Tíminn - 25.07.1982, Blaðsíða 28

SUNNUDAGUR 25. JÚLÍ 1982.
■ Hinrik VII - batt enda árósastriðin.
■ Þegar við skildum við þetta kynduga
fyrirbæri, bresku konungsættina, fyrir
réttri viku voru Túdorar komnir til valda
eftir löng og ströng rósastríð: tilkall
Hinriks sjöunda til hásætisins þótti að
sönnu ekki á sterkum rökum reist en
honum tókst að afla sér fylgis fjand-
manna Ríkharð þriðja og Jórvíkurættar,
varð kóngur 1485. Hann átti í stöðugu
vesini til að byrja með, Jórvíkurslektið
neitaði að láta af kröfum til konungstign-
ar þótt Hinrik hefði gengið að eiga
Elísabetu prinsessu þeirrar ættar, og
nokkrum sinnum varð Hinrik að bæla
niður vopnaðar uppreisnir. Það gekk
bara vel og Hinrik treysti konungsvaldið
allmjög í sessi; síðustu ár hans var friður
í landinu og almennar framfarir svo
enskir voru bara ánægðir með skiptin.
Sonur Hinriks og nafni tók svo við að
honum látnum 1509: Hinrik áttundi
hafði reyndar átt að verða prestur en
eldri bróðir hans, Artúr, lifði ekki föður
sinn svo það varð aidrei af því að nafn
Arturs riddarakóngs yrði endurreist í
Bretaveldi. Er Hinrik áttundi tók við
völdum var hann ekki nema sautján ára
og gekk að eiga ekkju bróður síns,
Katrínu af Aragón, en það var pólitískt
brúðkaup til þess ætlað að styrkja
bandalag Englendinga og Spánverja
sem um þær mundir sóttu mjög í sig
veðrið. Þjóðirnar fóru saman í stríð móti
Frökkum og Hinriki fannst gaman í
stríði en annars gekk á ýmsu í þessu
bandalagi. Það voru að verða miklar
breytingar í Evrópu með landafundum,
nýlendusókn, fullnaðarendurreisn og
uppgangi vísinda og Lúter var kominn
á stjá. England Hinriks áttunda var til
að byrja með heldur frítt við þessar
breytingar og páfinn leit svo á að þar
sem Hinrik var ætti hann hauk í horni.
Voru þeir hinir bestu félagar og áttu í
alls konar makki þar til Hinrik vildi fá
sér nýja konu. Katrín af Aragón hafði
aðeins alið honum einn son og sá dó
sex vikna, þau áttu dótturina Maríu 1516
en tókst ekki að eignast fleiri börn.
Hinrik syrgði mjög að eignast ekki son
og fékk smám saman þá flugu í hausinn
að ástæðan væri reiði guðs vegna þess
að hann hefði gifst ekkju bróður síns.
Hjónabandið væri varla löglegt. Og
hann vildi skilja.
Tólf fíngur og þrjú brjóst
En þá sagði páfi nei takk. Klemens
sjöundi, sem þá var páfi, var leppur
Karls fimmta Habsborgara og frænda
Katrínar og skilnaður kom því ekki til
greina. Þrátt fyrir tilraunir Wolsey
kardínála (sem Hinrik reyndi hvað eftir
annað að gera að páfa) lét Vatíkanið sig
■ Anna - eignaðist sautján böm með
afglapanum Georg Danaprins en ekkert
þeirra lifði.
■ Hinrik VIII - kunnastur af konum
sínum, öllum sex!
ekki og þetta mál, ásamt siðbótarhreyf-
ingum á Englandi, varð til þess að
Hinrik sleit sambandi við páfadóm, kom
á fót sinni eigin kirkju og skildi við
Katrínu til að giftast Önnu Boleyn.
Það var árið 1533. Anna Boleyn var
furðufugl. Hún hafði sex fingur á hvorri
hendi, sögð hafa þrjú stykki brjóst og
var sökuð um galdra og annan ófögnuð.
Hún hélt framhjá kónginum, eignaðist
dótturina Elísabetu árið 1533 en engan
son og var því hálshöggvin 1536. Nema
hvað. Hinrik reyndi í þriðja sinn og
giftist þá Jane Seymour. Hún þótti
vænsta kona, enda ól hún manni sínum
son 1537 og var skírður Játvarður.
Hinrik var himinglaður en syrgði Jane
Seymour aftur á móti mikið því hún dö
af barnsförum. Til að styrkja bandalag
sitt við mótmælendur í Þýskalandi giftist
Hinrik í fjórða sinn árið 1540 Önnu frá
Cleves en af henni hafði Holbein málað
fallega mynd. Anna frá Cleves reyndist
hins vegar ekki aðeins hundleiðinleg og
heimsk heldur og forljót og Hinrik var
fljótur að skilja við hana, nújjegar hann
gat haft sína hentisemi. Kona númer
fimm var Katrín Howard, ung og falleg
og svo Iéttlynd að hún var hálshöggvin
árið 1542. Þá var ein eftir, Katrín Parr,
sem annaðist Hinrik síðustu árin og
honum þótti vænt um. Hinrik lést árið
1547 og er sagður hafa lagt grunn að því
Englandi sem þekkist enn í dag. Hann
var röskur kóngur, stjórnsamur og
duglegur, þó honum sæist ekki alltaf
fyrir, en trúmálavesinið skildi hann eftir
handa börnum sínum. Játvarður sonur
hans sem tók við konungdómi níu ára
gamall, Játvarður sjötti og söguhetja
Heiðurspilts í hásæti eftir Mark Twain,
réði auðvitað engu til að byrja með en
hallaðist eftir því sem árin liðu á sveif
með alhörðustu mótmælendum ríkisins
og þegar hann vissi að hann var að deyja
sex árum síðar reyndi hann að gera Jane
Grey, dótturdóttur Hinriks sjöunda, að
drottningu til að mótmælendatrú héldist
í landinu. Það tókst aftur á móti ekki og
María háifsystir Játvarðar tók við:
Blóð-María. Hún var katólsk eins og
móðir hennar og giftist Filipusi öðrum
Spánarkóngi en það hjónaband var að
vísu lítið nema nafnið tómt. í stjórnartíð
Maríu urðu rækileg umskipti í landinu,
siðbótarráðgjafar Játvarðar gerðir burt-
rækir frá hirðinni en í staðinn komu
katólikkar og fóru með þvílíkui offorsi
að af því dregur María viðurnefni sitt:
Blóð-. Hún lifði barasta ekki nógu lengi
til að festa katólskuna aftur í sessi og er
hún dó 1558 tók við systir hennar
Elísabet sem reyndi að efla hina
sjálfstæðu kirkju Englands og gera hana
■ Georg I - kunni ekki einu sinni
ensku.
■ Játvarður VI - heiðurspiltur i Rá-
sæti, skamma hríð.
■ Elísabet I - hitti aidrei Maríu Stúart
en jariinn af Essex oft.
■ María I
- kennd við blóð.
óháða bæði púrítönum mótmælenda og
katólikkum.
Dillibossar Elísabetar
Veldistími Elísabetar var langur og
rómaður í Englandssögunni. England
varð sífellt meira stórveldi á Evrópuvísu
og sótti út á höfin eftir nýlendum og
herfangi; Francis Drake og Walter
Raleigh nutu um hríð óskiptrar hylli
drottningar. Karlamál Elísabetar voru
raunar ekki síður í sviðsljósinu en
kvennamál föður hennar, hún sýndi
engan lit á að giftast og viðhalda
stofninum þó hún léti sér vel líka ýmsa
dillibossa karlkynsins við hirðina og væri
oft orðuð svo freklega við þennan eða
En hún var einnig dugmikill stjórn-
andi, rétt eins og faðir hennar, og hafði
þar að auki hæfa menn sér við hlið. Það
var í stjórnartíð Elísabetar sem sigrast
var á flotanum ósigrandi og barist
hingað og þangað um Evrópu og
heimshöfin; England hafði yfirleitt
betur. Þá eru kunnar deilur hennar og
drottningarinnar yfir Skotlandi, Maríu
Stúart, sem heimtaði hásætið í báðum
löndunum undir sig en hafði ekki erindi
sem erfiði. Elísabet lét sem kunnugt er
handtaka hana eftir uppreisn í Skot-
landi, hélt henni lengi í stofufangelsi og
árið 1587 var María hálshöggvin fyrir
hlut sinn í plotti gegn Elísabetu. Þær
hittust aldrei þó líklega hafi þær sjaldan
Lífvörðurinn ekki kynvillt-
ur - heldur kóngurinn!
Jakob, sem nú varð Jakob fyrsti yfir
Englandi, vissi tímana tvenna. Það var
órólegt starf að vera kóngur yfir Skotum
og Jakobi hafði á unga aldri verið rænt
af óvinum ættar sinnar en bjargað aftur
og settur á konungsstól.
Þegar til Englands kom var nú svo sem
ekki miklu rólegra. Aðalsmennirnir og
þingmennirnir voru linnulaust með
uppsteyt gegn kóngi, þjóðin var klofin í
margar fylkingar vegna trúarskoðana og
grunnt á því góða milli flokkanna.
Tengsl Englands við stórveldin í Evrópu
voru upp og ofan og óteljandi stríð voru
Æ, ÞETTA
SLEKT!
— Meira um kónga og
drottningar á Bretlandi
hinn að hjónaband var talið óhjákvæmi-
legt. Robert Dudley lávarður, einn
helsti ráðgjafi hennarframan af, var í
mörg ár talinn vís drottningarmaður ef
kona hans vildi vera svo góð að deyja -
sem hún gerði, Amy Robsart, en við svo
grunsamlegar aðstæður að eftir það var
Dudley hollast að hafa sig ekki mjög í
frammi. Fleiri vonbiðla mætti nefna:
Hatton, Heneage, Francois Alencon og
á efri árum hennar reyndi hinn ungi jarl
af Essex að sjarmera hana upp úr
skónum svo hann ætti fyrir skuldum.
Elísabet giftist engum þeirra og naut
þess að láta nefna sig „jómfrúar-drottn-
inguna". Síðustu ár var hún sköllótt.
■ Georg II - dó é klósettinu, sprakk
úr hxgðatregðu!
vikið hvor annarri úr huga sér meðan
báðar lifðu. Er Elísabet var orðin gömul
og lúin og vissi sem var að enginn erfingi
krúnunnar var beinlínis í sjónmáli hlaut
hún hins vegar að fallast á tilkall Jakobs
sjötta Skotakóngs og sonar Maríu Stúart
til ensku krúnunnar, enda voru báðir
foreldrar hans komnir af Margréti
dóttur Hinriks sjöunda. Er Elísabet
hafði ríkt í fjörutíuogfjögur ár gaf hún
loks upp öndina, það var árið 1603, og
Jakob Skotakóngur reið suður fagnandi
og tók við konungstign á Englandi. Frá
og með þessu ári voru England og
Skotland, eitt þó erjur væru að vísu milli
þjóðanna lengi enn.
■ Georg III - í áratug ráfaði hann
geðsjúkur um hallarsalina og róflaði
tóma vitleysu við sjálfan sig.
háð á þessum árum sem öðrum. Jakob
þótti gaman að vera kóngur og var
viljugur að stjóma, samt þótti honum
nú meira gaman að fara út að veiða, eða
skemmta sér með vinum sínum. Þó svo
Jakob hefði gift sig til að halda ættinni
við var hann alræmdur kynvillingur og
hefur því líklega ekki haft neitt á móti
því að lífvörður hans væri þess sinnis
líka! í trúmálum var hann mótmælandi
og lét meðal annars vinna nýja þýðingu
Biblíunnar, en hafði raunar duflað við
djöflatrú á sínum yngri árum norður í
Skotlandi. Hann reyndi samt að halda
friðinn milli trúflokka, og tókst það að
mestu. Hann er sagður hafa verið
■ Georg IV - lét varpa eiginkonu sinni
á dyr við krýninguna.