Tíminn - 02.05.1982, Blaðsíða 9

Islenskur^ land-
bunaður á tímamótum
■ 1 útvarpsumræðunum s.l.
fimmtudag vék Steingrimur
Hermannsson ndckuð að land-
búnaðarmálum og sagði:
„Fyrir þrem árum voru sam-
þykktar á Alþingi breytingar
við lög um Framleiðsluráð
landbúnaðarins, sem gera
bændum kleift að laga fram-
leiðsluna að þeim markaði sem
fyrirsjáanlegur er. Það hefur
tekist að verulegu leyti með
mjólkurframleiðsluna. A sviði
sauðfjárræktar hafa menn hins
vegar verið nokkuð hikandi. I
markaösmálum hafa orðið al-
varlegar breytingar. Okkar
besti markaður, Noregur, er að
tapast vegna aukinnar fram-
leiðslu i eigin landi. Aö sjálf-
sögðu ber að leita að nýjum
mörkuöum og er það gert. En
sannfæring min er sú, að erfitt
muni reynast aö keppa við hið
ódýra lambakjöt frá Nýja
Sjálandi og Astraliu. Ef halda á
kjötframleiðslunni um það bil
óbreyttri, mun þurfa stóraukn-
arútflutningsbætur.sem ekkier
raunhæft.
Það var þáttur i þeirri stefnu-
mörkun sem grundvöllur var
lagður að fyrir þrem árum, að
koma á fót nýjum búgreinum i
staö hinna hefðbundnu og
sporna þannig gegn byggða-
röskun. Tilraun hófst með loð-
dýrarækt sem virðist ætla að
gefa göða raun. Jafnframt var
þá um það samið að fjármagn
sem sparaðist frá jarðrækt,
verði notað til þess að koma ný j-
um búgreinum á fdt. Þvi miöur
hefur ekki tekist að standa við
þetta.Hiðalvarlega ástand með
sauðfjárræktina sem nú blasir
við, iorefst þess, að fjármagn til
þess að koma á fót nýjum bú-
greinum verði stóraukið. Loð-
dýrarækt er hrein útflutnings-
grein, sem sjálfsagt er að njóti
jafnframtsömu aðstööu i tollum
og gjöldum og annar sam-
keppnisiðnaður.
Að þessari viðkvæmu
breytingu í landbúnaði þarf að
standa á grundvelli nokkurra
ára áætlunar, þar sem sam-
ræmdur er samdráttur i hinum
heföbundnu greinum og efling
nýrra.
Á þetta legg ég rika áherslu.
Ef ekki verður þannig að mál-
um staöiö verður ekki komist
hjá margföldum útgjöldum
rikissjóðs vegna offramleiðslu i
landbúnaði eöa stórfelldri
byggðaröskun ella, sem að
sjálfsögðu hefur einnig ómæld
útgjöld I för með sér.”
Hrun markaða
Það dylstengum sem til þekk-
ir, að miklir erfiðleikar eru
framundan i islenskum land-
búnaöi. Sauðfjárbústofninn
verður að skera verulega niður.
Margir hafa séð ofsjónum yfir
þeim útflutningsbótum sem
greiddar hafa verið með dilka-
kjöti en nú þurfa þeir þess ekki
lengur. Markaðurinn er ekki
fyrirhendi, jafnvel þótt greittsé
niður. Aöalmarkaðurinn fyrir
islenskt dilkakjöt erlendis hefur
verið i Noregi. Nú er hann að
mestu úr sögunni. Norömenn
framleiöa nægt kindakjöt fyrir
eigin neyslu og hafa tilkynnt aö
þeir muni ekki kaupa meira af
Islendingum.
Tómas Arnason viöskipta-
ráðherra var nýlega i opinberri
heimsókn i Noregi og átti þá tal
við viðskiptaráðherra þar.
Tómas reyndi hvað hann gat til
að fá Norömenn til að halda
viðskiptunum áfram en ekki er
að tala um nema þá ofurlítið
brot af því magni sem Norð-
menn hafa keypt undanfarin ár.
Verið getur að það takist að
selja Norðmönnum um 600 tonn
af dilkakjöti i ár, en alls ekki
meira.
Þá hafa borist þær fréttir, að
mjög dökkt útlit væri á sölu
mokkaskinna á þeim mörk-
uðum sem Islendingar hafa selt
mikið magn til þessa. Jón
Sigurðarson, aðstoðarfram-
kvæmdastjóri Iðnaðardeildar
Sambandsins er nýkominn heim
frá Þýskalandi, en þar hefur
orðið markaðshrun á þessari
vöru. Astæðan er augljós. I
helstu viðskiptalöndum
Islendinga er hálfgert kreppu-
ástand. Atvinnuleysi er mikið
og fer vaxandi. Hagvöxtur lltill
og almenningur hefur minna fé
handa á milli en áður. Dýr inn-
flutt vara selst ekki lengur.
Flikur úr mokkaskinni frá ís-
landi er lúxusvarningur. A
krepputimum sparar fólk við
sig að kaupa slika vöru, hefur
einfaldlega ekki efni á þvi. Þá
kemur samkeppnin til sögunnar
ogaðsögn Jóns hafa Spánverjar
ogBretardengt miklu magni af
þessari vöru á þýskan markað
og undirboðið verðið stórlega.
Enn eiga íslendingar góðan
markað fyrir skinnavörur sinar
á Norðurlöndum, en þar eru
fyrrgreindir aðilar einnig að
undirbjóða islensk mokkaskinn.
Pólverjar hafa lengi keypt
mikið af hálfunnum gærum frá
Islandi. S.l. haust pöntuðu þeir
sem svaraði 30 af hundraði af
gæruframleiðslu ársins. Þeir
hafa ekki getað staðið við að
kaupa nema 10 af hundraði af
þvi magni. Varla þarf að tiunda
ástæðuna fyrir því. Pólverjar
hafa ekki fé til að kaupa dýra
erlenda vöru. Jón sagði i viðtali
við Timann s.l. fimmtudag, að
vel væri hægt að selja okkar
skinnaframleiðslu en þá yrði að
lækka verðið verulega.
Góðar tekjur af
útflutningi
Þeir sem gagnrýnt hafa hvað
mest niðurgreiðslur á dilkakjöti
sem selt er til útlanda, hafa
ávallt sleppt úr þvi dæmi, að
aðrar sauðfjárafurðir hafa
verið mikil tekjulind, það eru
skinna- og ullarvörur. En svo
vill til að ekki er hægt að fram-
leiða skinn og ull nema utan á
skrokk kindarinnar. Það er eins
og þetta hafi aldrei komist til
skila til þeirra aðila sem verst
hafa látið vegna útflutningsbóta
á dilkakjöt. Þegar á heildina er
litiðhafa tslendingar haft góðar
tekjur af útflutningi sauðfjár-
afurða og vinnsla þeirra hefur
staöið undir miklum atvinnu-
rekstri i landinu.
En nú er þessi útflutningur i
hættu og er þá ekki um annað aö
ræöa en að fækka fé. Þarna
verðum við illa fyrir barðinu á
þeirri efnahagskreppu sem
gengur yfir viðskiptaþjóðirnar.
Þær reyna að spara við sig inn-
flutning eftir mætti. Meira að
segja Norömenn með allan sinn
oliuauð reyna að hlúa aö at-
vinnurekstri f eigin landi og
verða sem minnst háðir öðrum
með innflutning neysluvarn-
ings. Oliuverö fer lækkandi og
gróðinn af svarta gullinu er ekki
einsmikillnéstöðugur og haldiö
var.
Af sömu ástæðu eru blikur á
lofti i Nigeriu. Þar er skreiðar-
markaður Islendinga I hættu
vegna lækkandi oliuverðs og
minnkandi eftirspurnar. Þótt
tekist hafi að halda kreppu og
atvinnuleysi frá Islandi hlýtur
versnandi efnahagsástand i
heiminum að hafa áhrif á út-
flutningsatvinnuvegina.
Offramleiðsla og
niðurgreiðslur
Offramleiðsla á landbúnaðar-
vörum er ekkert sérislenskt
fyrirbrigði og niðurgreiðslur
enn siður. Mikil framleiðni i
landbúnaðiersérkennandi fyrir
þær þjóðir austan hafs og vest-
an, sem lengst hafa náð I fram-
leiðni yfirleitt og almennri vel-
megun. Of litil búvörufram-
leiösla er aftur á móú vöru-
merki þeirra þjóða sem dregist
hafa aftur úr og eiga við miklú
alvarlegri vandamál að striða
en þeir, sem ekki torga allri
sinni matvælaframleiðslu og
nota niðurgreiðslur sem hag-
stjórnartæki. Þetta er eitt at-
riðið sem ávallt gleymist þegar
kvartaö er yfir að bændur fram-
leiöi of mikið.
A Islandi hefur tekist aö ná
þeim tökum á mjólkurfram-
leiöslu, aö framleiöslumagn og
neysla innanlands stenst nokk-
urn veginn á. Eins og Stein-
grimur Hermannsson benti á I
tilvitnaðri ræðu hefur ekki tek-
ist eins vel til með sauöfjár-
ræktina. En nú þegar erlendir
markaðir fyrir þá framleiðslu
eru að lokast sem skeöur tiltölu-
lega snöggt, þá blasir viö að
ekki er um annað að ræða en
draga úr framleiöslu sauöfjár-
afurða. Eðlilega verður sauð-
fjárrækt áfram mikilvægur
undirstöðuatvinnuvegur. Innan-
landsneysla er mikil og ekki
dugir að gleyma þvi að höfuð-
markmið landbúnaðar er að sjá
fyrir þörfum innanlands. Þótt
draga þurfi úr framleiðslu
sauðfjárafurða vegna sölu-
erfiðleika erlendis gegnir sá bú-
skapur áfram miklu hlutverki i
islensku efnahagslifi.
Þótt sauðfé verði fækkað
munu bændur og búalið ekki
flytja á mölina en óhjákvæmi-
lega verður að breyta bú-
skaparháttum nokkuð.
Nýjar búgreinar
Talsvert hefur verið hugað að
þessum málum á undanförnum
árum og nokkuð áunnist. Nýting
hlunninda er nokkuð sem vert er
að gefa gaum og sýna bændur i
æ ríkara mæli áhuga á að nýta
æðarvarp, svo aö eitthvað sé
nefnt. Hjá Búnaðarfélagi Is-
lands starfar nú ráðunautur á
þessu sviði. Fiskirækt hefur
lengi verið á tilraunastigi en er
nú að öðlast þegnrétt i atvinnu-
lifi landsmanna.
Refa-og minkarækt var reynd
hérum áriö. En sú atvinnugrein
festi ekki rætur. Hún komst
raunar aldrei af tilraunastiginu
og heimsstyrjöld og önnur óár-
an kollvarpaði markaðskerfi
heimsins. tslendingar veiddu þá
fisk ofan i striðandi þjóöir.
Minkarækt var tekin upp á ný
áriö 1970,nokkur bú komust ekki
yfir byrjunarerfiöleikana,en nú
eru rekin fjögur minkabú hér á
landi með allgóðum árangri.
Tekið er til við refarækt á nýj-
an leik. Enn er of snemmt að
segja til um hvernig gengur að
þessu sinni en árangurinn sem
náðst hefur lofar góðu. Fyrir
nokkrum árum stóðu finnskir
bændur frammi fyrir svipuðum
framtiöarhorfum og islenskir
bændur nú. Þá var tekin upp
stórfelld loðdýrarækt I landinu
og hefur gefið mjög góða raun.
Það mælir ekkert þvi i' mót aö
tslendingar geti gert hiö sama.
Aöstæður til loðdýraræktar
eruyfirleittgóðar á íslandi. Þar
munar miklu að hér er aö fá
ódýrt fóöur, sem er fiskúr-
gangur og fleira sem til fellur.
Aö þvi leyti ættu fslensk skinn
aðveröa samkeppnisfær I veröi.
Skinnamarkaður i heiminum er
mjög stór, og þótt nokkur
hundruö islenskir bændur bætt-
ust i' hóp skinnaframleiðenda
sæi þar ekki högg á vatni.
Loðdýr eru ræktuð á noröur-
slóðum. Á Norðurlöndum er
mikil loðdýrarækt. Stór lands-
svæði umhverfis vötnin miklu I
Kanada og Bandarikjunum eru
næreingöngu nýtt fyrir loðdýra-
rækt. I Siberiu og Rússlandi er
þetta sömuleiðis mikill atvinnu-
vegur. Verö á skinnum lýtur
markaðsverði hverju sinni en
þau eru seld hæstbjóðanda á
Oddur Olafsson,
skrifar
miklum uppboðum, rétt eins og
á öldum áður þegar Hudsonflóa-
félagið varð til. Stærsti upp-
boösmarkaðurinn nú á dögum
er I Leningrad og þangaö
streyma kapitalistar
hvaðanæva að til aö bjóða i feldi
sem framleiddir eru á sam-
yrkjubúum sósialista.
Álitlegasti
kosturinn
Talið er aö loödýrarækt sé
álitlegasta búgreinin sem Is-
lenskir bændur geta tekiö upp i
staö sauöfjárræktar. En ekki
dugar að rasa um ráö fram i
þessu efni fremur en öðrum.
Loðdýrarækt krefst þekkingar
og alúðar og ekki er ráðlegt aö
hvaða búskussi sem er fari að
koma upp hjá sér refa- eða
minkaeldi. Sjálfsagt er aö nýta
þá reynslu og þekkingu sem loð-
dýrabændur hafa aflað sér á
undangengnum árum og breyta
búskaparháttum af varkárni og
skynsemi. Sjálfeagt er að opn-
berir aðilar létti undir með
mönnum viö aö koma nýjum at-
vinnuvegi á fót.
Lagt hefur verið fram á Al-
þingi lagafrumvarp um breyt-
ingu á lögum um loðdýrarækt.
Þaö eru þingmenn úr öllum
flokkum sem standa aö frum-
varpinu, og er Guðmundur
Bjarnason fyrsti flutnings-
maður. Hinir eru Stefán Jóns-
son, Eiður Guðnason, Egill
Jónsson og Davfö Aðalsteins-
son. Þar er gert ráð fyrir að
felld skuli niður eöa endur-
greidd aðflutningsgjöld og sölu-
gjald af efni og búnaöi til loö-
dýrabúa, vélbúnaði og tækjum
til fóðurstöðva, svo og til pels-
verkunar og hvers konar öörum
sérhæföum búnaði til loðdýra-
ræktar.
Flutningsmenn rökstyöja
frumvarp sitt meö þvi aö veru-
lega hljóti að draga úr fjárbú-
skap og minna á, að árið 1979
varsamkomulag um breytingar
á jaröræktarlögunum I þá veru
að draga úr f járveitingu til jarð-
ræktar og annarra fram-
kvæmda, sem fyrst og fremst
þjónuöu hinum heföbundnu bú-
greinum en verja i þess staö
auknu fjármagni til nýrra bú-
greina og hagræðingar i land-
búnaöi, og auðvelda á þann hátt
þá stefnubreytingu sem menn
voru sammála um að þyrfti að
eiga sér stað i landbúnaöi. Mikið
vantará að staðið hafi verið við
þau fyrirheit sem gefin voru, og
þar af leiðandi hefur þróunin frá
hefðbundnum búgreinum inn á
nýjar brautir oröið hægari en
æskilegt væri miðaö við þau
skilyrði sem núeru fyrir hendi i
markaðsmálum landbúnaðar-
ins. Nokkur þróun hefur oröið I
fiskrækt og loðdýrarækt. A und-
anförnum árum hafa risið
nokkrar fiskræktarstöðvar og
stofnuð hafa veriö allmörg
minka- og refabú einkum á
tveim siðustu árum.
Ljóst er að frumskilyrði þess,
að loðdýrarækt nái að f esta ræt-
ur og verða trygg atvinnugrein
hér á landi er aö starfsemin
fáist viöurkennd sem sam-
keppnisbúgrein hliöstæö sam-
keppnisiðnaöi. Tekjutap rikis-
sj®s af frumvarpinu, veröi það
samþykkt, er mjög óverulegt
þar sem hér er um nýja at-
vinnugrein að ræða svo að rikis-
sjóður hefur ekki haft neinar
tekjur, sem neinu nemi af aö-
flutnings og sölugjöldum, sem
lagt er til að felld verði niöur.
Mætti einnig lita á þetta sem
svolitla uppbót á vanefndum
fjárveitingavaldsins varöandi
fjárveitingar til nýrra búgreina
og hagræðingar i landbúnaði.