Tíminn - 03.07.1983, Blaðsíða 24

24
SUNNUDAGUR 3. JÚLÍ1983
íslensku leikritin koma
Pahbi og mamma voru miklir leikhús-
unnendur og þekktu nokkra starfsmenn
leikhússins, og ég vandist því snemma á
leikhús, innan við tíu ára aldur. Ég man
vel eftir sýningum frá þeim tíma, frá
1911 til 15. Þá voru þau að koma
íslensku leikritin, Fjalla-Eyvindur,
Galdra-Loftur, Lénharður fógeti og
Hadda Padda Kambans. Mikið blóma-
skeið hjá heikfélaginu. Einhvern veginn
komst ég líka oft yfir frímiða. Fjalla-Ey-
vind sá ég t.d. oftar en einu sinni. Þessi
leikrit voru í gangi tvo þrjá vetur,
nokkrum sýningum skotið inní á leikár-
inu. Ég man mjög vcl eftir þessum
sýningum. Fyrsti bekkur í Iðnó var þá
barnabekkur og var baklaus. Það voru
auðvitað ekki fínustu sætin, enda alveg
ofan í sviðinu. En nógu góð fyrir mig.
Þau eru mörg guðshúsin
Hvað ég sé að hugsa? Ég er cnnþá í
bernskudogunum. Hugur minn leitar til
séra Árna Þorsteinssonar prests á Kálfa-
tjörn og konu hans, Ingibjargar Sigurð-
ardóttur.
Ég var víst sjö ára þegar ég kom til
þessara góðu hjóna í fyrsta sinn. Og ég
var hjá þeim ein sex sumur fremur en
fimm - og mikinn hluta cins vetrar undir
Tondeleyó, 1946.
■ Kristbjörg Kjeld og Valur. Dagbók Önnu Frank, 1958.
„Þau eru mörg guðshúsin”
— grípið niður í viðtalsbók Jóhannesar Helga við Val Gíslason, leikara
■ Valur Gíslason hefur um áratugaskeið verið
einn af vinsælustu leikurum landsins. Fyrir síðustu
jól kom út viðtalsbók við Val, þar sem hann sagði
Jóhannesi Helga frá ævi sinni og leikhúsferli. Auk
þess fjalla fimm leikhúsmenn um listamanninn og
manninn Val Gíslason í bókinni, sem hefur jafn-
framt að geyma mikinn fjölda mynda af Val í
ilestum af þeim á þriðja hundrað hlutverkum, sem
hann hefur leikið á sviði og í sjónvarpi á meira en
hálfrar aldar leikferli.
Tíminn hefur fengið leyfi Jóhannesar Helga til
þess að birta hér kafla úr viðtalinu við Val Gíslason
í bókinni „ Valur og leikluisið“, og auk þess nokkrar
myndir af Val í ýmsum hlutverkum.
lokin, þá að lesa mcð hjálp séra Árna
undir próf uppí menntaskóla.
Það voru engin vensl milli mín og
þessa elskulega fólks. Þctta var okkur
alveg óvandabundið fólk. Það var vinur
föður niíns sem kom mér þarna fyrir í
fyrstu.
Segðu bara mamma
Kona prestsins, Ingibjörg, var mikil
gæðakona, vinnusöm ogstjórnsöm. Hún
var jafnan kölluð maddaman að þeirrar
tíðar hætti. Ég man að það ávarp var
mér alveg framandi. Og því var þaðcinu
sinni þegar cg var aö reyna að böggla
þessu orði út úr mér, aö hún sagði:
Vertu ekki að reyna að segja þetta
blessaður, segðu bara mamma.
Uppfrá því kallaði ég hana alltaf
mömmu. Ég átti því um árabil tvær
mömmur, aðra á Kálfatjörn og hina í
Reykjavík. Séra Árni var einnig mjög
góður við mig. Hann var ekki heilsu-
hraustur og varð því að hlífa sér viö
störfum sem líkamleg áreynsla fylgdi,
greip nú samt í orf við og við. Hann var
mikið snyrtimcnni, gekk alltaf í bláum
íslenskum vaðmálsfötum hvunndags og
á dönskum skóm eins og það var kallað
í sveitinni. Hann var léttur á fæti og
einkar líflegur.
Grunnmið
Á Kálfatjörn var allnokkur búskapur,
einar fjórar kýr í fjósi, nokkur hross og
þó nokkuð sauðfé, stórt tún, en engar
engjar.
Það var falleg kirkja þarna - talsverð
kirkjusókn. Ágæt vör og uppsátur. Sjór-
inn var samt ekki mikið stundaður eftir
að ég kom, ncma á grunnmiöum. Það
voru aðallega grásleppu- og þyrsklinga-
veiðar. Útfiri var mikið og ekki nema
örstutt á miðin. Og það var oft ágæt
veiði, bæði grásleppa og þaraþyrsk-
lingur. Séra Árni fór einstaka sinnum á
þyrskling, honum þótti gaman að veiða.
að ég nú ekki tali um hve gaman mér
þótti aö því. Og þarna kviknaði áhugi
minn á vciðiskap, sem síðar snérist uppí
laxveiði. Og seinna á ævinni stundaði ég
laxveiði af miklu kappi á hverju sumri
mér til mikillar ánægju og heilsubótar.
Eikin og eplið
Ég fékk oft að fljóta með á þyrskling-
inn með vinnumanni á bænum og bónda
í nágrenninu. Bóndi var hæggerður
maður, en vinnumaður prests gat verið
harla stórorður ef því var að skipta.
. Nú - það var auðvitað metingur í
okkur eins og þarf að vcra, þótt aldrei
eigi að fara hátt.
Ég var ansi fiskinn. Áhuginn var
brennandi. Það er segin saga, hvort
heldur er verið að veiða þyrskling eða
lax. Ef áhuginn er ekki nægur, verður
maður varla var. Eitt er víst, það fær
enginn neitt nema hann ætli sér það, og
má raunar heimfæra það uppá öll mann-
anna verk. Það má svo slaka á að verki
loknu. Það er slæmt ef menn hafa
endaskipti á þessu.
Það var siður séra Árna að ganga
niöur að sjó þegar bátur hans kom að
landi að líta á aflann, sjá hverniggengið
hafði. Og þarna stcndur nú séra Árni eitt
sinn sem oftar í vörinni, þegar við
komum að Iandi, beinir máli sínu til
bónda og segir:
Þið voruð að fá hann.
Jájá, svarar bóndi hæglátlega. Eða
réttara sagt: drengurinn var að fá hann.
Vinnumaöur bætti þá um betur, gall
við:
Já, andskotans ormurinn dró hann
viflausan.
Ég er nú bara að segja frá þessu af því
að þessi tilsvör sitja alltaf í mér sem
dæmi um hvernig hægt er að segja sama
hlutinn með gerS(íkum hætti.ogþað átti
ég eftir að sannrcyna oft og mörgum
sinnum síðar, í leikstarfiiiu.
■ Á ystu nöf, 1959.
Herdís Þorvaldsdóttir og Valur.
Það sem ekki þarf að skýra
Vorið 1915 tók ég svo próf inní
menntaskólann og settist í fyrsta bekk
um haustið.
Mamma seldi nú fæði og meðal kost-
gangara voru skólapiltar úr menntaskól-
anum. Og það kann að hafa ráðið þvi að
hún sendi mig í menntaskóla.
■ Lárus Pálsson og Valur. Jón gamli, 1967.
Skólagangan mín varð þó hvorki löng
né merkileg, nema að því leyti að síðasta
veturinn minn sat ég í þeim bekk sem
sagt var um „Ég minnist sextán skálda í
fjórða bekk". Ég var víst undantekning-
in sem sannaði regluna. Talan var
kannski ekki hárnákvæm, en meðal
hinna sextán voru að minnsta kosti
nokkrir, sem urðu þjóðfrægir - og jafn-
vel heimsfrægir.
Hvörf
Ég hætti sem sagt í skólanum eftir
fjórða bekk. Mér hafði þá boöist álitlegt
starf í íslandsbanka, og ég taldi mig ekki
geta hafnað því. Auk þess var mamma
farin að þreytast eins og vonlegt var. Og
þetta starfstilboð var dálítið sérstakt og
erfitt að láta það ganga sér úr greipum.
Menn hugsuðu dálítið á annan veg á
fyrri helming aldarinnar en þcim seinni,
enda þjóðfélagið allt annarrargerðarþá.
Ekki undan neinu að kvarta
Ég losnaði aö miklu leyti við púlvinnu
sumrin meðan ég var í skóla, en hún var
hlutskipti margra námsmanna. Eitthvað
var ég á „Eyrinni“, en ekki var það
langur tími. Ég kontst fljótlega í pakk-
húsið hjá Landsverslun - og það var
ósköp notalegt. En það er ómetanlegt að
stunda sem fjölbreytilegust störf á unga
aldri og þekkja til manna í sem flestum
stéttum. Það hef ég síðan sannreynt á
leikferli mínum. Mín reynsla að þessu
leyti hefði að ósekju mátt vera meiri.
Eitt sumar var ég raunar í móvinnu í
Kringlumýrinni, og einnig uppi í Vatna-
skógi að afla eldiviðar fyrir bæjarbúa því
þá voru kolin dýr. Ég hafði gott af
hvorutveggja.
Ég gegndi ritarastörfum í íslands-
banka, var lengi við sparisjóðinn og í
víxlunum og við almenn afgreiðslustörf.
Nú - fyrir í bankanum þegar ég kom
þangað, var fjölmennt starfslið, allt
ágætis fólk sem reyndist mér vel í
margháttuðum byrjunarörðugleikum.
Prófraun
Það er svo ckki fyrr en 1926 að
„skandallinn" gerðist.
Ég fór að leika.
Indriði Waage og Brynjólfur Jóhann-
esson voru þá komnir í bankann og
störfuðu jafnframt hjá Leikfélagi
Reykjavíkur. Við þrir vorum þá þegar
orðnir góðir kunningjar og sá kunnings-
skapur þróaðist síðan í ævilanga vináttu.
Leikfélagið var um þetta leyti að æfa
Þrettándakvöld Shakespeares og vantaði
ungan mann í lítið elskhugahlutverk, en
Indriði var leikstjóri, eða leiðbeinandi,
eins og það hét þá.
Dag einn kontu hann og Brynjólfur að
máli við mig, sögðu mér málavexti og
spurðu hvort ég væri til í að prófa að
leika smáhlutverk, sem þá vantaði mann
í.