Tíminn - 02.05.1982, Blaðsíða 29

Sunnudagur 2. mai 1982
Stmuin
29
þetta leyti, ákaflega IjUfur og
þægilegur drengur og hjálpaði
móður sinni mikið. Þá kom
Michael sem var átta ára eða þar
um bil, kvikur strákur og
skemmtilegur og afar laglegur.
Prófessorinn sagði stundum aö
Michael ætti að verða kaþólskur
prestur — en öll fjölskyldan var
kaþólsk — og ég hugsaði meö mér
að það væri I rauninni synd, eins
og hann væri sætur! Svo fór á
endanum að þaö var John sem
varð presturinn i fjölskyldunni,
en Michael varð kennari. Yngsti
sonurinn, Christopher, sem var
fjögurra ára, olli foreldrum sln-
um töluveröum áhyggjum. Tolki-
en sagði einu sinni i formála að
Hobbit aö hann hefði byrjaö á
sögunni til aö hafa ofan af fyrir
syni sinum sem hafi veriö stöðugt
sifrandi og volandi. Þetta er al-
veg rétt lýsing á Christopher, mér
þótti hann eitthvaö vansæll. For-
eldrarnir, einkum prófessorinn,
elskuðu hann hins vegar út af lif-
inu. Loks áttu hjónin eina dóttur,
Priscillu, en hún var aöeins sex
mánaða eða svo þegar ég kom á
heimilið.
Dagurinn hjá mér hófst klukk-
an sjö á morgnana en þá fór ég á
fætur og þurrkaði af og lagaöi til i
dagstofunni, sem notuö var fyrir
leikherbergi barnanna. Klukkan
átta komu hinir á fætur og viö
borðuðum morgunverð sem
stúlka, sem kom á hverjum
morgni, hafði til og siöan fóru
John og Michael i skólann en ég
fór ýmist að versla með frúnni
eða gætti hinna barnanna og lék
við þau. A kvöldin átti ég siðan að
hafa umsjón meö aö strákarnir
færu i bað og loks i rúmið. Þá suö-
uðu þeir mikiö i mér að segja sér
sögur...”
— Við skulum vikja aö þvi eftir
augnablik, en hvernig var
heimilislifiö hjá Tolkien-fjöl-
skyldunni?
„Þau voru bæði afskaplega
ihaldssöm, hjónin, eða réttara
sagt fastheldin á gamla siði, eins
og titt var um Englendinga, að
minnsta kosti fyrir strið. Og
Edith ekki siður en prófessorinn,
þótt hún væri ekki háskólamennt-
uð. Hún krafðist þess til dæmis
alltaf að allir kláruðu af diskun-
um sinum við matboröið og ef þaö
var ekki gert varð hún ofsareið.
Eina raunverulega rimman sem
ég varð vitni aö spratt af þvi að
einu sinni neitaði Christopher að
borða matinn sinn og þegar henni
tókst ekki að tjónka við hann fauk
svo illilega i hana að hún sló til
hans. Það þoldi prófessorinn ekki
og úr varð hávaðarifrildi. Tolkien
margbaö mig reyndar afsökunar
á þvi seinna að ég skyldi hafa
þurft að horfa og hlusta á þetta.
Þau voru lika mjög vantrúuð út
i alla nútimatækni og þviumlikt
og þusuðu mikið vegna þess að
Morris-fyrirtækið hafði sett upp
bilaverksmiðju i nágrenninu sem
heyrðist dálitið i frá húsinu. Þvi
kom mér það á óvart þegar ég las
i ævisögunni að aðeins tveimur
árum eftir aö ég fór frá þeim
hefði prófessor Tolkien fengiö sér
bil og einmitt af Morris-gerö!
Þessi vantrú á tæknina kom einn-
ig fram þegar siðari heims-
styrjöldin braust út og Christo-
pher var kallaður i herinn. Hann
var sendur til Suður-Afriku til
þjálfunar i flugi og Tolkien hafði
svo litla trú á flugvélum að
hann var óskaplega hræddur um
soninn. Þetta hefur Baldur Si-
monarson sagt mér, en hann
þekkir Christopher.
ihaldssemin, eða fastheldnin,
birtist i mörgum myndum. Eins
og ég minntist á höfðu þau stúlku
til að elda mat og þvo gólf og slikt
en hún fór úr vistinni eftir að hún
haföi brotiö eitthvaö og það kom
til rifrildis milli hennar og frúar-
innar. Leiö nú og beið og eftir
hálfan mánuð höfðu þau enn ekki
fengið nýja stúlku. Frúin sinnti
heimilisverkum ekkert þrátt fyrir
þaö og þaö var ekki laust viö að til
dæmis eldhúsgólfiö væri oröiö
skitugt, eða útidyrahuröin, sem
mikil áhersla var lögð á að þvo á
hverjum morgni. Ég kom þvi að
máli við frúna og spuröi hvort ég
ætti ekki að þrifa þangað til ný
stúlka fengist, sagði sem var að
ég væri vön öllum verkum heim-
an frá Islandi. Og jú, frú Tolkien
var fegin boöinu og bað mig
endilega að þvo eldhúsgólfiö en
sagði mér i öllum hamingju bæn-
um aö ég mætti ekki hreinsa úti-
dyrahurðina nema eldsnemma á
morgnana eða seint á kvöldin
I Hér er Arndis ásamt Edith ogbörnunum. Michaeler fremstur.
þegar umferð væri litil og ekki
hætt á aö nokkur sæi til min. Sam-
kvæmt heföinni voru slik þrif
nefnilega ekki mitt verk og hvað
myndu nágrannarnir halda?!
Hefðirnar komu lika i veg fyrir
að ég fengi að fara nokkurn
skapaðan hlut ein eða meö þeim
vinkonum sem ég hafði kynnst.
Þær voru flestar nemendur Tolki-
ens, ég man sérstaklega eftir
einni stúlku sem hét Betty. Ég
fékk að visu aö fara i te til hennar
og stallsystra hennar á háskóla-
garðinum, en þegar Betty vildi
bjóða mér út á sunnudögum i
skemmtiferðir um nágrenniö, þá
fann frúin alltaf einhverja átyllu
til að neita mér um leyfi til þess.
Ekki núna, sagöi hún, ekki núna,
og það þótt ég hefði ekkert sér-
stakt að gera.”
— Hvernig maður var prófessor
Tolkien sjálfur?
„1 útliti þótti mér hann alltaf
likur Leslie Howard, kvikmynda-
leikara! Persónulega var hann
ákaflega rólegur og þægilegur
maður, hann gat rölt um gólf eöa
úti viö timunum saman, kannski
með stelpuna i fanginu, og
hummað eitthvað meö sjálfum
sér. Þá hefur hann eflaust verið
að hugsa um bækurnar sem hann
var farinn að leggja drög að á
þessum tima.”
— Já, vissirðu að hann var að
semja þessar bækur, smiða þenn-
an heim?
„Nei, það get ég ekki sagt. Ég
vissi hins vegar að hann var aö
fást við eitthvað og þau deildu
stundum um það, frúin og hann.
Henni þótti þetta vist hálfgert bull
og ekkert upp úr þvi aö hafa!
Sjálf las hún mikið en það voru
allt öðruvisi bókmenntir. Einu
sinni fór ég fyrir hana I bókasafn-
ið og átti aö biðja bókavöröinn um
aö velja hana henni einhverja
„juicy murder story”!”
— Þú minntist á að þú hefðir
sagt drengjunum sögur af is-
landi.
„Já, enda voru þeir alltaf aö
suöa i mér, og spurðu mig mikið
út úr, ekki sist um huldufólkiö.
Tolkien sjálfur hlustaði lika oft á
þessar sögur en lagði litiö til mál-
anna. Þó minnist ég þess að eitt
sinn^er ég hafði sagt strákunum
frá álagabletti i túninu heima —
en ég er af Vestfjörðum — þá
spuröi hann mig hvort við hefðum
i raun og veru trúað þvi að eitt-
hvað illt kæmi fyrir ef snert yrði
við þessum bletti. Eins og ég
sagði þeim frá hræðslu okkar
krakkanna við huldufólk I klett-
um, þá spurði hann að þessu
sama: hvort við hefðum trúað á
þessi fyrirbæri. Ég hafði nú satt
að segja litiö hugsað út i það.”
— Hann kom aldrei til lslands,
var þaö?
„Nei, en ég veit aö hann langaði
mjög mikiö til þess aö koma og
mér hefur alltaf þótt synd að hon-
um skyldi aldrei hafa verið boðið.
Þaö heföi nefnilega sjálfsagt
þurft sérstakt boð til þess aö hann
kæmi, af þvi að hann átti i raun og
veru ekki heimangengt vegna
frúarinnar. Hún samþykkti aö
visu að hann færi til að vera próf-
dómari við skóla, bæði i Leeds og
á trlandi, en þaö var meö sem-
ingi.”
— Hversu lengi varstu hjá
Tolkien-hjónunum?
„I sex mánuði. Er ég fór út
haföi ekki veriö ákveðiö hvaö ég
yröi lengi en þegar ég var búin aö
vera i nokkra mánuði var mér
satt aö segja fariö að leiöast dálit-
ið. Þaö var litið viö að vera og ég
fékk næstum ekkert að fara, og
auk þess hafði mér fljótlega tekist
að ná þvi valdi á ensku sem ég
var aö sækjast eftir. Þegar ég fór
svo að fá bréf aö heiman um Al-
þingishátiðina sem átti að halda
um sumariö fór ég að verða óró-
leg og mig langaöi heim. Það var
svo sem allt i lagi þeirra vegna,
en er ég var komin heim og fór að
skrifast á við frúna var hún sifellt
aö impra á þvi aö ég kæmi út aft-
ur. En þá var ég farin aö svipast
um eftir atvinnu og hafði tak-
markaöan áhuga.”
— Hélstu lengi sambandi við
Tolkien-fjölskylduna?
„Fyrstu tvö árin skrifuðumst
við Edith mjög reglulega á. Siðan
fór nú aö draga úr þvi og er
styrjöldin skall á rofnaöi sam-
bandiö alveg. Ég frétti þó af fjöl-
skyldunni öðru hverju, bæði
gegnum Sigurð Nordal, sem
heimsótti Tolkien út, og Baldur
Simonarson, sem ég nefndi áð-
an.”
— Þú hefur væntanlega lesið
bækur Tolkiens?
„Jájá, ég held að ég hafi lesið
þær allar, nema Silmarillion, og
hef mjög gaman af þeim.”
— Hvernig fannstþér bækurnar
koma heim og saman við þann
Tolkien sem þú þekktir?
„Ja, ég geröi mér náttúrlega
grein fyrir þvi að hann hafði að
meira eða minna leyti lifað I sér-
stökum draumaheimi, sem eng-
inn annar átti aögang að. Hitt er
svo annaö mál aö mér fannst
bækurnar mjög likar honum. Ég
get nefnt ást hans á trjám, sem
kemur viöa fram i bókunum, til
dæmis er trén marséra gegn
tsengard i Lord of the Rings. Ég
sá greinilega i huga mér hvar
Tolkien fór sjálfur fremstur I
flokki! En tungumálin sem hann
bjó til, og orti meira að segja á,
það er erfiðara að átta sig á þvi.”
— Kom þér á óvart er þessi
maður varö skyndilega heims-
frægur fyrir svona sögur?
„Ég veit þaö satt aö segja ekki.
Þaö viröist vera eitthvaö i þess-
um bókum sem hefur þessi
óskaplegu áhrif á fólk, ekki sist I
Bandarikjunum, en þar varð
hann fyrst frægur. Bróöir minn er
læknir i Bandarikjunum og ég
veit aö sonur hans er forfallinn
Tolkien-aödáandi. Eins var með
dóttur mina og félaga hennar i
háskóla — þau sökktu sér á kaf of-
an i bækurnar hans og það var svo
sannarlega ekki fyrir nein áhrif
frá minum gamla kunningsskap
viö Tolkien. Hann hefur hitt á ein-
hvern réttan tón — tón sem ég
gerði mér auðvitaö enga grein
fyrir árið 1930 aö hann ætti til...”
—ij
l.R.R.TOLl<íeN
— Heimssmiðurinn
■ Erú, hinn eini, var fyrstur
allra hluta, en i Arda er hann
nefndur Ilúvatar. Hann skóp
Ainur, hina heilögu,en þeir voru
afsprengi hugsana hans, og voru
ásamt honum áður en aðrir hlutir
voru gjörðir. Og hann mælti til
þeirra og blés þeim i brjóst tón-
list, og þeir sungu fyrir hann og
hann var glaöur. En i langan tima
söng aðeins einn I einu, eða fáein-
ir saman þvl sérhver þeirra skildi
aðeins þannhluta hugar Ilúvatars
sem hann var sjálfur sprottinn af,
og skilningur þeirra á bræörum
sinum óx hægt. En er þeir hlust-
uðu varð skilningur þeirra dýpri
og samræmi þeirra óx.
Hvað, meö leyfi að spyrja er
þetta? Einhver launviskan enn úr
Vedabókum, kannski trúarrit
Hottintotta, eða sköpunarsaga
Móhikana? Neinei. Þetta setti á
blað enskur prófessor á fyrra
helmingi aldarinnar og var bara
byrjunin. Siöar segir frá þvi er
Ilúvatar setti upp heila sinfóniu
og voru þaö fögur hljóð I fyrstu,
unseinn hinnaheilögu gerðist full
sjálfstæöur i tdnlistarflutningi
sinum. Sá var Melkor og kallaði
yfirsig reiði Ilúvatars með þessu
framferöi. Ilúvatar sýndi hinum
heilögu sem i sjónhending hvað
myndi gerast ef áfram heldi á
sömu braut, það yrði heimur og
fólk, atburöir og timi. Bauö hann
siöan þeim þjónum sinum sem
það vildu að fara niöur á jörðina
og vinna þar hans verk, harla
góð,og voru margir tili' það. Vildi
þá ekki svo til að hjarta Melkors,
ef hann hafði hjarta, var orðið svo
forhert af skilningnum sem hann
hafði öölast aö hann vildi ná þess-
um heimi undir sig og vera þar
kóngur, sem auövitað gekk ekki.
GeröistMelkor þá fyrsti skæruliði
nýbakaðs heimsins og barðist
gegn Valarum, eins og hinir
heilögu voru kailaðir á jöröinni,
Arda, meö öllu sinu hugviti og fúl-
mennsku. Stendur sú barátta enn
i dag þvi Melkor var hinn fyrsti
djöfull og hefur birst i mörgum
myndum siöan.
óvenjulegar
metsölubækur
Þetta er upphaf Silmarillion
eftir J.R.R.Tolkien, sem flestir
munu kannast viö af sögunni um
Hobbit,sem þýdd hefur verið á is-
lensku eða trilógi'unni The Lord of
the Rings — eða Hringadróttins-
sögu, eins og hún nefnist i is-
lenskri þýðingu sem nú mun verið
að vinna við. Þessar bækur hlutu
heimsfrægð fyrir á að giska tutt-
ugu árum og voru geysimikið
lesnar og eru enn,en sjálfur leit
Tolkien alla jafna svo á aö
Silmarillion væri sin höfuöbók.
Hún kom þó ekki út fyrr en eftir
láthans, en varð þá ámóta vinsæl
og fyrri bækurnar. Nú siðastliðiö
vor kom svo út enn ein bók úr
og heimiir hans
þessum sama heimi, Unfinished
Tales, og var ekki að spyrja aö,
hún rauk upp alla metsölulista.
Þaö mun varla ofmælt að bæk-
ur Tolkiens eru einhverjar
óvenjulegustu metsölubækur á
siðustu áratugum og hann sjálfur
næsta ólilcur þeim hugmyndum
sem flestir gera sér um metsölu-
höfund. Það er ómaksins vert að
renna augum yfir æviferil hans,
þó varla sé hann sögulegur á
mælikvarða ævintýramanna.
Byrjaði á
Silmarillion árið 1917
John Ronald Reuel Tolkien
fæddist 3ja janúar 1892 i
Bloemfontein i Suður-Afri'ku.
Foreldrar hans, sem voru enskir
þó einhvers staðar aftur i ættum
leyndist þýskt blóð höfðu fariö til
Suöur-Afriku til að húsbóndinn
Arthur Tolkien gæti orðiö rikur á
kaupsýslu en minna varö úr þvi
en til stóð. Atti fjölskyldan heldur
illa ævi I Afriku og vorið 1895 fór
Mabel Tolkien meö syni sina tvo,
Hilary hét hinn, aftur til Eng-
lands. Arthur hugfíst fylgja fljót-
lega á eftir en dó áður en til þess
gæti komiö og er úr sögunni.
Mabel stóö þá uppi með tvo unga
syni og var útlitiö ekki bjart. Kon-
an var ákveðin i aö koma
strákunum til mennta og hefur
þvi veriö fleygt aö hún hafi tekið
kaþólska trú árið 1900 til þess eins
að synirnir ættu meiri
menntunarmöguleika en ella. Allt
þetta puö haföi hins vegar ekki
góö áhrif á heilsu móöurinnar og
1904 lést hún, aöeins 34ja ára aö
aldri. Þá tóku ættingjar við
uppeldi drengjanna og kaþólskur
prestur og gengu þeir báðir
menntaveginn eins og til var ætl-
ast. J .R.R. fór á endanum I Exet-
er College i' Oxford og lagöi stund
á ensku og enskar bókmenntir.
Þótti hann frábær námsmaður.
Arið 1909 hafði hann kynnst
stúlku að nafni Edith Bratt og
varöhúnástvinahans. ErTolkien
hafði verið kallaður i herinn i
fyrri heimsstyrjöld giftu þau sig
en vist hans i skotgröfunum i
Frakklandi varö styttri en her-
stjórarnir höföu hugsað sér. Hann
fékk alvarlegan snert af skot-
grafasótt svokallaðri — „trench
fever” — og lá alllengi á sjúkra-
húsi á Englandi. Það var meðan
hann var rúmfastur i' Great Hay-
wood áriö 1917 sem hann byrjaöi
að krota einhverjar sögur niður á
blaö, sögur sem á endanum uröu
uppistaðan i The Silmarillon.
Mr. Bilbó Baggins
kemur til sögunnar
Eftir striðiö var Tolkien um
Sjá næstn sfðu