Tíminn - 25.07.1982, Blaðsíða 14

14
SUNNUDAGUR 25. JÚLÍ 1982.
■ Sýningin heitir „Sýnishorn af sov-
éskri nútímalist" en sá sem fer á
Stadtmuseum í Köln eða Neue Galerie
í Aachen í von um að finna þar róttæka
framúrstefnulist á ábyggilega eftir að
verða fyrir vonbrygðum. Rest verkanna
á sýningunum tveimur - en um er að
ræða 100 málverk, 450 grafíkmyndir og
10 höggmyndir - eru með þeim hætti að
þau ættu betur heima á hinni frægut
Armory sýningu í New York 1913
heldur en á sýningu yfir nútímalist á því
herrans ári 1982. Það má til dæmis vel
fyrirgefa þeim sýningargesti sem dáist að
málverki Alexandrs Sindníkovs, Skín-
andi stjörnur, en heldur að það sé eitt
af fyrstu verkum Chagalls. Það er að
vísu dálítill geimfari í forgrunni mál.-
verksins en annað virðist býsna „fornt“.
Mörg málverk minna á Matisse, Van
Gogh og aðra jafnaldra þeirra. Anatólí
Níkítsj gengur einna helst í þessu en
hann notar póstkort af 16. aldar
málverki frá Frakklandi og teikningu
eftir Picasso sem hluta af uppstillingu er
hann kallar Rauðu bókahilluna. Vinnu-
brögð hans sjálfs eru svo í anda
Cézannes. Með þetta allt saman í Imga
er ekki að furða þó ýmsum bregði í brun
þegar þeir uppgötva að af öllum þessum
málverkum er aðeins eitt sem var málað
fyrir 1950.
Ymsir „neðanjarðar“ listamenn Sovét-
ríkjanna hafa yfirleitt fussað við þeim
listamönnum sem njóta hylli yfirvald-
ánna í heimalandi sínu. Peter Ludwig,

■ Húsið við jámbrautina eftir Alexandr Petrov
■ Rauða bókahillan eftir Anatólí Níkítsj
Sovésk „nutima” list
Splunkuný málverk að austan virðast nokkuð ellileg í augum vestrænna listunnenda
57 ára gamall listaverkasafnari og
sælgætisframleiðandi í Vestur-Þýska-
landi, vill breyta þessu og það er hann
sem hefur gengist fyrir sýningunum í
Köln og Aachen. Ludwig og kona hans
Irene hafa lengi safnað ýmiss konar
listaverkum og listmunum, allt frá
leirkerum Indíána og miðaldahandrit-
um til verka bandarísku popplistamann-
anna Roy Lichtenstein og Jasper Johns,
en fyrir þremur árum síðan beindust
sjónir þeirra í austur í fyrsta sinn.
Ludwig, sem er forríkur forstjóri
Leonard Monheim súkkulaðiverksmiðj-
anna, átti öðm hvom leið til Sovétríkj-
anna í viðskiptaerindum og var þá tíður
gestur á listasöfnum. Hann hóf að kaupa
verk sovéskra listamanna og mun hafa
greitt væna summu fyrir þau, þó ekki
vilji hann láta uppi hversu há sú upphæð
var. Það eina sem hann hefur sagt um
viðskipti þessi er að „ég gerði þeim
herramönnunum grein fyrir því í eitt
skipti fyrir öll að þeir væru ekki að eiga
við neinn Rockefeller."
Ludwig veit vel áð þessi sovésku verk
geta trauðla kallast list í augum sjóaðra
vesturlandabúa, enda kallar hann verkin
„skýrslur um listalíf í Sovétríkjunum".
Ef þannig er litið er á sýningamar tvær
kemur í ljós að sovésk yfirvöld hafa á
síðustu árum vikið nokkuð frá kröfunni
um „sósíalrealisma" sem Stalin uheimt-
aði af öllum listamönnum, en í því fólst
að listamaður skyldi sýna raunvemleik-
ann ekki eins og hann er, heldur eins og
hann ætti að vera.
Á sýningunni eru þó ýmis verk sem
sverja sig mjög í ætt við gamla
„sósíalrealismann“, til dæmis hópmynd
af sovéskum geimfömm, hetjulegum
nokkuð, eftir Júríj Kóróljov, forstöðu-
mann Tretjakov gallerísins í Moskvu.
Og þó realismi sé yfirgnæfandi í verkum
annarra listamanna er honum furðu oft
beitt til að sýna svo ó-sósíalrealísk
fyrirbæri sem einangmn mannsins.
Mjög dæmigerð fyrir slíkar einsemdar-
myndir er Hús við járnbrautina eftir
Alexander Petrov, þar sem listamaður-
inn hefur málað gamla konu sem horfir
tómlega á lestina æða hjá.
Ludwig hefur komið þessum nýju
verkum sínum á fimmtán listasöfn í
Evrópu og hyggst auk þess hleypa af
stokkunum farandsýningu sem send
verði um mörg lönd. Loks á svo að búa
verkunum varanlegan stað. Margir
listagagnrýnendur hafa fordæmt þetta
uppátæki Ludwigs, og segja að það geti
orðið til þess að menn álíti að sovésk
yfirvöld hafi slakað á kúgun sinni á
listamönnum en sú sé alls ekki raunin.
Þvert á móti. Ludwig hefur látið þessa
gagnrýni sem vind um eyrun þjóta, en
hann segir að með því að sýna
vesturlandabúum hvers konar listaverk
sovéskir borgarar fái að sjá þegar þeir
fara á listasöfn geti hann stuðlað að því
að brúa bilið milli austurs og vesturs.
„Ég leit á landakortið mitt, segir
hann, „og sá Sovétríkin. Ég fór að velta
því fyrir mér hvernig við hefðum efni á
því að hafa engan áhuga á list 270
milljóna manna.“
Nú velta menn fyrir sér hvenær
Ludwig líti næst á landakortið sitt og sjái
Kína. Þar býr rúmur milljarður manna
og vesturlandabúar vita næsta lítið um
hvað sá fjöldi fær að sjá á söfnum.
■ Þá hafa Afríkubúar eignast sinn
Ríkharð þriðja og sá heitir Mobutu Sese
Seko og er einræðisherra í Zaire. Altént
reynir fyrrum forsætisráðherra Mobutus
mjög að halda því að vesturlandabúum
í bók sem hann hefur nýlega skrifað.
Bókin heitir hvorki meira né minna en
Mobutu, holdgervingur hins illa.
Að því er þessi fyrrverandi forsætis-
ráðherra, sem heitir Nguza Karl i Bond,
segir er Mobutu eina aflið sem nokkru
máli skiptir í Zaire. Hann ræður öllu,
segir Nguza, og hefur með mjög svo
kerfisbundnum hætti látið fangclsa,
pynta og myrða alla þá sem honum
dettur í hug að séu andstæðingar sínir,
hvort heldur er á stjórnmálasviðinu eða
meðal ættarhöfðingjanna í frumskógun-
um. Mobutu hefur aukinheldur arðrænt
þjóðina til að auðga sjálfan sig, hann
hefur að sögn Nguza miðað allt
stjórnkerfi landsins við sjálfan sig og
auðsöfnun sína.
■ Nguza, fyrrum forsætisráðherra í
Zaire, með fjölskyldu sinni.
Hér er Mobutu með Mitterrand, Frakklandsforseta.
hann gegnt áður en hann skrapp í
fangelsi. Segir hann í bók sinni að
þrýstingur frá Vesturlöndum hafi ráðið
því að hann var látinn laus. Svo var hann
skipaður forsætisráðherra árið 1980 en
gerðist pólitískur flóttamaður í fyrra,
meðan hann var í opinberri heimsókn í
útlöndum. Hann býr nú með fjölskyldu
sinni í Belgíu.
Bók Nguza hefur vakið mikla athygli
enda er lýsing hans á stjórnarháttum í
Zaire sannalega ófögur. Aftur á móti
hefur hann látið hjá líða að svara ýmsum
spurningum sem óhjákvæmilega vakna
með lesandanum. Hann segir lítið um
það sem varð til þess að hann var látinn
laus úr fangelsinu og sú fullyrðing hans
að hann hafi ætíð verið bæði stálheiðar-
legur og vammlaus embættismaður
innan um alla þá spillingu sem hann lýsir
þykir næsta ótrúleg. Áður en Nguza var
skipaður utanríkisráðherra var hann
þegar orðinn mjög háttsettur í eina
RIKHARDUR III AFRIKU?
Mjög alvarlegar ásakanir gegn Mobutu, Zaire-forseta
Nguza lýsir því m.a. í bók sinni er
Mobutu lét kalla fjóra fyrrverandi
forsætisráðherra landsins á fund um
landsins gagn og nauðsynjar en er þeir
voru mættir tók einkalífvörður forsetans
þá alla höndum. Þeir voru síðan sakaðir
um landráð og teknir af lífi en
raunveruleg ástæða var sú að Mobutu
óttaðist áhrif þeirra meðal þjóðarinnar.
Þá segir Nguza frá því er Mobutu lokkar
pólitíska útlaga til landsins með gylli-
boðum um völd og áhrif en lætur síðan
myrða undir eins og þeir stíga fæti sínum
á zairska jörð. Lýsingarnar í bókinni á
reglulegum hreinsunum í her landsins
þykja helstil óhuggulegar en ef marka
má Nguza er blind hollusta við Mobutu
eina leiðin til að halda lífi, og komast til
frama.
í bókinni eru birt skjöl sem sýna
hvernig Mobutu lét færa rúmlega 150
milljónir frá aðalbanka Zaire og til
einkareikninga sinna í Frakklandi,
Belgíu, SvissogBandaríkjunum. Einnig
lýsir Nguza því hvernig Mobutu hirðir
bróðurpartinn af gróðanum af hinum
ríkisreknu kopar - og kóbalt-verksmiðj-
landsins en af þeirri framleiðslu hafa
Zaire-menn mestar tekjur.
Árið 1977 féll Nguza sjálfur í ónáð hjá
Mobutu. Hann var handtekinn, pyntað-
ur og dæmdur í ævilangt fangelsi fyrir
landráð en Nguza segir að persónulegar
vinsældir sínar hafi vakið öfund Mobu-
tuos. Auk þess sem Nguza var ákærður
um samsæri gegn forsetanum voru
bornar fram aðrar og fasakennandi
ásakanir; hann var meðal annars kærður
fyrir að hafa reynt að koma konu
Mobutus, Marie-Antoinette, upp á móti
manni sínum með því að segja henni frá
framhjáhaldi hans í utanlandsreisum.
Það má einnig öðlast innsýn í heimilislíf
Nguzas sjálfs í þessari bók hans - fyrri
kona hans reyndi að lokka hann til sín
á ný eftir skilnaðinn með göldrum og
töfrabrögðum! Það er löngu vitað mál
að þó afrískir leiðtogar þykist ginnhei-
lagir í kynferðismálum þá er annað upp
á teningnum þegar heimilislíf þeirra er
kannað ofan í kjölinn. Ansi kómískt oft
á tíðum.
Eftir ársvist í steininum komst Nguza
aftur í uáðina. Honum voru gefnar upp
sakir og hann var á ný skipaður
utanríkisráðherra en því embætti hafði
leyfða stjórnmálaflokki Zaire, þjóðfylk-
ingu byltingarinnar, og viðurkennir
hann í bókinni að flokksbroddarnir hafi
svo há laun að nálgist 80-föId laun
hæstsettustu embættismanna í stjómar-
kerfinu. Því er augljóst að Nguza hefur
haft nokkuð fyrir snúð sinn.
En hitt er jafn rétt fyrir því að Zaire
er hræðilegt land fyrir þá sem ekki
tilheyra klíku Mobutus. Raunar virðast
landsmenn enn verr haldnir en undir
stjórn Belga. Það vill svo til að í
margnefndri bók gefur Nguza Karl i
Bond til kynna að ef einhver gæti breytt
ástandinu þá sé það enginn annar en
Nguza Karl i Bond. Og það má svo sem
vel vera. Honum gæti vart tekist verr
upp en Mobutu.