Tíminn - 03.07.1983, Blaðsíða 27

SUNNUDAGUR 3. JÚLÍ1983
27
að því að lýðræðisleg ritskoðun væri
mun hættulegri en versta ritskoðun harð-
stjórnar. Fuller var ennfremur hlynnt
„blöndun kynþáttanna" og gekk hún þar
í berhögg við skoðanir flestra samtíma-
manna sinna. Ef andrúmsloftið væri
nógu frjáist til þess að „vindurinn mætti
flytja sæði frá öllum heimshornum var
nýrrar og gullinnar uppskeru von.“ Til
þess að amerísk snilld gæti blómgast
áleit hún alþjóðlegt samfélag nauðsyn-
legt. Hún sá fyrir hvernig tæknin myndi
frelsa bandarísku þjóðina. Þegar þjóðin
yrði „alsett borgum, plógurinn bryti
landið, bundið saman af járnbrautartein-
um og símalínum", þá yrði næði fyrir
frumlegar hugmyndir.
Þrátt fyrir bjartsýni Fullers á framtíð-
ina endurspegla greinar hennar vaxandi
vitund um félagslegt og efnahagslegt
misrétti. Hún fagnaði jólunum í fangelsi
með þjófum og vændiskonum í New
York og Valentínusardeginum á dans-
leik á geðveikrahæli. Samt varð henni
ömurleiki fátæktarinnar ekki að fullu
Ijós fyrr en hún kom til Englands.
„Brennipunktar
sorga og lasta“
I hinum 33 greinum sem hún skrifaði
fyrir New York Tribune frá 12. ágúst
1846 til 6. júlí 1849 kemur fram vaxandi
gremja hennar vegna kringumstæðna
hinna undirokuðu í samfélaginu. Sam-
fara reiði hennar var grunur um yfirvof-
andi byltingu. „...allur þessi auður og
munaður andspænis eymdinni, sárri,
skítugri, hrottalegri, sem blasir við
manni í hverju stræti í London, og æpir
að hallarhliðum hennar hrikalegri við-
vörun en nokkru sinni hefur heyrst fyrr
á tímum þegar ríki og þjóðir hafa hrunið
vegna innri hnignunar og úrkynjunar“.
Hún skrifaði að óhugsandi væri að lifa
mannsæmandi lífi í verksmiðjuborgun-
um, „brennipunktum sorga og lasta“,
þar sem drukknar konur, betlarar,
skíturinn og mengað andrúmsloftið
vöktu henni viðbjóð og skelfingu. Fuller
skoðaði nokkra ferðamannastaði en hún
hafði mestan áhuga á því að sjá hvernig
þjóðin lifði. Hún skoðaði verksmiðjur
og skóla og fór ofan í kolanámu í
Newcastle, löngu áður en Zola skrifaði
Germinal. Hún vorkenndi dráttarhest-
unum sem dreymdi um græna velli en
voru dæmdir til að sjá aldrei framar
dagsins Ijós. Pótt hún ætti aðgang að
nokkrum yfirstéttarheimilum harmaði
hún ómannúðlega stéttaskiptinguna og
vonaðist til að sá dagur rynni að „hinn
göfugasti alþýðumaður yrði eini hugsan-
legi aðalsmaðurinn í Englandi." í
bréfum sínum til New York Tribune
harmaði hún ekki einungis aðstæður
hinna fátæku heldur mælti hún með
jafnari skiptingu auðsins.
í öðrum bréfum hennar til New York
kemur óvenju mikil athyglisgáfa hennar
í Ijós þegar hún lýsir heimsóknum sfnum
til frægra rithöfunda: Harriet Martineau,
Thomas DeQuincey, Joanna Baillie og
William Wordsworth. Hún hitti Guis-
eppe Mazzini, útlæga ítalska byltingar-
sinnann, heima hjá Thomas Carlyle og
fékk strax mikinn áhuga á honum og
málstað hans. Eftir nokkra dvöl í París,
þar sem vinátta hennar við George Sand
og pólska skáldið Adam Mickiewicz
hafði þau áhrif á hana að hún fór að leita
tilfinningalegrar frelsunar, fór hún til
Ítalíu.
Hún skrifaði fjörlegar greinar heim til
Bandaríkjanna um vaxandi ókyrrð í
Róm. í fyrstu taldi hún að Píus páfi
níundi, sem stjórnaði páfaríkinu er skar
sundur Ítalíuskagann og umlukti Róm-
arborg, væri einlægur í tilraunum sínum
til þess að sveigja ríki sitt í frjálslyndari
átt. En Píusi, sem eftir allt saman vildi
ekki slaka á veraldlegu valdi sínu, snerist
hugur og flúði Vatíkanið dulbúinn sem
óbreyttur prestur. Franskt og austurrískt
herlið kom honum síðan aftur til valda
en í kjölfar þess fylgdi misheppnuð
uppreisn undir forystu Mazzinis. Grein-
ar Fullers til New York Tribune, en *
þeim hvatti hún landa sína til aðstoðar,
mættu þó nokkurri samúð en þegar
Horace Greeley frétti um samband
hennar og Ossolis neitaði hann að taka
við fleiri greinum frá henni. Samt birti
hann, ári eftir lát Fullers, greinar sem
Marx og Engels sendu honum frá Þýska-
landi.
Hlutskipti vændiskvenna
er skólabókardæmi
Þegar litið er á það sem Fuller skrifaði
um þjóðfélagsmál kemur á daginn að
ógerningur er að skilja kenningu hennar
unt kvenréttindi frá öðru því sem hún
. skrifaði um. Þegar hún fjallaði um
fátækt gleymdi hún aldrei að geta þess
að aðstæður kvenna voru sérstaklega
erfiðar. Hún benti á leiðir til þess að
létta þeim störfin - dagheimili, opinber
þvottahús og baðhús. Margar fátækar
konur neyddust til þess að vinna fyrir sér
með vændi: „Ég hef séð þær undir
þunnri hulu kætinnar og í hræðilegum
tætlum algjörrar niðurlægingar." Smám
saman komst hún að þeirri niðurstöðu
að hlutskipti vændiskvenna væri skóla-
bókardæmi um hlutskipti allra kvenna -
þannig sagði hún að í Lyon ynnu konur
annað hvort við vefnað eða vændi og að
í Róm lemdu drukknireiginmenn konur
sínar sér til dægrastyttingar. Innsæi
hennar og athuganir, ásamt samskiptun-
um við konurnar sem sóttu Samræður
hennar kristallast í þeirri ritgerð hennar
sem fjallar beinlínis um kvenréttindi og
áður er getið: Woman in the Nineteenth
Century. Þeirri umræðu sem hún hóf í
þessu lykilverki sínu hélt hún áfram í
flestum sínum verkum.
I ofannefndri bók sinni fjallar Fuller
um ýmis mál sem viðkoma stöðu kvenna
og Mary Wollstonecraft talaði einnig um
í bók sinni A Vindication of the Rights
of Woman (Varnarræða um kvenréttindi,
sem kom út í Bretlandi árið 1792), en
tónninn er annar hjá Fuller. Wollstone-
craft skrifaði af heilagri reiði en Fuller
skrifaði aftur á móti af transcendentalískri
bjartsýni - þ.e.a.s.: handan ömurlegra
skilyrða flestra kvenna þóttist hún greina
betri tíð.
í Bandaríkjunum birti Sarah Moore
Grimké greinar sínar Letters on the
Equality of the Sexes and the Condition
of Women (Bréf um jafnrétti kynjanna og
aðstæður kvenna) árið 1837, eða átta
árum áður en bók Fullers um kvenréttindi
kom út. Grimké eyddi nokkru rúmi í
biblíulega ritskýringu til að sanna það að
konur og karlar séu jöfn fyrir augliti
Guðs. Hún fjallaði einnig um menntun
stúlkna, launamisrétti karla og kvenna
(en það hlutfall sem hún greinir frá, 59%
á móti 100%, mun enn vera við lýði í
Bandaríkjunum) og kynferðislega kúgun
svartra þræla. Grimké fjallaði einnig laus-
lega um önnur efni, en þessi 15 bréf
hennar eru mikilvæg sem fyrirrennarar
bókar Fullers.
Konur verða
að hjálpast að
í Woman in the Nineteenth Century
vakti Fuller máls á hugmyndinni um
systralag. Karlmenn geta ekki skilið þarfir
kvenna og gildir þá einu hversu göfugir
þeir eru eða hversu góðar ætlanir þeirra
eru. Karlmenn eru þar af Ieiðandi aldrei
fullkomlega færir um að setja sig í spor
kvenna og er þeim því alls ekki treystandi
fyrir málefnum kvenna. Þess vegna verða
konur að bindast samtökum um að hjálpa
hver annarri. í inngangi sínum að A
Vindication of the Rights of Women segir
Wollstonecraft að flestir rithöfundar
ávarpi aðalskonur í inngangsköflum
sínum, en hennar inngangur sé á hinn
bóginn ætlaður miðstéttinni, sem búi við
„eðlilegri aðstæður“ en gjörspillt yfirstétt-
in. Fuller heldur því hins vegar fram að
aðalskonurnar verði að bera ábyrgð á
vændiskonunum; þær verði að leita að
þeim og hjálpa þeim - geri þær það ekki
- þær sem hafa haft tækifæri til „bjartari
lífshátta" - séu þær á lægra siðferðilegu
stigi en vændiskonumar. Einnig segir
Fuller að velstæðu konumar verði að
hjálpa ófrískum ambáttum og útkeyrðum
saumakonum og þvottakonunum. Hún
hrósaði Lydiu Maríu Child fyrir að að-
stoða konu sem sökuð var um að hafa
rekið ígegn mann sem tældi hana og sveik.
Fuller áleit ekki einungis að konur yrðu
að bindast samtökum um félagslegar
breytingar og til að hjálpa hver annarri,
heldur yrðu þær einnig að læra að hjálpa
sér sjálfar. Konur yrðu að þroska með sér
sjálfstraust og sjálfsálit.
í því skyni að efla sjálfstraust kvenna
setti hún saman skrá yfir frægar konur „til
þess að sýna fram á að á hverri öld lifðu
konur sem sanna það að konur em í engu
síðri karlmönnunum.“ Hún kembdi
heimsbókmenntimar til þess að sanna
skoðun sína. Hún vitnaði í sögulegar
persónur eins og Aspasíu frá Grikklandi,
Emily Plater frá Póllandi, drottningamar
Elísabetu og Katrínu, Lafði Godivu og
frú du Pompadour. Hún leitaði einnig í
trúarlegu bókmenntunum og nefndi
Hagar, Maríu og Evu úr biblíunni, Sítu
úr Ramayana, Isis úr egypsku goðafræð-
inni og Ceres og Próserpínu úr grísku
goðafræðinni. Hún rakti sundur bók-
mcnntimar í leit að sterkum og göfugum
kvenhetjum og hrósaði Brítomart Edm-
und Spensers sem fyrirmyndar konu.
Rannsóknir hennar leiddu hana handan
við hebrcska-kristna feðraveldið að Móð-
ur Jörð, valdamikilli spásagnagyðju, en
innsæi hennar var miðill guðdómsins. Þó
að „jafnvel sigurinn væri kvenkyns" í
Grikklandi nefndi hún Kassöndm til dærn-
is um það hvemig sálarkröftum kvenna er
oft kastað á glæ. Með rannsóknum sínum
var Fuller að leita að kvenlegu lögmáli.
Og hún fann ýmsar fyrirmyndir sem ungar
konur ættu að keppa að eða hafna um leið
og hún vakti upp mikinn fjölda sögulegra,
skáldsagnarlegra eða goðsagnarlegra
kvenna sem báru vitni um möguleikana til
betra lífs.
Kúgararnir þjást
Fuller skildi hið mannlega hjarta af
sálfræðilegri skarpskyggni sinni. Hún
áleit að „kynferði, staða, auður, fegurð
og hæfileikar sem fólk fær í vöggugjöf
væru einungis tilviljun háð". Hún gerði
sér grein fyrir því að „enginn karlmaður
er algjörlega karlkyns og engin kona er
algjörlega kvenkyns". Hún hafði eitt
sinn orð á því við Emerson að konur
gætu orðið ástfangnar af konum og
karlar af körlum.
Hún hafði ánægjulega orð á því að í
Englandi væru karlmenn kokkar í ýms-
um klúbbum og hún beið þess dags í
ofvæni að þeir myndu cinnig þvo upp.
Hún vitnaði í sósíalistann Charles Four-
ier þeirri skoðun sinni til stuðnings að
ekki aldur er hljótt um snilld hennar
jafnvel á meðal kvenréttindafólks vorra
daga.
Þegar konurnar „hverfa“
Áhrif hennar tóru minnkandi eftir
borgarastríðið, en þá vonuðust konur til
að hljóta frelsi ásamt þrælunum sem þær
höfðu unnið að því að frelsa. En í stað
þess að konur fengju kosningarétt setti
löggjafarvaldið í fyrsta sinn lög um það
að karlmönnum einum skyldi hleypt inn
í kjörklefana. Konur sáu frarn á langa
baráttu og þó að ritgerð Fullers væri enn
í fullu gildi fannst mörgum hún of
bjartsýn. Til viðbótar við þá skoðun að
transcendentalísk bjartsýni hennar sam-
ræmdist ekki veruleikanum urðu ýmsir
til þess að rægja Fuller opinberlega. Rétt
eins og „hugsanalögregla Stóra Bróður"
í skáldsögunni 1984 þurrkaði út þá
svikara scnt höfðu óleyfilegar skoðanir,
þannig hafa margar frábærar konur
„horfið". Rangfærslurnar og lygarnar
um Fuller, að henni látinni, má auðveld-
lega bera saman við meðferðina á öðrum
konum sem eru metnaðargjarnar, frjáls-
lyndar og ógna feðraveldinu.
Bandarísku . kvenréttindakonurnar
Ednah Dow Cheney og Caroline Healey
Dall hafa tengt Fuller við fyrstu amer-
ísku kvenréttindakonuna, Anne Hutch-
inson. Hutchinson, sem fæddist í Eng-
landi 1591, flutti til nýlendnanna í
Nýja-Englandi. Hún hélt fundi (Sam-
ræður) fyrir konur heima hjá sér og lenti

stúlkur ættu að fá að nota verkfæri
smiða, ef þær óskuðu þess. Hún mót-
mælti mismunandi starfsgreinum kynj-
anna og náðu þau mótmæli hámarki í
þeirri kröfu hennar um að opna ætti
konum allar starfsgreinar og þær ættu
jafnvel að geta orðið skipstjórar.
Fuller krafðist ekki einungis efnahags-
legs sjálfstæðis konum til handa, hcldur
einnig tilfinningalegs. Konur ættu að
skipa guði í fyrsta sætið í stað þess að
gera ófullkomna menn að guðum sínum. .
Ástin ætti ekki að hafa neina dýpri
merkingu fyrir konur en karla. „Það er
mikill misskiiningur að ástin sé konunni
allt; hún fæddist líka til Sannleikans og
Ástarinnar í alheimslegum skilningi."
Woman in The Nineteenth Century er
opinber yfirlýsing um það að konur
verði að treysta á sjálfar sig og frelsa sig
frá því að vera karlmönnum háðar. En
hún er einnig skilaboð til bæði karla og
kvenna um það að þau verði að uppgötva
andlega möguleika sína og leyfa þeim að
þroskast. Þeir sem kúga aðra þjást með
hinum kúguðu.
Yfirlýsing Fullers hafði áhrif. Þremur
árum eftir útkomu bókarinnar komu
nokkrar konur saman í Seneca Falls í
New York til þess að setja saman
yfirlýsingu um sjálfstæði kvenna. Þetta
var kjami hinnar skipulegu kvennahreyf-
ingar sem barðist næstu 72 árin fyrir
kosningarétti bandarískra kvenna. En
samt - þrátt fyrir vitnisburð þeirra
kvenna sem leiddu kvennahreyfinguna
um hæfni Fullers, að hún hafi varið „rétt
kvenna til þess að hugsa“, og að þær
höfðu vonast til þcss að hún yrði í forsæti
hreyfingarinnar, en til þess entist henni
fljótlega í deilum við púrítönsku yfir-
völdin. Hún var leidd fyrir rétt árið 1637
og áminnt en nokkrum mánuðum síðar
var hún yfirheyrð að nýju. Hún neitaði
í fyrstu að taka aftur skoðanir sínar en
gafst loks upp. Það dugði kirkjuyfirvöld-
unum þó ekki og hún var dæmd til útlegð-
ar í óbyggðum Ameríku, þar sem indí-
ánar myrtu hana loks. Ein af „sönnunun-
um“ um sekt hennar var sú að í
útlegðinni eignaðist hún „skrýmsli",
vanskapað barn. Bæði Cheney og Dall,
sem sóttu Samræður Fullers, settu kenning-
ar Fullers í samhengi við kenningar
Hutchinsons.
Fyrsta hefðbundna skrefið sem stigið
er þegar konur eru þurrkaðar út úr
sögunni er kynferðisleg árás á þær.
Þannig notuðu óvinir kvenfrelsisins
frjálslegra kynlíf Wollstonecrafts en þá
tíðkaðist almennt meðal kvcnna til þess
að ráðast á málstað hennar. Þegar kven-
frelsið var tengt lauslæti forðuðust ungar
konur í eiginmannaleit slíka „spillingu".
Upphaflega fékk Fuller þó vinsamlegri
dóma um bók sína (Woman in the
Nineteenth Century) en búast hefði
mátt við. Bandarísku blöðin réðust ekki
á hana sem „Babýlónsku hóruna" eins
og þau gerðu við Fanny Wright, róttæka
kvenréttindakonu, en einhverjum þótti
viðeigandi að kalla hana „gamla pipar-
júnku“ eða eitthvað í þeim dúrnum. Þó
var ráðist á hana í Broadway Journal
fyrir að skrifa um hjónabandið (kynlífið)
sem „engin dyggðug kona getur fjallað
réttilega um.“ Eftir að samband hennar
og Ossolis varð heyrinkunnugt réðust
óvildarmennirnir að henni sem „fallinni
konu“.
Og hún er svo Ijót...
Vinir Fullers skrifuðu um hana endur-
minningar sínar, en þær höfðu jafn
slæmar afleiðingar fyrir orðstír hennar
og bókin sem ciginmaður Mary Woll-
stonecraft skrifaði um konu sína hafði
fyrir hana. Emerson, sá hinn santi ogeitt
sinn var „ástfanginn" af Fuller, skrifaði
að hún væri Ijót, hrokafull og vondur
rithöfundur. Hann gekk meira að segja
svo langt að segja að hún hafi verið
ánægð með það hlutverk sem samfélagið
ætlaði konunt, en það er að sjálfsögðu
haugalygi og einber óskhyggja hans.
Hann reyndi þó að draga úr hneykslinu
í kringum samband hennar við Ossoli en
tókst það svo óhönduglega að sú mynd
sem hann dró upp af henni lýsir einna
helst manneskju með klofinn persónu-
leika. Dyggðum prýdd „sönn kona“,
sagði hann meðal annars, og velviljuð en
hrokafull með, eins og hann orðaði það,
„fjallhátt ÉG“. Lýsing hans hljóðar upp
á norn sem gat ekki skrifað, en notaði
hefðbundið vopn konunnar, tunguna, til
þess að töfra með mannskapinn upp úr
skónum. Og bækur Fuller seldust upp og
urðu ófáanlegar en endurminningabókin
hélt áfram að seljast dável og var
endurprentuð. Sú bók varð að dæmandi
refsinorn.
Auk þess réðust óvinir hennar á hana.
Rithöfundar sem hún hafði gagnrýnt
ortu um hana níð og t.d. lýsir Nathaniel
Hawthorne henni, í The Blithedale
Romance, sem fallinni konu er drekkir
sér vegna vonbrigða í ástum.
Þannig hafa vinir hennar jafnt og
óvinir dregið upp af henni mynd sem
aðrir ævisöguritarar eiga erfitt með að
komast framhjá. En þó að nútímafræði-
menn viti að ekki sé lengur hægt að refsa
konuni fyrir kynferði sitt hafa þeir litla
samúð með konum sem eitthvað láta til
sín taka. Þannig segir t.d. einn ævisögu-
ritarinn, Joel Myerson, að orsakasam-
band sé á milli ófríðleika hennar og þess
hvernig hún þroskaði andlega hæfileika
sína. Hann telur sem sagt að hefði hún
verið falleg hefði hún ekki haft jafn
mikinn áhuga á því að keppa við karl-
menn sem andlegur jafningi þeirra! Og
þrátt fyrir það að Fuller hafi verið
óvenjulega vinsæl meðai kvenna - Hor-
ace Greeley hafi sagt að konur af öllum
stéttum, þeirra á meðaHierbergisþernur
og saumakonur, hafi trúað henni fyrir
vandamálum sínum ogCaroline Sturgis
haldi því fram að vinkonur hennar hafi
elskað hana, - skrifaði Myerson að
hvorki konum né körlurh hafi fallið hún
í geð.
Þá heldur Larzer Ziff því fram í bók
frá 1981 að Fullcr . hafi verið betri
ræðumaður en rithöfcndur - hún hafi
verið kona sem sneri-sér að bókmenntum
vegna þess að hún fartft enga betri leið
til að fá hæfileikum sfpum útrás þangað
, til hún fann sér clskhuga í Ítalíu og
• gerðist byltingarsinni! Éleiri bækur sem
skrifaðar hafa verið um Margaret Fuller
í þessum dúr mætti nefna en þetta ætti
að duga til að letðjt getum að því að
margir nútíma frætfirríéurí virðast ekki
geta notað sama mashítvarðann þegar
þeir fjalla um konur og*þeir gera þegar
þeir fjalla um karla.
Hættulegar konur!
En til þess að hefja Margaret Fuller til
þeirrar virðingar sem hún á skilið verður
fyrst að ganga af goðsögninni um hið
fræðilega hlutleysi daqðri. Rannsókn á
lífi Fullers leiðir í Ijósað hún hlaut sömu
örlög og aðrar komjf sem ná hærra en
karlveldið kærir sig um að konur nái
yfirleitt. Þær konur sétrí hvetja aðrar
konur til uppreisnar efu álitnar sérstak-
lega hættulegar. Það, er hægt að gera
róttækar konur óskö^ipfaldlega útlæg-
ar eins og gert var við lAríríe JJutchinson
og Anne Johnson en þaðér einnig hægt
að svívirða þær og saurga minningu
þeirra með níði og rögbufði eins og gert
var við Wollstonecráft: og Fuller. Fuller
er, eins og aðrir byltingarsiníiar sem
krefjast kynferðislegs og-félagslegs jafn-
réttis, hættuleg þeim -sem hagnast á
kúguninni. Konur einsohhún eru ásakaðar
fyrir að vera Ijótar. I .kafullar, fárán-
legar og kynferðisleg:- afbrigðilegar. Ef
því er haldið nógu oft trárh að kona geti
ekki skrifað er víst að fáir munu lesa
bækur hennar. Fólk íés þá ef til vill
eitthvað um hana, en fáir gá að því hvað
hún sjálf hefur að segja.
Þeir sem kynnast 'Margaret Fuller í
gegnum verk hennar, bæði konur og
karlar, smitast af von iiénnar og kjarki
til að halda baráttunni áfram.
sbj þýddl og endursagði úr bóklnnl: Femlnlst
Theorists - Three cr - ’.uries oí women’s intellectual
traditions.
Útg.: The Women’s Press