harðneitað. Hugsuðu
atvinnurekendur sér enda að
lækka kaupið aftur, strax og at-
vinna færi að minnka, en tilvera
félagsins varð þó til þess að þeirri
kauplækkun var frestað fram i
nóvember, en þá ákváðu atvinnu-
rekendur (sem nú höfðu fengið
nýjan kóng: Einar Guðfinnsson)
að timakaup karla i almennri
verkamannavinnu skyldi vera 70
aurar, timakaup kvenna 45 aurar,
en nætur- og skipavinnukaup 1
króna. Voru þessir taxtar mun
lægri en svo að nægði til almenni-
legs lifsviðurværis en kreppan
var þá i algleymingi dýrtiö mikil
og atvinnuleysi. Verkalýðsfélagið
sýndi þó biðlund enn um sinn en i
ársbyrjun 1932 var látiðtil skarar
skriða. Verkfall.
„Og nú sást,” skrifar Hannibal,
„hvers hið unga félag var megn-
ugt með Alþýðusamband Vest-
fjarða og Alþýðusamband
lslands að bakhjarli. Verkfallið
stóð aðeins fáa daga. Þá skrifaði
Einar Guðfinnsson undir
samninga og hlaut félagið þannig
fulla viðurkenningu sem
samningsaðili fyrir hönd verka-
fólks i Bolungarvik, og var það
auðvitað aðalatriði þess sem um
var barist. Samkvæmt hinum
nýja samningi hækkaði kaupið
lika verulega en þó var það ennþá
með þvi allra lægsta á Vestfjörð-
um.” Kaup karla hækkaði i 80
aura á timann, krónu i eftirvinnu
og 1.30 kr. i næturvinnu. Kaup
kvenna hækkaði i svipuðu hlut-
falli en var sem fyrr mun lægra
en kaup karla.
Þrátt fyrir þessa samninga var
grunnt á þvi góða milli atvinnu-
rekenda og „taglhnýtinga
þeirra” — eins og Hannibal segir
— annars vegar og verkafólksins
og stuðningsmanna þess hins
vegar. Varð séra Páll Sigurðsson
m.a. fyrir miklum árásum fyrir
hlutsinni verkalýðsbaráttunni og
var m.a.s. safnað undirskriftum
með áskorun til hans um að segja
af sér prestskap þar sem hann
tæki þátt i starfi verkalýðsfélags-
ins. Sinnti séra Páll þessum árás-
um ekki, og kom ekki til stórtið-
inda i bili.
Afgreiðslubanni svarað
með aðför að Hannibal
Er voraði fór hiti aftur á móti
að færast i atvinnurekendur.
Fengu þeir einn meðlim verka-
lýðsfélagsins i lið með sér og var
reynt að kveða i kútinn forgangs-
rétt félaga I verkalýðsfélaginu til
vinnu. Manninum var vikið úr
félaginu. Skömmusiðar var reynt
að koma fjölskyldu Guðjóns
Bjarnasonar, formanns verka-
lýðsfélagsins, á hreppinn en Guð-
jón hafði legið sjúkur mestallan
veturinn og heimilishald verið
erfitt. Þótti verkalýðssinnum
augljóst að hér væri gerð atlaga
að Guöjóni vegna starfa hans að
verkalýösmálum. Nokkrum dög-
um siðar — en þetta var i mai ’32
— tilkynntu tveir atvinnu-
rekendur, sem nýlegahöfðu hafið
starfsemi og neitað að undirrita
samninga við verkalýösfélagiö,