Tíminn - 25.07.1982, Blaðsíða 29

SUNNUDAGUR 25. JÚLÍ 1982.
29
■ Jakob I - kynvilltur og djöflatrúar í
æsku.
■ Karl I - hálshöggvinn opinberlega.
■ Karl II - tók katólskt sakramenti á
dánarbeði.
hégómagjarn og mikill á lofti, þótti fátt
skemmtilegra en að heyra sína eigin
rödd segja spekingslega hluti en mun
hafa verið fremur greindur, sem satt að
segja er ekkert of algengt um Englands-
kónga. Hann lést árið 1625 en hafði áður
varað son sinn og erfinga við vaxandi
valdi þingsins, sem alltaf hafði sig meira
í frammi og vildi skera á völd konungs.
Enda fór það svo að Karl fyrsti átti í
langvinnum og hatrömmum deilum við
þingið sem enduðu með því að braust út
borgarastyrjöld 1642 milli konungssinna
og þingsins. Stríðið var hart og langt,
Karl hafði stundum betur en stundum
verr og eftir því sem árin liðu hallaði á
ógæfuhliðina. 1647 féll kóngur í hendur
annar var nítján ára þegar faðir hans var
tekinn af lífi og hafði þá einkum dvalist
í Hollandi meðan borgarastríðið geis-
aði. Eftir að Cromwell hafði tekið völdin
á Englandi fór Karl til Skotlands og var
þar krýndur konungur eftir nokkurt
þref. Honum varð hins vegar ekkert
ágegnt í skærum við heri Cromwells og
það var ekki fyrr en Cromwell lést
snemma árs 1660 og hófst mikil og
blóðug barátta um hver skyldi vera
eftirmaður hans sem Karl fékk raunveru-
legt færi á að komast aftur til valda á
Englandi. Þjóðin var náttúrlega orðin
þreytt á konungsleysinu og ófriðnum í
landinu, aukin heldur sem púrítanismi
Cromwells og manna hans hafði mælst
konungurinn sjálfur varð æ hrifnari af
katólsku. Bróðir hans, hertoginn af
Jórvík, var yfirlýstur katólikki og var
almælt að Karl sjálfur væri bölvaður
pápisti. Upp af þessu öllu saman spruttu
svo næsta hefðbundnar deilur um
valdsvið konungs og þings og hafði
konungur sigur í bili. Karl var vinsæll
með þjóð sinni og sættu jafnvel
mótmælendur úr alþýðustétt sig við
katólskar tilhneigingar hans.enda tók
hann ekki katólska trú formlega fyrr en
á dánarbeðinu 6. febrúar 1685. Hann var
kvæntur en átti engin börn í hjónabandi
svo að það var bróðir hans, fyrrnefndur
hertogi af Jórvík, sem tók við stjórnar-
taumunum eftir hans dag.
óvina sinna sem stjórnað var af Thomas
Fairfax og Oliver Cromwell. Hann slapp
og hóf stríðið að nýju en var þá rúinn
öllum stuðningi og var handtekinn á
nýjan leik í janúar 1649. Hann var
leiddur fyrir rétt sem hann neitaði að
viðurkenna og var dæmdur til dauða
fyrir ýmsar sakir. Hann var hálshöggv-
inn opinberlega.
Enginn kóngur í ellefu ár!
í rúm ellefu ár höfðu Englendingar
engan kóng!
Karl sá sem síðar var númeraður
afar illa fyrir með alþýðunni. Karli var
þess vegna tekið tveim höndum og var
krýndur Englandskóngur við hátíðlega
athöfn í apríl 1661.
I upphafi stjómartíðar hans voru það
aðallega utanríkismál scm kröfðust
athygli hans og brá svo við að Karl gerði
bandalag við erkióvininn forna, Frakk-
land, og fóru bæði löndin með stríði á
hendur Hollendingum. Þetta mæltist illa
fyrir í þinginu enda sátu þar mótmælend-
ur í meirihluta og engir vinir Frakka.
Þeir hölluðust á sveif með hinum
mótmælendatrúar Hollendingum en
Tveir þjóðhöfðingjar sam-
tímis
Hertoginn, sem varð Jakob konungur
annar, var ákaflega umdeildur maður.
Hann var sem fyrr sagði katólskur vel
en umburðarlyndur gagnvart trú ann-
arra og vildi algert jafnrétti þeirra mörgu
trúflokka sem toguðust á um sálir
enskra. Það var nokkuð sem þingið gat
alls ekki hugsað sér, en þar sátu
meðlimir Englands-kirkju í yfirgnæf-
andi meirihluta og höfðu skömm bæði á
katólikkum og hreinræktuðum mótmæl-
endum. Þrátt fyrir deilur um þetta studdi
■ Vilhjálmur IV - heimskt, ruddalegt
fífl.
■ Georg V - gerði ekkert til að bjarga
frænda sínum, Rússakeisara.
■ Játvarður VII -
spilum.
sá þótti góður í
■ Jakob II - á pilsaveiðum í útlegðinni.
þingið Jakob er uppreisnir voru gerðar
gegn honum, en skömmu síðar kom til
mikilla deilna. Jakob brást harkalega við
og kom þjóðinni upp á móti sér; er
drottning hans eignaðist son í júní 1688
var andstæðingum hans nóg boðið þar
sem þeir sáu fram á katólska konungsætt
um ófyrirsjáanlega framtíð. Reyndar
töldu margir (ranglega) að fæðing
sonarins væri blekking ein og til þess sett
á svið að styrkja Jakob í sessi, svo að
nokkrir valdamiklir aðilar höfðu sam-
band við Vilhjálm af Óraníu, prins í
Hollandi, og báðu hann um hjálp.
Vilhjálmur var systursonur Jakobs og
giftur dóttur hans, Maríu, svo hann
þóttist hafa rétt til ríkis á Englandi og
lenti með her á Suðvestur-Englandi í
nóvember þetta sama ár. Hroki og
kjánaskapur Jakobs hafði þá svipt hann
öllum sínum helstu stuðningsmönnum
og hann gerði varla tilraun til að verja
hásætið. Eftir að hafa orrustu gegn
Vilhjálmi í júlí 1690 lagði hann á flótta
og bjó í Frakklandi til æviloka, 1701,
alltaf á pilsaveiðum.
Vilhjálmur þriðji og María önnur
kona hans eru einu þjóðhöfðingjar
Englands sem ríkt hafa saman og jafn
rétthá formlega. Það var raunar Vil-
hjálmur sem réði en María gerði sig
ánægða með að „sjá um heimilið“, ef
það er rétt til orða tekið um drottningu.
Hún lést árið 1694 og Vilhjálmur þriðji
fylgdi henni 1702. Hann þykir ekki með
merkustu konungum Englands og mun
hafa leiðst, var Hollendingur og megin-
landsbúi að eðli og upplagi. En hann
gerði engan skandal. Eftií dauða hans
tók Anna, systir Maríu annarrar, við
stjórnartaumunum, enda höfðu þau
Vilhjálmur og María ekki eignast börn.
Anna var drottning í tólf ár og er
stjórnartíð hennar einkum minnst fyrir
minnkandi völd þjóðhöfðingjans. Nú
var kominn til sögunnar vísir að þeim
stjórnmálaflokkum sem áttu eftir að láta
mjög að sér kveða næstu áratugina og
raunar aldirnar, annars vegar voru
Tories og hins vegar Whigs, og staða
aðalráðgjafa drottningar var á góðri leið
með að þróast yfir í starf forsætisráð-
herra. Þær breytingar urðu þó ekki
fullkomnaðar fyrr en með næstu kon-
ungsætt Bretlands, Hanover-ættinni.
Þjóðverji verður konung-
ur Englands!
Anna drottning lést árið 1714 og skildi
ekki eftir sig neinn erfingja. Það var ekki
vegna þess hún hefði ekki reynt, með
afglapanum manni sínum, Georg Dana-
■ Játvarður VIII - það vita nú allir
hvað hann gerði.
■ Vilhjálmur III og María II - honum
leiddist en hún sá um heimilið.
prins, hafði hún eignast sautján börn en
ekkert þeirra lifði lengi. Ættin sem
komin var af Karli fyrsta dó því út með
henni, nema hvað óskilgetinn sonur
Jakobs annars gerði lengi tilkall til
krúnunnar og síðan sonur hans á eftir
honum. Á það var ekki hlustað og því
þurfti að leita býsna langt til að finna
nýjan kóng. Þannig var mál með vexti
að systir Karls fyrsta, Elísabet, hafði
verið gift Friðriki fimmta, fursta við
Rín, og áttu þau dótturina Soffíu, sem
aftur gekk að eiga Ernest Ágústus,
Hanover-fursta. Nokkru áður en Anna
drottning lést var því lýst yfir á Bretlandi
að Soffía væri næst til ríkiserfða í
landinu. Soffía dó nokkru á undan Önnu
og þá var það sonur hennar, Georg
Loðvík, sem næstur var í röðinni.
Honum var boðið að koma til Bretlands
og verða kóngur.
Georg fyrsti var ekki beinlínis
himinlifandi. Hann var þýskur í húð og
hár og elskaði sitt dægilega Hanover-
hérað, þar sem hann var einvaldur.
Honum leist ekki meira en svo á að eiga
að fara að stjórna Bretum sem frægir
voru fyrir uppsteyt gegn kóngum sínum
og vildu helst ekki leyfa þeim að ráða
neinu. Enda var það fyrst og fremst til
að auka virðingu sína meðal þýsku
furstanna sem Georg samþykkti að
verða kóngur á Bretlandseyjum, og fyrir
sitt leyti var þjóðin ekkert yfir sig hrifin
af því að fá yfir sig þennan þýska kóng.
Og það kom líka fljótt í Ijós að hann var
ekki sérlega mikilhæfur stjórnandi.
Hann hafði lítinn áhuga á stjórnsýslu en
því meira gaman af mat, hestum og
konum, hann var feiminn, tortrygginn
og kunni nánast enga ensku. Afleiðing
þess var að þó að konungurinn tæki eftir
sem áður flestar meiri háttar ákvarðanir
í ríkinu þá færðist dagleg stjórnsýsla nær
eingöngu í hendur ráðgjafa hans sem
þingið var nú farið að krefjast þess að
fá að skipa.
Lokaði konu sína inni í 32
ár og drap elskhuga hennar
Þótt Georg fyrsti hafi verið heldur
óspennandi maður þá var einkalíf hans
býsna fjörugt. Hann hafði gengið aðeiga
hina fögru en gáfnasnauðu Soffíu
Dóróteu af Celle meðan hann var enn í
Hanover og Soffía, léttlynd sem hún
var, varð fljótt leið á durtinum
manninum sínum. Hún tók upp ástar-
samband við sænskan ofursta, Filupus
von Köningsmark, og ekki leið á löngu
þar til Georg frétti af því. 1694 lét hann
til skarar skríða. Von Köningsmark
hvarf og sást aldrei framar; sagt var að
■ Georg V - en þessi? - hvað gerði
hann?