Tíminn - 12.12.1982, Page 4

4
SUNNUDAGUR 12. DESEMBER 1982
■ Á Klofningsheiði, á suðurbrúninni, þar sem sér ofan í Önundarfjörðinn.
(Ljósm. Páll Jónsson).
Morðmálið
sem varð
undirrót
hinna
alræmdu
„Skúla-
mála” í
ísafirði
í lok
síðustu
aldar
Að kvöldi mánudagsins 21. desember, eða
þremur dögum fyrir jól, árið 1891, voru þrír menn
úr Súgandafirði staddir á Flateyri við Önundarfjörð.
Mennirnir voru Eiríkur Egilsson, Pétur Guðmunds-
son, vinnumaður á Stað í Súgandafirði og Álfur
Magnússon. Er þess getið til að þeir hafi verði að
fiskveiðuin, haft skipspláss á Önundarfirði, sem þá
var í talsverðum uppgangi. Góður afli hafði verið
úti fyrir Vestfjörðum á jólaföstunni. Þótt það komi
þessari frásögn ekki við má geta þess um Álf
Magnússon að hann var mikill ógæfumaður,
alræmdur óreglumaður, sem hafði fáuin árum áður
verið við nám í latínuskólanum í Reykjavík, en
hrakist þaðan burtu vegna lastafulls lífernis síns.
Var m.a. sagt að hann hefði orðið valdur að dauða
vinnukonu einnar, er hann ætlaði að ráðast á hana
og nauðga henni. Lauk skólaveru hans í fjórða
bekk, þegar hann var svo langt leiddur, að hann
var farinn að selja námsbækurnar fyrir brennivín.
Flæktist hann eftir það víða, einkum um Vestfírði.
Var hann kunnur fyrir að vera leikandi hagmæltur
og skemmti mönnum með því að yrkja ýmsa
gamanbragi. Áratug eftir að þeir atburðir gerðust
sem hér er frá sagt, fyrirfór hann sér með því að
kasta sér út af fískiskipi.
Þeir félagarnir vildu nú komast heim
til sín yfir í Súgandafjörðinn um kvöldið
og má vera að þeir hafi verið að halda
til sinna heima fyrir jólin. Veðurútlit var
gott. Um daginn hafði verið úrhellis
regn, en himinn var orðinn bjartur og
kólnaði með kvöldinu.
Þessi ferð þeirra félaga varð að
upphafi örlagaríkra atburða, sem ekki
varð bitið úr nálinni með fyrr en löngu
síðar. Af þeim leiddi hin nafntoguðu
„Skúlamál," sem öll þjóðin fylgdist með
á sínum tíma og skiptu mönnum í flokka
með og móti stríðandi málspörtum.
ítarlegast hefur ritað um þessa atburði
Jón Guðnason í ritverki sínu um Skúla
Thoroddsen, en hér er stuðst við hina
glöggu og gagnorðu frásögn Þorsteins
Thorarensen
Sigurður skurður
Þar sem leiðin lá yfir háan fjallgarð
fóru menn að þeim sið sem þá tíðkaðist
að fá menn til fylgdar við sig upp á
háfjallið. Bjuggust tveir menn til farar
með þeim, Salómon Jónsson, giftur
húsmaður á býlinu Eyri við Önundar-
fjörð og Sigurður Jóhannsson, þrítugur
húsmaður, sem bjó i kofa skammt frá
Eyri. Var hann ógiftur, en bjó með konu
einni, Guðbjörgu Sigurðardóttur að
nafni.
Sigurður var af vestfirskum sið auk-
nefndur „Skurður" og fer ýmsum sögum
af því hvernig auknefnið var til komið.
Segja sumir að hann hafi haft þann sið
að taka svo til orða í orðahnippingum
við menn að hann skyldi „skera" þá og
enn sögðu sumir að nafnið væri komið
til af því að honum hcfði orðið það
á ölvuðum að skera kú á kvið. Loks
halda aðrir að hann hafi fengið auknefn-
ið af göngulaginu, en hann steig báruna
eða „skar" sig áfram. Hann var drykk-
felldur og alþekktur í plássinu fyrir
ofstopa við vín, svo að fólk var hrætt við
hann. Kom það fyrir er hann var ölvaður
að hann óð um með sveðju brugðna.
Lék orðrómur á um það að hann hefði
orðið manni að bana, sem hann ætlaði að
verða samferða frá ísafirði og út í
Seljadal, sem var lítil verstöð skammt
frá Hnífsdal. Var Sigurði kunnugt um
orðróminn og notaði hann jafnvel í
hótunum sínum við menn, að hann hefði
nú kannske einu sinni drepið mann og
væri því til alls líklegur.
Það er ekki gott að segja hversvegna
þcssir menn völdust til fylgdarinnar, en
líklega hafa þetta allt verið óreglumenn,
sem kynnst höfðu við skál. Þeir lögðu af
stað frá Flateyri um kl.4-5 síðdegis, en
þá var komið mvrkur. Sigurður mun
hafa haft með sér þriggja pela brenni-
vínsflösku og hinir einhverja lögg líka
í mal sínum.
Á heiðinni
Leiðin sem þurfti að fara var yfir
svonéfnda Klofningsheiði, sem er í 620
metra hæð vfir sjávarmáli. Þeir héldu nú
áleiðis út í Klofningsdal. Bættu þeir
talsvert við sig af brennivíninu á leiðinni.
Þegar þeir komu fram á miðjan
Klofningsdal, tóku þeir beina stefnu gpp
fjallið í stað þess að ganga austur og
fylgja þjóðveginum og var það ósköp
venjulegt, að gangandi menn héldu
beint á brattann í stað þess að elta allar
beygjurnar. Þarna er um 400 hæðametra
fjallganga upp bratta hlíð, og er ekki
ólíklegt, að þeir hafi stanzað nokkrum
sinnum á leiðinni til að súpa á. Svo mikið
er víst, að þegar þeir komust upp á
brúnina, voru þeir orðnir kenndir, og
kom það einkum fram í því, að Salómon
Jónsson var orðinn áreitinn og vildi
ólmur fá að glíma og slást við ferðafélag-
ana og reyna krafta sína, en hann var
líka kunur að því að verða áreitinn og
vilja fljúgast á, þegar hann var við skál,
þó hann væri kraftalítill maður.
Þetta byrjaði með því að þegar komið
var upp á heiðina þreif Salómon í
handlegg Sigurðar skurðs og hristi hann
til. Sigurður bað hann ekki brjóta það
sem hann var með í poka sínum og engin
áflog urðu úr þessu, þar sem Pétur
Guðmundsson, er virtist þeirra ráðsett-
astur gekk á milli.
Skömmu síðar réðst Salómon aftur á
Sigurð, en úr því varð heldur ekkert,
því að Álfur gekk á milli. Voru þeir nú
komnir á miðja heiði. svo að sjö vörður
voru til beggja átta. og þar ætluðu þeir
að skiljast. Flaug þá Salómon á Alf, scm
tók á móti honum þannig að hann tók
annarri hendi í hönd Salómons, en hinni
í bak hans og brá honum, svo að hann
datt. Flaug þá Salómon enn á ný á Álf
og svipti sundur treyju hans, en Álfur
felldi Salómon aftur.
Hinir horfðu á þetta og virðast ekki
hafa verið ánægðir með áreitni og
áflogalöngun Salómons og hafði Sig-
urður orð á því við Pétur, hvort liann
ætti ekki að „stinga Salómon af“. Orð
þessi gátu þá skilizt svo, að „drepa
hann", þó þau tákni nú á tímum að
hlaupast á brott frá. En Pétur kvaðst
hafa skilið orð Sigurðar eins og tilboð
um að fella Salómon í glímu, og svaraði
Pétur því, að hann bað Sigurð um að
láta það ógert.
Svo virðist sem Salómon hafi risið upp
í þriðja sinn og ráðist á Álf, scm hafi
fellt hann jafnskjótt. Var Salómon nú
orðinn reiður, stóð upp í þriðja skipti,
tók upp húfu sína, sem hann hafði misst
við byltuna og sneri heimleiðis frá þeim
án þess að kveðja neinn. Hann var svo
drukkinn, að hann reikaði dálítið í
spori. Hann var í strigaúlpu og var hún
alheil, er hann skiidi við þá
Hinir stóðu en um sinn þar sem þeir
voru komnir og staupuðu sig, sennilega
i 7-10 mínútur. þá kvaddi Sigurður þá
og hélt sömu leið og Salómon heimleiðis
vestur yfir fjallið. Var Salómon þá
horfinn úr augsýn, vegna þess að leiti
bar á milli. Þegar Sigurður kvaddi þá,
var hann nokkuð kenndur en reikaði þó
ekki í spori.
Var nú Sigurður einn til frásagnar um
það sem gerðist á heimleiðinni. Bjart var
af tungli, og viðurkenndi Sigurður síðar
fyrir rétti, að hafa séð Salómon á undan
sér við næstu vörðu á undan. En þá sagði
hann, að það hefði gerzt með undar-
legum og óskiljanlegum hætti, að hann
missti sjónar á honum allt í einu, án þess
að nokkuð leiti bæri á milli. Kvaðst
Sigurður alls enga grein geta gert sér
fyrir því, hvemig hafi staðið á þessu
sviplega hvarfi Salómons, en vitnaði
aðeins til guðs sem æðsta dómara, að
hann ætti enga sök á hvarfi hans.
Þegar Sigurður kom aftur ofan á
Flateyri, um klukkan 8 um kvöldið. hitti
hann þar fyrstan mann Guðmund nokk-
urn Kristjánsson, sneri sér að honum og
bað hann um að finna sig, því hann þyrfti
að tala við hann. Bætti hann síðan við:
„Þu þarft ekki að vera hræddur uin, að
ég drcpi þig, eins og þeir segja, að ég
hafi drepið hann Guðmund heitinn
Jónsson", en með því vitnaði hann til
þess orðróms, sem á lá í byggðarlaginu,
að hann hefði nokkrum árum áður orðið
valdur að dauða Guðmundar þessa, eins
og áður er að vikið með því að gefa
honum svokallað manndrápsromm.
Við þetta tækifæri var Sigurður líka
spurður hvort Salómon hefði ekki komið
með honum til baka af fjallinu og svaraði
hann því til „að Salómon væri ókominn
og hann myndi ríða Klofningnum í
nótt".
Bæði þessi ummæli viðurkenndi Sig-
urður síðan fyrir rétti að hafa viðhaft, en
kvaðst hafa sagt þetta aðeins af glanna-
skap og af því að hann hefði verið ör af
víni.
Lík fínnst á skafli
Þegar Salómon kom nú ekki fram unt
nóttina var hafin leit að honum um
morguninn og fór flokkur mann a út á
Klofningsdal að leita hans. Og þar futidu
þeir lík hans og komu samtímis að þeir
Kjartan Rósinkransson hákarlaformað-
ur á Flateyri, Níels Níelsson frá