Fréttablaðið - 14.12.2008, Qupperneq 42

MENNING 14
Guðrúnu Helgadóttur þarf ekki að
kynna fyrir lesendum íslenskra
barnabóka. Í rúm þrjátíu ár hefur
hún glatt lesendur sína með hátt á
þriðja tug bóka. Hún lætur ekki
standa á sér þessi jólin og sendir frá
sér nýja bók með nýjum söguhetj-
um. Eins og stundum áður er það
systkinahópur sem myndar aðal-
söguhetjurnar. Þar fer fremstur í
flokki Tumi, níu ára ráðagóður
strákur, sem lítur á að það sem for-
gangsverkefni að finna móður sinni
nýjan mann. Hann hefur áhyggjur
af því að henni leiðist á kvöldin,
eftir að þau systkinin eru sofnuð.
Systur hans eiga líka stóran þátt í
sögunni, Vala litla sem er uppá-
tækjasamt lítið stýri og Vildís sem
er ári yngri en Tumi, ábyrga miðju-
barnið. Sagan er hressileg og fátt
sem skyggir á gleðina á heimilinu.
Glaðlegar myndir Höllu Sólveigar
Þorgeirsdóttur, sem hefur getið sér
gott orð fyrir myndskreytingar
barnabóka, ýta enn undir hressi-
leikann í sögunni.
Bókin fellur afar vel að barna-
bókahefð Norðurlandanna, sam-
setning systkinahópsins minnir
nokkuð á hópinn hennar Astrid
Lindgren í Ólátagötu sem seinna
hét Skarkalagata og húsið sem þau
búa í minnir á húsið sem áfram
stendur úti fyrir blokkinni hans Óla
Alexanders, þegar öll hin húsin eru
ný. En þrátt fyrir að við lestur bók-
arinnar vakni minningar um aðra
norræna höfunda þá minnir Guðrún
mest á sjálfa sig. Bara gaman, er
bók í anda fyrri raunsærra bóka
Guðrúnar. Milli línanna vegur hún
að auðvaldinu sem lætur falleg
gömul hús víkja fyrir húsum sem
öll eru eins og íbúarnir geta sjaldn-
ast verið í því það þarf að vinna svo
mikið til þess borga húsin. Hún
veltir fyrir sér hlutverki foreldra
sem ekki búa saman en deila þó
uppeldi barna sinna. Allur boðskap-
ur er þó umvafinn gleðinni sem
ríkir í Bakkabæ, þar sem börn eru
ráðagóð og geta komið góðu til leið-
ar. Bara gaman, er nútímasaga sem
minnir lesendur sína á mikilvægi
þess að finnast bara gaman að lifa.
Hildur Heimisdóttir
Ráðagóðir krakkar
SJÁÐU FEGURÐ ÞÍNA
Kristín Ómarsdóttir
Uppheimar
★★★★
Sérkenni bókarinnar er háð hennar og
spott, nakin skopádeilan. Tónninn er mein-
yrtur og kýnískur, skáldið sigar napri
íróníu á sögulegar tuggur og sígild tabú,
afhjúpar einnig „nýjar“ klisjur umvörp-
um og tætir þær síðan í sig eins og
spaugsöm en blóðþyrst ærslanorn. Húm-
orinn er kolsvartur, angar af listaukandi
nálykt, ferðalag frá Rabelais til Fargo.
Beitt, blóðugt og kvikindislega skemmti-
legt. Eins konar paródía um eyðipussu-
komplex og þess háttar sem enginn þorir
að spyrja um. Afbrigðið í öndvegi. Maður
veinar þegar hæst stendur.
Sagt hefur verið að fast efni í síung-
um skáldskap sé oftar en ekki karlkyns
en fljótandi kvenkyns. Hér flýtur djús-
inn sem aldrei fyrr: Blóð, mjólk, blek og
sæði, vatn og vín. Breyting þess sem
flýtur og samsullið sem þá kviknar er lifandi sköpun í
þessari bók, eina svarið við stöðnun, rotnun og drápum.
Klifun bókarinnar er þó einkar klassísk: Fegurð, nekt,
vömb, ást, trú, tími, aldur, elli, kynlíf, dauði, lík, gröf og
skáldskapur. Þó ekki í þessari röð því skáldið fer hins-
eginhring um sígilt viðfangið og berar jafnan myrku
hliðina án þess að blygðast sín. Kemur náttúrunni og
tunglum hennar stöðugt að óvörum þar sem þau fitla
við sig í leyni og lofa vitlausa guði slefandi. Kristbrúð-
arljóðið í blákokin er t.d. bæði opinberun og heimsslit,
rammheiðinn álagagaldur. „Jesús minn!”
Leynimyndum í skáldskap hinnar óviðjafnanlegu
Emily Dickinson hefur verið líkt við hausaveiðar og
mannlegt kjötkveðjuát en hún er fræg fyrir aflimanir í
ljóðum sínum og litfagrar sláturafurðir mannslíkam-
ans undir rós. Aflimun er skáldinu okkar hugleikin og
streymir í nokkrum kvíslum með frjósömum tungum á
milli. Ein þessara kvísla er bókstafleg og minnir á
þegar Emily hjó hægri höndina af drottni allsherjar,
önnur er leyndarlimur sem skýtur höglum og sprautar
bleki, hin þriðja er skáldleg og yfirfærð, grafin í jörð
undir steinstyttu, hætt að hvísla.
En bókin gefur dauðanum óvænta
von og reisn, „bakvið hinn hlutgerða
heim” (17), líkin í bókinni eru nefni-
lega til fyrirmyndar og leikfangaland-
ið er seiðandi, „auðvitað vel ég dauð-
ann” (8). En þá er sú von vitaskuld
skorin líka, hún er þá einnig lygi og
skáldskapur. Tíminn myrðir, það er
utanaðkomandi ósk. Ekkert fær staðist
meinfyndnina, hún er lögmál bókarinn-
ar og sjálfspynding, þyrmir hvorki
sjálfri sér, skáldi sínu, mælanda, per-
sónum né lesanda. Að ekki sé minnst á
„gagnrýnanda” (25). Það er vandratað
að lifa þessa bók af, gildra við sérhvert
fótmál.
Bókin er engu að síður rík af fólki, per-
sónum og leikendum með mjög áþreif-
anlegt hold. Skáldið er spart á höfund
sinn og málpípu hans í eigin líki en þeim mun örlátara
á skuggaverur hans í líki annarra. Mælandinn er þá
hver sem er. Kynlegar sviðsetningar karls og konu /
pilts og stúlku (og öfugt vitaskuld) með dramatískri
ógn og holdlegri spennu eru tíðar og víða alveg mer-
gjaðar. Háðið afhjúpar þá hvað eftir annað pínlegar
meinlokur sem lesandinn á bæði hlut í og sök á – orð-
heppni skáldsins sparkar t.d. víða undan karl-lesandan-
um öllum þremur svo maður beinlínis ýlfrar. En mynd-
málið er blátt áfram, engir stælar, stríð og sérstæð
mælska, hrollköld kímnigáfa sem á sér vart hliðstæðu.
Bókin er bæði fyndin og hvöss, tárin eru beggja orð.
Sigurður Hróarsson
Fyndin og beitt, háð og spott
BARA GAMAN
Guðrún Helgadóttir
✶✶✶
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ
Frumsýning 26. desember.
Höfundur: Jón Kalman Stefánsson Leikgerð og leikstjórn: Hilmar Jónsson
Miðasala í fullum gangi
www.leikhusid.is
H j ö r t u n s l á h r a ð a r . . .
J ó l a s ý n i n g i n 2 0 0 8