Tíminn - 02.05.1982, Blaðsíða 30

30
Sunnudagur 2. mai 1982
).R.R.TOLkÍeN
hríö prófessor i ensku viö háskól-
ann i Leeds en 1925 fékk hann
stööu viö háskólann i Oxford.
Gegndi hann þeirri stööu allt til
ársins 1959 aö hann fór á eftir-
laun. Tolkien þótti allmerkur
málvisindamaöur enda var mál-
kennd hans meiri en flestra koll-
ega hans og hann gaf einnig út og
rannskaöi ýmsar bókmenntaperl-
ur forn- og miöalda, til dæmis
Gawain og græna riddarann og
Bjólfskviöu. Bækurþær sem hann
skrifaöi frá eigin brjósti hafa þó
skyggt á alla fræðimennskuna
sem von er.
1930 mun hann hafa byrjað aö
skrifa Hobbit, eða segja Hobbit
börnum sínum. Þetta er hreint og
klártævintýrimeö töframönnum,
dvergum, drekum og tröllum auk
þess sem Tolkien fann upp þjóö-
flokkinn Hobbita sem eru litlir
menn og kannski breiðir um mitt-
iö, værukærir og friösamir og
ekki ævintýramenn. Einn þeirra,
Mr. Bilbó Baggins er þó lokkaöur
af staö i ævintýri. Ariö 1936 féllst
hinn kunni útgefandi, Sir Stanley
Unwin á að gefa bókina út eftir að
tiu ára gamall sonur hans hafði
lesiö hana og skrifaö eftirfarandi
ritdóm:
„BilbóBaggins var Hobbit sem
bjó i' Hobbitaholunni sinni og fór
aldrei i ævintýri, loksins sann-
færðustGandálfur töframaður og
dvergarnir hann um aö fara.
Hann haföi mikiö aö gera að berj-
ast við góblina og varga. aö lok-
um komust þeir til einmana
fjallsins, Smaug, drekinn sem
gætti þess var drepinn og eftir
ofsalegan bardaga viö góblinana
komst hann heim aftur — rikur!
Þessibók, með kortum, þarf eng-
ar myndir hún er góö og ætti aö
höföa til allra krakka milli 5 og 9
ára.”
Tolkien-fárið
Sripur um sig
Raunin hefur aövisu oröið sú að
Hobbit höfðar til fleiri aldurs-
flokka og er ein þeirra bóka sem
mest hefur selst i veröldinni.
Er seinni heimsstyrjöldin skall
á var sonur Tolkiens kallaöur I
herinn og komiö fyrir i Suöur-Af-
riku. Tolkien byrjaöi þá aö skrifa
handa honum sögu, The Lord
of the Rings, sem hann sendi
smátt og smátt til að skemmta
syninum. Sú bók var gefin út
árið 1954 og vakti ekki mikla
athygli i fyrstu. Það var i raun-
inni ekki fyrr en á miðjum sjö-
unda áratugnum að hún varö
fræg ea. bá höfðu Bandarikja-
menni látið heillast af henni.
Einkum vai' það ungt fólk i há-
skólum Vesturheims sem hreifst
af bókinni — þaö greip um sig al-
gert fár og stofnaöir voru aödá-
endaklúbbar Tolkiens, timarit
voru gefin út og bókmennta-
fræðingar runnu á bragöið. Smátt
og smátt breiddist þetta æði út
um heiminn allan og stendur að
vissu leyti enn, þó ákafinn sé ef til
vill öllu minni.
Tolkien varö þrumu lostinn er
hann uppgötvaði hversu frægur
hann var orðinn, hann haföi ekki
friö á heimili slnu fyrir aödáend-
um sem vildu spjalla viö hann um
Hobbita, töframenn og dverga, fá
eiginhandaráritun eða bara lita
hann augum. Þau Edith fóru á
timabili i felur til aö hafa friö
enda geröust þau nú ellimóö og
höföu ekki orku til aö standa i
þessu vesini. Edith lést áriö 1971
og Tolkien sjálfur tveimur árum
sfliar, þá áttatíuogeins árs aö
aldri. Þaö er sonur hans,
Christopher, sem hefur siöan séö
um útgáfu á óbirtum verkum og
auk þess haldiö úti minjagripa-
söiu af ýmsu tagi svo mörgum
gömlum vinum Tolkiens þykir
nóg um.
Annálar yfir
þúsundir ára!
The Lord of the Rings er ævin-
týri rétt eins og Hobbit þó seinni
bókin sé mun lengri og umfangs-
meiri en hin fyrri. Aftast i siöasta
bindinu voru hins vegar viöbætur
upp á rúmar 120 siður sem sýndu I
fyrsta sinn hvað raunverulega
var á feröinni i verkum Tolkiens.
Þarna voru mörg og nákvæm kort
yfir veröld ævintýrisins, rakinn
ferill helstu þjóöa og þjóöflokka
sem viö sögu koma, listar yfir
kónga þeirra i ótal ættliöi.annálar
sem spanna tugþúsundir ára,
ættartölur aöalpersónanna, ýtar-
legar skýringar á timatali og loks
ennþá ýtarlegri skýringar á
tungumálum, skrift og fram-
buröi. Margir aödáenda Tolkiens
hafa áfellst hann fyrir þetta, með
þessu sé hann að flækja sjálft
ævintýrið án þess nokkur ástæða
sé til en þessir aödáendur gera
sér ekki g-ein fyrir þvi hvert var
aöalatriöiö fyrir Tolkien. Hann
var aö smiöa sér heim, fyrir sjálf-
an sig fyrstog fremst. Og til þess
aö hann gæti sjálfur lagt trúnað á
veröld sina varö hún aö vera full-
komin, ná yfir alla þætti sem
hugsastgat. Sagan varð aö vera á
hreinu — og að baki sögunnar:
goösagan, sem skýrö er i The
Silmarillion — hátterni og útlit
þjóöanna, málin og mállýskurnar
sem þær töiuöu og svo framvegis.
Tolkien hafði snemma byrjað að
fitla viö aö búa sér til tungumál
og fleiri en eitt og fleiri en tvö og
nefna má að öll nöfn sem koma
fyrir ibókum hans fylgja forsend-
um viðkomandi tungumáls út i
ystu æsar. Auðvitaö er þaö ekki
hver sem er sem semur svona
bækur, eöa býr til svona heim.
Þaö má nefna nokkra þætti sem
verk Tolkiens eru ofin úr.
Gandálfur kominn
úr Eddukvæðum
1 fyrsta lagi sjálft ævintýriö.
Khakid
WtAR. Ha*AT>
\
H A RADWAITH
[suthirlandJ
Far HaAAP
■ Veröld Tolkiens, Miðjörö. Þangaökomu álfarog menn úr vestriog þar bjuggu tröll, hobbitar, drekar
og skrimsli. 1 Miöjörö gerast sögurnar um Hobbitann og Lord of the Rings.
I Þessa mynd tók Snowdon lávarður af Tolkien er hann var tekinn aö
gamlast. Þaömætti helst ætla aöhann væri eitt af trjánum. ,,Já,” sagöi
Arndis Þorbjarnardóttir, sem talaö er við hér á siðunni aö framan,
„hann vildi Hta á sig sem hluta af náttúrunni. Ef hann væri enn á lífi og
i fullu ^jöri værihann án efa haröur forystumaður Grænfriðunga...”
Tolkien haföi unun af ævintýrum dvergum sfnum, auk þess sem
af öllu tagi og flutti áriö 1939
merkan fýrirlestur um eöli ævin-
týra sem sumir vilja taka sem
inngang aö bókum hans. Hér er
hvorkistaður né stund tilaðsegja
frá kenningum hans, og náttúr-
lega standa ævintýri hans og ann-
arra fyrir sinu, óstudd. En hitt
má taka fram aö efniviö I ævin-
týrisin sóttiTolkien lýmsaráttir
— enskar og irskar þjóösögur,
evrópsk sagnkvæöi og norræna
goöafræöi. Hann var til dæmis
mjög vel heima I Eddukvæðum og
fékk úr Völuspá nöfn á flestum
þaöan er tekiö nafniö á sjálfum
Gandálfi sem meö nokkrum rétti
má telja aöalpersónu bæöi
Hobbitans og Hringadróttins-
sögu. Þaö er Gandálfur sem leiöir
baráttuna gegn Sauron útsendara
hins illa, les: Melkors, sem eitt
sinn var heilagur viö hirö hins
eina. Þá erþaö augljóst af bókun-
um að Tolkien hefur yndi af aö
segja sögu,ævintýri,og gerir þaö
aukinheldur listavel ef menn á
annað borð hafa smekk fyrir þvi-
likum bókmenntum.
1 öðru lagi skulum viö nefna ást
Tolkiens á náttúrunni sem ætiö er
nálæg í bókum hans og hann litur
á sem lifandi afl. Eins og kemur
fram I samtali við Amdisi Þor-
bjarnardóttur, sem fylgir þessari
samantekt,elskaði Tolkien gróöur
jarðar innilega og undi sér sjald-
an betur en er hann reikaöi um
ósnortna náttúru, skóga, mýrar
og heiðalönd. Þykja lýsingar hans
á náttúrunni i bókunum bæði
fallegar og eins gerðar af miklu
næmi fyrir hinu lifandi er flestum
er tamast að lita á sem dautt.
Ai lintulinda
Lasselanta...
Tungumálaáráfta Tolkiens
hefur þegar veriö nefnd. Hann
var feykilegur málamaöur og
kunni óliklegustu tungumál, þar á
meðal oæöi islensku og finnsku
sem viröist hafa höföað mikiö til
enskumælandi málasénia um
þessar mundir: Joyce læröi lika
eitthvaö hrafl i finnsku og dreifði
tvistogbastum Finnegans Wake.
Og Tolkien Iét sér sem fyrr segir
ekki nægja aö læra þau tungumál
sem fyrir voru,heldur bjó sér til
sin eigin. Þá dugöi ekki aö gera
sér einvörðungu grein fyrir upp-
byggingu málsins til aö geta búið
til sannfærandi nöfn, eöa mynda
fáein lykilorö — nei, þetta voru
heil tungumál sem Tolkien bjó til
meö miklum orðaforða og ná-
kvæmum málfræðireglum. Hann
byrjaði mjög ungur að fást við
þetta og hélt þvi áfram allt til
• dauðadags, sifellt aö betrumbæta
og breyta þó enginn gæti lesið
nema hann einn. Hann varheldur
ekki gamall þegar hann fór aö
yrkja á þessum málum og var sist
óánægöari meökvæöi sin á til aö
mynda álfamáli heldur en hin
sem hann orti á ensku. Ætli séu
ekki einhverjar brennandi tilfinn-
ingar, þrár, I þessu litla ljóöi hér:
Ai lintulinda Lasselanta
Pilingeve suyer nalla ganta
Kuluvi ya karnevalinar
V’ematte singi Eldamar.
Getur einhver ráöið hvaö þetta
þýöir? Þá ersá hinn sami fýrstur
manna til þess...
Lifsflótti?
Að lokum : hvað verður til þess
aö einhver sest niður og smiðar
sér þvilikan heim eins og
Tolkien? Orðið Hfsflótti skýst
undir eins upp i hugann eitthvað á
þessa leiö: maöur sem þolir ekki
eöa illa þann heim sem hann
hræristlleitar aöútgönguleið.býr
til annan heim sem hann skilur
betur. Nú er það að visu svo að
Tolkien kunni mæta vel við sig i
sinum „raunverulega” heimi,
hinumakademiska heimi Oxford-
skólans og var þar að auki býsna
glaður I sinu einkalifi. Ætli sé ekki
skýringar aö leita i persónu
Hobbitanna Bilbös og Fródós? —
en sá siöarnefndi kemur ákaflega
viö sögu I The Lord of the Rings.
Tolkien sagði sjálfur og oftar en
einu sinni, að hann ætti margt
sameiginlegt meö þessum
kumpánum tveimur og þaö má til
sannsvegar færa. Hannvar, eins
og þeir, heimakær rólyndis-
maöur, sem kunni hvaö best við
sig fyrirframan arininn með pi'pu
imunnvikinu eöa aö hann skrapp
út að fá sér bjórkollu með félög-
unum og spjallaöi um heima og
geima. En jafnframt blundaði i
honum rik ævintýraþrá, hann
vildi gjarnan fara i önnur lönd,
reyna eitthvað nýtt, kannski upp-
lifa li'fshættu. Ekki er gott aö vita
hvort hann hefði fariö út á þessa
braut þó hann heföi haft tækifæri
til, á þaö reyndi ekki því hann
fékk aldrei tækifæri til. Það kom
enginn Gandálfur og engir dverg-
ar til aöhrinda honum af staö, svo
hann upplifði I staöinn sin ævin-
týriíbókum og smiöaði sér annan
heim þar sem hættur voru á
hverju strái og hið illa áþreifan-
legtog nálægt.en góövildin einnig
til, kærleikur, ást, fegurö og allt
þaö! Auk þess næg ástæöa til aö
veita mörg þúsund ára gömlum
minnum mannsins útrás.
Spjallaði timunum
saman
við Hobbita, álfa
og dverga...
Hvers vegna Tolkien gekk svo
langt I heimssmíðinni sem raun
ber vitni er aftur önnur saga en
eflaust eru margir honum þakk-
látir fyrir: heimssmiö af þessu
tagi höföar llklega til ótrúlega
margra. Sjálfur liföi hann ekki
siður I „nýja” heiminum en hin-
um gamla er hann var tekinn aö
eldast og heimurinn býsna klár
hugsaði hann oftar út frá sögu og
goösögu „nýja” heimsins en hins
gamla. Hann átti til aö spjalla
timunum saman við Hobbita,
álfa, dverga og goöumlika menn
og náttúrlega heyröi hann einn
þær samræður.
En hann skráði á bók það sem
þeir sögöu honum.
—ij tóksaman.