Tíminn - 03.07.1983, Blaðsíða 2

2
■ Höggstokkur og öxi. Þessi txki voru notuð við síðustu aftöku á íslandi, þegar þau Agnes Magnúsdóttir
og Friðrik Sigurðsson voru tekin af lífi í Vatnsdalshólum í janúar 1830.
í m>i . •" ■ v.
gr-': p

■ í þessum stól sat Bandaríkjamaðurinn Gary
Gilmore þegar hann var tekinn af lífi - skotinn -
í ríkisfangelsinu í Utah árið 1977.
DADÐAREFSING
Siðlaust manndráp eða réttlát hefnd? Nauðsynleg
öryggisráðstöfun eða þýðingarlaus varnaraðgerð?
The shadow of the gallows
doubt that, whatever doubtful impact they
have had on potential killers, they
degraded society. Who wants to
^v morning vision of Mrs
Rolls-
coach-party
pub,
tf we
AT LEAST no one can complain
new Tory majority in the Commo'
nailing its colours to the mast. If
Minister, and the majority of Cr^
MPs, have their way we shall,
year of Thatcher Mark II, se
Commissioners (whatever thr,
available for other purpos
licence for the rebuildin
sheds. For their part,
Commissioners are, nc,
prudently laying their
petitive selection for 6
hangperson. j
We, frankly, do no'Uj /7' /§
million voters who Ifl /í°Jc/
vative Party in the Æ r° »s £ ">re&£ f
a fortnight ago /fí f°r t^
outcome. Forthe/W 0u/,etie‘n6
there is, admitt <'> ^
anything like
MPs
last
one,
restoration
opini'
ever
7?oSí
0f
I ved to be
7x capital
/rs on it is
.ory has not
/ually going
the past can
its tracks. A
/ests on the new
/m credit, he has
r/jur of his own

7/
1 \'°r a,í*ai7Pvr? °f;/e rnZe‘r #Jtle
tyj/ifr>ert?°t)arf,eSe* . _ e cf^ff/ /Ui to prove that, even if he
nrpHppPfisnr’.S
■ Umræður um réttmæti og gagnsemi dauðarefsinga eru hafnar á ný í breskum blöðum.
Tvö stórblöð lýstu andúð á endurkomu líflátsrefsingar í forystugreinum um síðustu helgi.
'nting the restora-
party through his
their anticipated
Party conference in
e of the ‘ hanging ’
before tbe Commons.
ris a piece of footwork
Jtler himself. MrBrittan,
■ Dauðarefsing er á ný orðin að heitu deilumáli
í Bretlandi. I þingkosningunum í sumar styrktust
þau öfl scm vilja leiða í lög líflátsrefsingu fyrir
alvarlega glæpi - hryðjuverk og morð á lögreglu-
mönnum - en átján ár eru síðan slík refsing var
afnumin þar í landi. Samkvæmt athugun sem
dagblaðið The Sun hefur gert eru 306 þingmenn á
breska þinginu andvígir dauðarefsingu, 300 eru
henni hlynntir og 28 hafa annað hvort ekki gert upp
hug sinn eða vilja ekki láta afstöðu sína í ljós að
sinni. í hópi fylgismanna dauðarefsingar er Mar-
grét Thatcher forsætisráðherra. Umræður með og
á móti dauðarefsingu eru þegar farnar að setja
svip sinn á bresk blöð, og um síðustu hclgi tóku
t.d. stórblöðin The Observer og The Sunday
Times afdráttarlausa afstöðu gegn endurkomu
hennar í forystugreinum.
Ágreiningur Breta um réttmæti dauðarefsingar
er til marks um hve siðaskoðanir manna eru
breytilegar frá öld til aldar, og frá einu ríki til
annars. Fyrr á tímum var dauðarefsing viðtekin í
öllum ríkjum heims, og enn tíðkast hún með
meirihluta mannkyns. í Bretlandi varlíflátsrefsing
í lögum allt til ársins 1965 og síðasta aftaka fór
fram árið áður.
Á 17. og 18. öld - upplýsingartímanum svo-
nefnda - tóku viðhorf til refsinga að breytast og
mannúðarsjónarmið að eflast á Vesturlöndum.
Hreyfing varð til sem lagðist gegn illri meðferð á
sakamönnum og síðar gegn dauðarefsingum. Á
19. öld dró mjög úr líflátsrefsingum, og á okkar
öld hafa þær verið lýstar ólögmætar í ríkjum
Vestur-Evrópu, síðast í Frakklandi fyrir tæpum
tveimur árum. Líflátsrefsing var afnumin með
öllu hér á landi árið 1928, en síðasta aftaka fór
fram nærri öld áður, árið 1830. Heimildir til
hýðingar í refsiskyni voru afnumdar árið 1940, en
þeim hafði ekki verið beitt um langt skeið.
Fleiri en ellefu
hundruð á dauðabekk
í Bandaríkjunum
í nokkrum fylkjum Bandaríkjanna eru dauða-
refsingar enn við lýði og af öðrum iðnríkjum þar
sem enn er refsað fyrir alvarlega glæpi með lífláti
má nefna Japan og Suður-Afríku, Sovétríkin og
kommúnistaríkin í Austur-Evrópu. Dauðarefs-
ingu er beitt í nýfrjálsum ríkjum Afríku og Asíu,
og í Suður-Ameríku. Samkvæmt skýrslu mann-
réttindasamtakanna Amnesty International er
það í íran og írak scm flestar opinberar aftökur
fara fram, cn í fyrrnefnda ríkinu urðu þær samtals
600 á síðasta ári að því er stjórnvöld upplýsa. Árið
1981 voru opinberar aftökur sakamanna og sam-
viskufanga í heiminum 3.278, 1.229 fleiri en árið
áður. Álitið er að þeir skipti að auki þúsundum
sem teknir eru af lífi í kyrrþey eða án dóms og
laga af stjórnvöldum víða um heirn.
í Bandaríkjunum er mikill ágreiningur með
mönnum um dauðarefsingar, réttmæti þeirra og
gagnsemi. Var ýtarlega fjallað um þessa deilu í
hinu útbreidda vikuriti Time í lok janúar á þessu
ári. Dauðarefsingar eru, sem fyrr segir, í lögum í
sumum fylkjum en bannaðar í öðrum. Yfirvöld
hafa hins vegar verið heldur treg til að fullnægja
dauðadómum sem kveðnir hafa verið upp og um
þessar mundir sitja rúmlega ellefu hundruð saka-
menn á dauðabekknum svonefnda - „Death
Row“ - og bíða örlaga sinna.
Umræður um dauðarefsingar virðast af tvennu
tagi. Annars vegar snúast þær um siðferðileg og
heimspekileg efni. Þá er spurt um verðmæti lífsins
og rétt manna eða réttleysi til að svipta aðra lífi.
Hins vegar snúast rökræðurnar um hrein nytjaatr-
iði, gagnsemi dauðarefsinga, og þá einkum í því
skyni að hindra frekari ódæðisverk.
Auga fyrir auga?
í hinni siðferðilegu deilu er eitt sjónarmiðið að
auga skuli vera goldið fyrir með auga: Ef maður
SUNNUDAGUR 3. JÚLÍ1983
■ Snaran er kannski enn algengasta tækið til að
taka menn af lífi. Hún er m.a. notuð í nokkrum
fylkjum í Bandaríkjunum.
tekur líf annars skuli hann sviptur sínu. Sumir
telja að ásköpuð réttlætiskennd manna heimti
slíka refsingu. Augljóst er þó að það stenst ekki
- ágreiningur manna um dauðarefsingar og ólík
refsilög í mismunandi ríkjum nægir til að sýna fram
á það. Reglan um sömu refsingu fyrir sama brot
er líka óframkvæmanleg og sjálfri sér ósamkvæm.
Hvernig á að refsa barnaníðingum og nauðgurum?
Hvernig á að refsa fyrir hrottalegar pyntingar? Á
að brenna hús ofan af brennuvörgum?
Andstæðingar dauðarefsinga segja stundum að
líf sérhvers manns sé heilagt. Fullnæging dauða-
dóms sé brot gegn lífinu eða vilja Skaparans.
Dauðlegir menn hafi ekki rétt til að eyða lífi
annarra. Þessa skoðun er þó erfitt að verja
skilyrðislaust. Manndráp í sjálfsvarnarskyni, líkn-
ardráp til að lina hræðilegar kvalir dauðvona
manns og manndráp í styrjaldarátökum koma í
hugann. Reglunni um helgi mannlífsins virðist
ekki unnt að fylgja út í ystu æsar.
Hindrar dauðarefsing
alvarlega glæpi?
í deilunni um nytsemi dauðarefsingar er það
viðhorf helst á lofti að vitneskja um að morðingi
gjaldi misgerðar sinnar með lífi sínu hindri aðra í
að fara að dæmi hans. Dauðarefsing á að fyrir-
byggja alvarlega glæpi. Halda mætti að einfalt sé
að ganga úr skugga um það með afbrotarannsókn-
um hvort þessi kenning hefur við rök að styðjast
eða ekki. Svo er þó ekki og rannsóknir hafa fyrir
margra hluta sakir ekki leitt til einhlítra niður-
staðna. Flestar benda þó til þess að dauðarefsing
sé ekki áhrifameiri en ævilangt fangelsi til að
hindra frekari glæpi.
Andstæðingar dauðarefsinga hafa bent á að ein
hættan sé sú að saklausir menn verði fórnarlömb
réttarmistaka. Ástæða er til að ætla að slík mistök
hafi nokkrum sinnum orðið á Vesturlöndum á
þessari öld. Eru stuðningsmenn dauðarefsinga
reiðubúnir að axla ábyrgð á dauða saklausra?
Hafa ber í huga að dauðarefsinggetur líka hvatt
menn til að fremja ódæðisverk. Sumt fólk er
haldið öfugsnúnum hetjuhugmyndum og vill mikið
til þess vinna að verða líflátið af opinberum
yfirvöldum. Nýleg dæmi þessa eru frá Bandaríkj-
unum.
Aftaka morðingja er
ekki lífsnauðsyn
Þeir sem fallast á að það geti stundum verið
siðferðilega réttlætanlegt að svipta aðra menn lífi
- til að lina kvalir þeirra sjálfra, til að bjarga
sjálfum sér eða öðrum frá dauða, þurfa ekki að
lenda í mótsögn þegar þeir segja að dauðarefsing
sé siðferðilega röng. Þeir geta stutt skoðun sína
þeim rökum að engin brýn nauðsyn - lífsnauðsyn
- heimti að morðingjar séu teknir af lífi, Unnt sé
að geyma þá á öruggan hátt á bak við lás og slá,
og þeir þurfi ekki að vera byrði fyrir þjóðfélagið
ef þeir eru látnir sinna þar gagnlegum störfum.
Refsikrafa þjóðfélagsins verði aldrei sett ofar en
rétturinn til að lifa Ii'fi sem aldrei kviknar aftur ef
það er einu sinni slökkt.
Nýleg bandarísk skoðanakönnun bendir til þess
að 72% íbúa í Bandaríkjunum séu hlynntir
dauðarefsingu. Árið 1966 voru þeir aðeins 42%.
Við vitum ekki hvers vegna sjónarmið manna í
þessu efni sveiflast til frá einu ári til annars.
Kannski meirihluti almennings á Vesturlöndum
sé nú orðinn hlynntur því að dauðarefsingar verði
leiddar í lög þar sem þær hafa verið afnumdar.
Það segir svo sem ekki annað en það að stutt er í
frumstæðar hvatir mannfólksins. En ætli þetta
fólk hafi íhugað rökin með og á móti dauðarefs-
ingu af yfirvegun? Eða velt fyrir sér samkvæmni
eigin siðaskoðana? Naumast er þess að vænta, og
á endanum er það líklega samstaða upplýsts
minnihluta sem siðað mannfélag verður að reiða
sig á. GM.