Tíminn - 02.05.1982, Blaðsíða 20

■ Fyrir viku siöan lofuöum viö
aö birta einhverja bestu skák
José Raiíl Capablanca, þess
manns sem sumir telja mesta
skáksnilling sem uppi hefur ver-
iö. Og viö stöndum náttilrlega viö
loforöiö. Tiunda einvigisskák
hans viöEmanuel Lasker, tefld á
Kúbu áriö 1921. Þaö er Lasker,
heimsmeistarinn þáverandi, sem
hefur hvitt. Skýringar eru byggö-
ar á skýringum sigurvegarans en
þær eru nokkuö styttar.
1. d4 — d5 2. c4 — eG 3. Rc3 —
RfG4. Bg5 — Be7 5. e3 — 0-0 6. Rf3
— Rbd7 7. Dc2 (Þessi leikur er
talinn verri en 7. Hcl. Sennilega
var hvltur aö reyna aö vikja af
troönum slööum.) 7. — c5 (Taliö
besta svariö viö si'öasta leik
hvits.) 8. Ildl — Da5 9. Bd3 — h6„
(Til aö foröa peöinu af biskupslln-
unni og hraöa þannig uppbygg-
ingu. Hvitur hötaöi Bxh7 + ). 10.
Bh4 —cxd4 11. exd4 — dxc4 12.
Bxc4 — RbG 13. Bb3 — Bd7 14. 0-0
— Hac8 15. Re5 (Stööuuppbygg-
ing svarts hefur tekist meö
ágætum. Hann þarf nú annaö-
hvort aö finna leiö til aö skipta
upp á biskupnum á h4 fyrir sinn
biskup á e7, eöa koma manni fyrir
á d5. Þannig getur hann komiö af
staö uppskiptum sem einfalda
stööuna aö vissu marki. Jafn-
framt veröur hann aö gæta þess
aö hvita peöiö á d4 fari ekki af
staö. Einangraö drottningarpeöiö
er megin veikleiki hvlts en staöa
þess á miöboröinu færir hvitum
þó meira rými og þar af leiöandi
meira feröafrelsi.) 15. — Bb5
(Þetta erslæmur leikur sem heföi
getaö valdiö svörtum miklum
vandræöum. Hann vildi vinna
tlma til aö leika drottningarridd-
ara sinum til d5, en um þann reit
snúastallaráætlanir svarts. Hug-
myndin var hins vegar röng, eins
og kemur I ljós. Hinn einfaldi og
rökrétti leikurlS.— Bc6, semhót-
ar 16. — Bd5 heföi veriö mun
betri.) 16. Hfel — Rbd5 (Viö
fyrstu sýn viröist svartur hafa
betri stööu. Sú er aftur á mdti
ekki raunin. Hvltur getur nú leik-
iö 17. Bxf6 — Bxf6 (ekki 17. —
Rxf6 vegna 18. Rg6 og hvítur hef-
ur vinningsstööu þvl meö 18. —
fxg6 19. Hxe6 fær hann manninn
til baka ) 18. Bxd5 — exd5 19. Df5
og svartur á erfiöa vörn fyrir
höndum.) 17. Bxd5 — Rxd5 18.
Bxe7 — Rxe7 19. Db3 — Bc6
(Biskupinn veröur aö fara aftur á
sinn staö Þaö sýnir best aö 15.
leikur svarts var slæmur.) 20.
Rxc6 — BxcG (Orrustunni er nú
lokiö Ibili og svartur reynist hafa
ögn betri stööu. Satt er þaö,
svartur hefur tvö stök peö, en
staöa mannanna gerir aö verkum
aö erfiöara er aö ráöast gegn
svörtu peöunum en d-peöi hvíts.)
21. He5 — DbG 22. Dc2 — Hfd8 23.
Re2 — Hd5 24. Hxd5 — cxd5
(Svartur hefur bætt stööu sina.
Hann ræöur opnu linunni, menn
hans hafa búiö um sig á góöum
stööum og eini veikleikinn —
staka a-peöiö — er öruggur I bili
vegna stööu mannanna. Spurn-
ingin er bara, hvernig fær svartur
unniöúr stööu sinni? NU ættu þeir
sem áhuga hafa aö rannsaka
gaumgæfilega hvern einasta leik
allt til yfir lýkur. Endatafliö þetta
er eitt af mestu afrekum mfnum
og þaö gegn einum af sterkustu
skákmönnum sögunnar.) 25. Dd2
— Rf5! (Nú eru tveir af mönnum
hvíts önnum kafnir viö aö verja d-
peöiö. Þetta kemur auk þess I veg
fyrir 26. Hcl.) 26. b3 — h5 (Þetta
hindrar aö hvltur geti nokkurn
tima stuggaö viö riddaranum á f5
meö þvf aö leika g4). 27. h3 — H4!>
(Nú er staöa riddarans á f5 eins’
sterk og hún frekast getur oröiö.,
Til aö reka hann á brott veröur
hvítur nú aö leika g4 og veikja
þannig kóngsstööu sina.) 28. Dd3
— Hc6(Til aö gæta reitsins a6. Nú:
getur svarta drottningin komiö 1
sér fyrirá b4 án þess aö eiga inn-
rás hvitu drottningarinnar á
hættu.) 29. Kfl — g6 30. Dbl —
Db4 31. Kgl — a5 32. Db2 — a4
(Meö þessari framrás losar
svartur sig ekki aöeins viö eina
veikleika sinn, staka a-peöiö,
heldur skapar hann nýja veik-
leika I stööu hvits sem veröur aö
taka á sig annaö staktpeö, auk d-
peösins. Textaleikurinn hótar að
vinna peö meö33. — Hb6.) 33. Dd2
— Dxd2 34. Hxd2 — axb3 35. acb3
— Hb6 36. Hd3 (Þvingaö. Ef 36.
Hb2 þá vinnur 36. — Hb4 peö.) 36.
— Ha6 37. g4 — hxg3 38. fxg3 —
IIa2 39. Rc3 —Hc2 40. Rdl —Re7!
(Nú kemur riddarinn yfir á hinn
vænginn og vinnur annað staka
peöiö. Hvítur getur ekki leikiö
peöi sinu til b4 vegna 41. — Hcl og
slöan 42. Hbl.) 41. Re3 — Hcl +
42. Kf2 — Rc6 43. Rdl
43. — Hbl! (43. — Rb4 er freist-
andi en er raunar afleikur. Til
dæmis: 43. — Rb4 44. Hd2 — Hbl
45. Rb2 — Hxb2 46. Hxb2 — Rd3+
47. Ke2 — Rxb2 48. Kd2 og heldur
jafntefli. Textaleikurinn gefur
hvltum engan möguleika á aö
bjarga b-peði sinu og næsti leikur
hans er þvi ekki afleikur. Hann
heföi aö vlsu getaö leikiö 44. Kel
— Ra5 45. Kd2 — Hxb3 46. Hxb3 —
Rxb3 og upp er komiö strembið
endatafl meö riddurum en svart-
ur ætti aö vinna án minnstu erfiö-
leika.) 44. Ke2 — Hxb3 45. Ke3 —
Hb4 46. Rc3 — Re7 47. Re2 —
RÍ5+48. Kf2— g5 49. g4— Rd6 50.
Rgl — Re4+ 51. Kfl — Hbl+ 52.
Kg2 — Hb2+ 53. Kfl — Hf2+ 54.
Kel — Ha2 (Allir þessir hróks-
leikir höföu einmitt þessa stööu
aö markmiöi.) 55. Kfl — Kg7
(Menn hvlts eru niöurnjörvaðir
vegna siöustu leikja svarts.
Svarti kóngurinn hefur nú góöan
tlma til aö fara hvert á land sem
hann kýs.) 56. He3 — Kg6 57. Hd3
— f6 58. He3 — Kf7 59. Hd3 — Ke7
60. He3 — Kd6 61. Hd3 — Hf2+
(Aftur liggur ákveöin áætlun aö
baki hróksleikjunum. Svartur vill
fá sömu stöðu upp og áöan en nú
meö hvlta hrókinn á e3). 62. Kel
— Hg2 63. Kfl — Ha2 64. He3 — e5
65. Hd3 — cxd4 66. Hxd4 — Kc5 67.
Hdl —d4 68. HclH---Kd5oghvft-
ur gafst upp.
Capablanca vann aftur stór-
kostlegan sigur i 11. skákinni en
siöan voru samin tvö jafntefli. I
fjórtándu skákinni lék Lasker
hrottalega af sér, tapaöi og hætti
frekaritaflmennsku: kvaðst vera
sjúkur. Capablanca var þvi
heimsmeistari I skák. Þrátt fyrir
að Lasker heföi barist af hörku
gat Kúbaninn meö réttu haldiö
þvi fram aö hann heföi aldrei
komistf taphættu I einviginu hvað
þámeira. Ogflestir töldu aðhann
myndi halda heimsmeistaratitl-
inum mjög lengi, jafnvel állka
lengi og Lasker, eöa I 27 ár. Þaö
álit styrktist eftir Westminster-
skákmótiö i London áriö 1922 þar
sem voru samankomnir flestir
ungu og upprennandi meistararn-
ir og þeir „gömlu mannanna”
sem enn stóðu uppi I hárinu á
þeim. Capablanca vann yfirburöa
sigur, vann 11 skákir og leyföi aö-
eins 4 jafntefli, hann fékk 13 vinn-
inga af 15 mögulegum, en siöan
komu: Alekhine 11.5, Vidmar 11,
Rúbinstein 10.5, Bogoljubow 9,
Réti og Tartakower 8.5, Maróczy
og Yates 8 o.s.frv. Euwe, sem
varö llti, sagöi réttilega aö
árangur Capablancas væri „stór-
kostlegur”. Og andstæöingarnir
höföu ekki fundiö á honum neina
veika hliö. Tækni hans var annál-
uö og þekking hans á þeim fáu
byrjunum sem hann tefldi var al-
ger. Engin hætta á aö hann yröi
sigraöur I bráö. Eöa hvaö?
Aöeins þrlr af bestu skákmönn-
um heims voru fjarri á mótinu I
New York 1924: Nimzowitsch,
Spielmann og Vidmar. öllum á
óvart byrjaði Capablanca illa,
gerði fjögur jafntefli og siðan tap-
aöi hann fyrir Richard Réti
(1889—1929) en þá haföi hann ekki
tapað skák i átta ár!! Edward
Lasker einn þátttakéndanna sem
ekki má rugla saman viö Ema-
nuel Lasker, hefur lýst þvi sem
geröist. „Eftir aðeins tiu til tólf
leiki haföi Capablanca ekki aö-
eins náö jafnvægi heldur iviö
betri stööu. Þvl kom þaö öllum á
óvart þegar éinhver rauf þögnina
meö þvl aö kalla æstum rómi:
Capablanca gafst upp! Þaö var
aö koma aö timamörkunum en
skákmennirnir skeyttu ekkert um
klukkur sinar, heldur þutu aö
boröi Capablancas og Rétis. Þeir
voru báöir brosandi en þaö var
eins og hvorugur trúöi sínum
eigin augum”. Eftir þetta tók
Capablanca sig á og hann leyfði
aöeins fimm jafntefli I þeim 17
umferöum sem eftir voru og vann
margar mjög fallegar skákir.
Meöal annars fékk hann feg-
urðarverölaun fyrir sigur sinn á
Lasker sem þó tókst aö vinna
mótiö, en Capablanca lenti í öðru
sæti og Alekhine I þriðja. Siöan
kom Marshall, þá Réti, slöan
Maróczy og Bogoljubow, o.fl.
Byrjun Capas á stórmótinu i
Moskvu 1925 var enn verri. Hann
tapaði tveimur skákum gegn
fremur lftt þekktum sovéskum
meisturum Iljir Génevskij og
Verlinskij og gegn hinum slöar-
nefnda var hann meö tapaöa
stöðu eftir aöeins 12 leiki. Hann
tók sig á er leið á mótiö en náöi
aöeins þriöja sætinu á eftir Bogo-
ljubow (sem náði þarna sínum
besta árangri, 15.5 vinning af 20)
og Lasker sem varö I öðru sæti
Þaö hafði aldrei gerst áöur aö
Capa næöi ekki öðru af tveimur
efstu sætunum á skákmóti. Var
hann bara I slæmu formi eða
haföi hann ofreynt sig á sifelldum
ferðalögum og fjölteflum? Eng-
inn vissi svariö. Hitt sáu allir að
Capa tefldi ekki af sama krafti
og áöur, sköpunargleðin virtist
horfin aö mestu þó ööru hvoru
tefldi hann að visu snilldarlega,
og stor hluti skáka hans núorðiö
endaöi I stuttum jafnteflum.
En árin liöu fór áhuginn á nýju
heimsmeistaraeinvígi aö aukast.
Margir voru nefndir sem hugsan-
legir andstæöingar en aö lokum
varö Alekhine ofan á. Askorun
Alekhines varöstaðfest á mótinu I
New York áriö 1927 er hann varö I
ööru sæti á eftir Capablanca sem
þarna sýndi sitt rétta andlit og
sigraöi með yfirburöum, án þess
aö tapa skák og voru andstæöing-
arnir þó engin smámenni: auk
Alekhines voru það þeir Nim-
zowitsch, Vidmar, Spielmann og
Marshall. Þessi frábæri árangur
fyllti Capablanca sjálfstrausti og
hann sá enga ástæöu til aö óttast
Alekhine I einvigi þeirra sem
fram fór I Buenos Aires haustiö
*27. 1 þættinum um Alekhine
verður nánar sagt frá þessu
maraþoneinvigi sem stóö I 73
daga en aö lokum stóö Alekhine
upp sem sigurvegari, hafði unnið
sex skákir en tapaö þremur.
Capablanca varö fyrir miklu
áfalli og var ákveöinn I aö ná titli
sinum aftur. Hann talaöi jafnan
um heimsmeistaratitilinn sem
„titilinn minn” likt og þaö væri
einber slysni að hann heföi misst
hann i hendur Alekhines. Alek-
hine var hins vegar ákveðinn I aö
hætta sér ekki út i nýtt einvigi viö
Capablanca og neitaði öllum
áskorunum, þótt Capablanca
stæöi sig frábærlega vel næstu
árin og sannaði að hann ætti I
raun og veru rétt á nýju einvígi.
Er þetta svartur blettur á ferli
Alekhines, og haföi niöurdrepandi
áhrif á Capablanca. Hann tefldi
sjaldnar en áöur og virtist þurfa
aö hafa meira fyrir sigrum
sinum . Hann vann aö visu sigur á
móti I New York 1931 en slöan
tefldi hann lítiö sem ekkert fýrr
en aö hann tók þátt I Hastings-
mótinu 1934—35. Þar stóö hann
sig illa og náöi aöeins fjóröa sæti,
á eftir Euwe, Flohr og Thomas
sem uröu efstir og jafnir. Capa
tapaöi tvisvar og önnur skákin
varö fræg, Lilienthal fórnaði
drottningu sinni snemma tafls og
lagöi heimsmeistarann fyrrver-
andi mjög sannfærandi aö velli.
Ekki gekk Capa betur á Moskvu-
mótinu 1935 þar sem Botvinnik og
Flohr sigruöu en Lasker náöi
þriöja sætinu, Capa varö fjóröi og
tapaöi fyrir Lasker og Rjúmír^Utt
þekktum Sovétmanni. Það sem
meira var, hann féll á tima e n það
haföi aldrei gerst áöur. Nú töldu
flestir aö dagar Capablancas á
toppnum væru taldir, en hann af-
sannaöi þaö á sannfærandi hátt
árið eftir er hann varð efstur á
ööru móti I Moskvu. Hann fékk 13
vinninga af 18gegn mjög sterkum
andstæöingum og tapaöi ekki
skák, náöi auk þess fram
hefndum gegn Lasker, Lilienthal
og Rjúmín.
Capablanca fylgdi þessu eftir
meö frábærri frammistööu á
mótinu i Nottingham sama ár
en þar voru fimm heimsmeist-
arar, fyrrverandi, þáverandi og
tilvonandi, meöal keppenda:
Capablanca, Alekhine, Euwe,
Lasker og Bótvinnik, auk þess
gamlir jaxlar eins og Tartakower
Vidmar og Bogoljubow og ungir
og metnaöargjarnir meistarar:
Flohr, Reshevsky og Reuben
Fine. Capa tapaði einni skák,
gegn Flohr, en tókst engu aö siöur
að sigra á mótinu ásamt Bót-
vinnik. Alekhine náði aöeins
sjötta sæti og tapaöi fyrir Capa-
blanca. Kúbaninn var nú á nýjan
leik talinn veröugur áskorandi en
ámótinuISemmering-Baden 1937
lenti hann I þriöja sæti á eftir
nýjum snillingi, Paul Kéres, sem
vann öruggan sigur, og Fine sem
varö annar. Reshevsky varð jafn
Capablanca I 3.-4. sæti. Á hinu
svokallaöa AVRO-skákmóti sem
háð var I mörgum borgum Holl-
ands 1938 mistókst Capa hins
vegar hrapalega. Þetta mót var
fyrst og fremst haldið til að finna
áskoranda handa Alekhine, sem
sjálfur var meöal keppenda, og
Kéres og Fine deildu meö sér
sigrinum, Bótvinnik varö þriðji,
Alekhine, Euwe og Reshevsky
lentu I 4.—6 en Capablanca varö
næstneðstur, tapaöi fjórum skák-
um en vann aöeins tvær. Flohr
var svo neöstur. Othald Capa
brast undir lok mótsins og vondar
aðstæður, slfelld feröalög milli
borga, hafa án efa reynst honum
erfiöar, hann var jú oröinn fimm-
tugur. Þaö sem mest var um vert,
sjálfsöryggi hans var rokið út I
veöur og vind. Hann náöi sér einu
sinni enn á strik, vann verölaun
fyrir bestan árangur á fyrsta
boröi á olympi'umótinu i Buenos
Aires 1939, á undan Alekhine.
Siöustu árin tefldi Capa lítiö
sem ekiii neitt en eyddi tlmanum I
kyrrö og ró meö seinni konu sinni.
Hann hélt fyrirlestra um skák og
tefldi fjöltefli og sýningarskákir
öðru hvoru en 7. mars 1942 fékk
hann slag þar sem hann var
staddur i Manhattan skákklúbbn-
um og lést daginn eftir á sjúkra-
húsi. Það var sama sjúkrahúsið
og Lasker haföi dáiö á aöeins ári
fyrr.
Alla sina tiö tapaöi Capablanca
aöeins 34 raunverulegum kapp-
skákum. Arin 1914—24 tefldi hann
94 skákir og tapaði aðeins einni.
Euwe sagöi um hann: ,,Hæfi-
leikar Capablanca lágu ekki sfst I
þvl aö foröast flækjur og rugling á
skákboröinu. Hann var realisti
sem greip aldrei til tilraunastarf-
semi eða rómantiskra bragöa en
innsæi hans og skilningur á
stöðum var næstum dularfullur”.
Aörir hafa bent á aö hæfileikar
hans hafi I raun veriö fjölhæfari,
allt um þaö var hann einn mesti
skáksnillingur sem uppi hefur
veriö. Þaö viöurkenndi meira aö
segja Alekhine sem eftir heims-
meistaraeinvigi þeirra haföi
valdiö Capa ómældu ergelsi meö
þvi að gera lltiö úr honum fyrir nú
utan aö neita aö gefa honum
annaö tækifæri. Er Alekhine lést
fannst i’ fórum hans uppkast aö
bók með bestu skákum Capa-
blancaog i formálann hafði Alek-
hine ritað: „Meödauöa hans höf-
um við misst mjög mikinn skák-
snilling. Viö munum aldrei sjá
hans lika framar”.
Og af Alekhine segir eftir viku.
— ij tók saman, þýddi og endur-
sagöi