Tíminn - 03.07.1983, Blaðsíða 26

26
mmm
SUNNUDAGUR 3. JÚLÍ1983
SYSTRALA6
Gluggað í ævi og starf Margrétar Fuller
— bandarísks rithöfundar,
kvenréttinda- og byltingarkonu
■ Þegar rætt er um upphaf bandarísku kvenna-
hreyfínganna ber að minnast Margaretar Fuller -
þó þeim sem skrifa mann-kynssöguna hafí nær
tekist að þegja hana í hel.
Margaret Fuller lét þjóðfélagsmál mikið til sín
taka, bæði í ræðu og riti, en þegar verk hennar eru
skoðuð kemur í Ijós að ógerningur er að skilja
kenningu hennar um kvenréttindi frá öðrum mál-
efnum sem hún fjallaði um. Þegar htin talaði um
fátækt gleymdi hún aldrei að geta þess að aðstæður
kvenna voru sérstaklega erfíðar og benda á leiðir til
þess að létta þeim lífíð.
Verk hennar höfðu mikil áhrif meðal samtíma-
fólks hennar og voru þau einn aðalhvatinn að
'stofnun bandarísku kvennahrcyfínganna.
Margaret Fuller fæddist árið 1810 í
Cambridgeport, Massachusetts, dóttir
Margaret Crane og Timothy Fuller.
Faðir hennar, sem var lögfraiðingur frá
Harvard-háskólanum, var virkur í
menningarlífi Nýja-Englands og sat um
skeiö á Bandaríkjaþingi.
Þegar Timothy Fuller haföi náð sér
eftir þau vonbrigði að fruntburðurinn
var kvenkyns, gerði hann sér smám
saman grein fyrir því að hún var bráð-
gjört barn og byrjaði hann því að kenna
henni þegar hún var þriggja ára. Þó að
hann cignaðist síðar drengi hélt hann
áfram að mennta dóttur sína. Ilann
kenndi henni lalínu þegar hún var sex
ára og krafðist þess að hún þýddi fyrir
sig kalla úr Hórasi eða Virgli hiklaust og
villulaust. Síðar lagði hún stund á
grísku, ítölsku og frönsku í skólum í
Boston og Groton. Fjölskyldan var kalv-
ínstrúar þrátl fyrir að hún tilhcyrði
menntamannastéttinni og þegar Fuller,
barn að aldri, las Rómeó og Júlíu á
sunnudegi var henni refsað fyrir að lesa
ekki frekar biblíuna. Nokkrum árum
seinna fékk hún áhuga á Goethe og lærði
þá þýsku nógu vel til þess að birta
þýðingar úr þeirri tungu.
Þrátt fyrir alla menntun sína var
Margaret Fuller alveg jafn Ijóst félags-
legt mikilvægi þess að vera falleg og
hverri annarri ungri stúlku. Skoðanir á
útliti hennar eru mjög skiptar, en ýmsir •
fræðimenn hafa reynt að nota frásagnir
um ófríðleika hennar til þess að rýra
gildi hugmynda hennar. Ljóst er þó að
þegar Fuller var unglingur var hún
óánægð með útlit sitt og eyddi í það
'miklum tíma. Hún virðist þó hafa fríkk-
að með aldrinum ef marka má lýsingu
Edgar Allan Poes sem sagði að í
blá-gráum augum hennar brynni cldur,
munnur hennar væri fagur, hárið þykkt
og glansandi og rödd hennar hljómaði
sem fegursta tónlist. Hvað sem því líður
var hún orðin nógu aðlaðandi til þess að
vera í ástarsambandi við myndarlegan
ítalskan aðalsmann scm var cllefu árum
yngri en hún um þær mundir sem pólska
skáldið Adam Mickiewiczskrifaði henni
frá París og hvatti hana til þess að líta á
sjálfa sig sem fegurðina uppmálaða.
Margaret Fuller var meðlimur í the
Transcendentalist literary and philo-
sophical movement. Það var heimspeki-
og bókmenntaleg hreyfing rómantísks
hughyggjufólks - en drifkraftur hreyf-
ingarinnar var andúð á heimspekilegu
inntaki Upplýsingarinnarsvoncfndu sem
hafði rökhyggjuna að leiðarljósi. í hreyfingu
transccndentalista kynntist hún Ralph
Waldo Emerson, en hann var einn af
helstu róttæku hugsuðunum í þá daga.
Hún hóf hann í fyrstu upp á stall og
þóttist finna í honum þann leiðtoga sem
hún hafði lengi leitað að. Þótt Emerson
væri giftur náðu tilfinningarnar smám
saman yfirhöndinni í hinu nána andlcga
sambandi þeirra. Það varð þeim til mciri
raunar en gleði og þau afneituðu tilfinning-
um sínum. Emerson breytti sínum í
skáldskap en Fuller sneri sér að öðrum
mönnum.
Stofnað til Samræðna
Emerson vildi ekki viðurkcnna þá
miklu crfiðleika sem mættu konum sem
unnu sjálfar fyrir brauði sínu. Sú skoðun
hans varð þeim efni í langvarandi deilu
sem aldrei leystist. Eftir lát föður síns
varð Fuller að afla fjár til þess að sjá fyrir
móður sinni og yngri systkinum. Ein-
ráður og þröngsýnn frændi hennar, sem
mat peninga meira en menntun, fékk
yfirráðin yfir eignum föður hennar vegna
þess að bræöurnir voru ekki orðnir
fjárráða. Fuller vann svo einarðlega að
því að mennta systkini sín að hún varð
að neita sér um ferð til Evrópu, sem hún
hafði lengi unnið að, en þar ætlaði hún
m.a. að heimsækja bresku kvenréttinda-
konuna Harriet Martineau.
Fuller vann í fyrstu við kennslu en sú
aðferð sem hún fann síðan til þess að
vinna fyrir sér varð mjög mikilvæg fyrir
kvennahreyfinguna. Hún stofnaði til eins-
konar námskeiða í formi samræðna sent
allar helstu konur í Boston borguðu fyrir
að vera viðstaddar. Samræður hennar
urðu mjög vinsælar og hún hélt þeim
áfram þar til hún flutti til New York.
Með Samræðunum vakti hún fólk til
umhugsunar um hin ýmsu kýli banda-
ríska samfélagsins, svo sem eins og
stöðu kvenna og þræla. Þær höfðu áhrif
á ákveðinn kjarna frjálslyndra hugsuða
sem urðu leiðtogar bandarísku kvenna-
hreyfinganna og þeirra hreyfinga sem
beittu sér fyrir afnámi þrælahalds í
Bandaríkjunum.
Þrátt fyrir að Fuller héldi Samræðum
sínum gangandi um fimm ára skeið er
einungis ein röð þeirra til á prenti, sem
einn þfitttakandinn skrifaði eftir glósum
sínum. Þeir sem heyrt hafa að Samræður
Fullers hafi verið snilldarlegar og sam-
bærilegar samræðum Platóns verða yfir-
leitt fyrir miklurn vonbrigðum með þessa
bók sem heitir „Ten Conversations“.
Umræðurnar um „Gríska goðafræði og
túlkun hennar í listum" eru fremur
þurrar. Þessar samræður voru þær einu
sem karlmenn tóku þátt í og gefa því
sennilega ranga mynd af Samræðum
Fuller.
Nýlegar rannsóknir sýna nefnilega svo
ekki verður um villst að samræður
kvenna breytast þegar karlmenn eru
viðstaddir. Það er því ekki að undra að
Caroline Healey Dall segir í formála
sínum að Margaret hafi „aldrei haft neitt
■ Það er alltaf jafn erfitt að myndskreyta greinar um konur. Þessi mynd
verður að duga til að tákna Margaret Fuller.
gaman af þessum blönduðu bekkjum og
áleit þa misheppnaða frá sínum bæjar-
dyrum séð.“ Dall getur þess einnig í
formálanum að Emerson hafi sífellt
verið að trufla samræðurnar: „Emerson
fylgdist einungis með sínum eigin hugsun-
um. Hann virtist alveg gleyma því að við
hin höfðum komið til þess að fylgjast
með hugsunum Fullers."
Dall greinir ennfremur frá því hvernig
Fuller talaði við ráðríka karlmenn sem
vildu taka samræðurnar í sínar hendur-
háðslegaijvlargaret sagði glettnislega að
hún hefði álitið að nærvera herramanna
myndi koma í veg fyrir að hugirnir
reikuðu stjórnlaust og halda fordómunum
í skefjum."
Því miður skrásetti enginn neina af
þeim röðum Samræðna sem einungis
konur voru viðstaddar, en til er frásögn
af hluta nokkurra Samræðna. Hún ber
þess vitni að Fuller hafi verið einkar
lagið að stjórna hópumræðum.
Með byltingarsinnum í Ítalíu
Þau ár sem Fuller hélt Samræður sínar
fór mest allur tími hennar í skriftir. Árið
1840 varð hún aðalritstjóri The Dial,
tímarits transcendentalistanna. Þar eð tíma-
ritið byggðist á aðsendum og ólaunuðum
greinum neyddist hún oft til jtess að fylla
upp í eyðumar með ritgerðum sem hún
skrifaði í miklum flýti. Árið 1842 fól hún
Emerson ritstjórnina á hendur og fór í
ferðalag vestur á bóginn. Hún ferðaðist um
Vötnin miklu og fór á hestvagni inn á sléttur
Illinois. Horace Greeley, ritstjóra New
York Tribune, þótti svo mikið koma til
frásagnar hennar af þessari ferð, Summer
on the Lakes, að hann bauð henni að gerast
bókmenntagagnrýnandi og greinahöfundur
fýrir blað sitt. Skömmu eftir að hún hóf
störf hjá New York Tribune, eða í febrúar
1945 var meistaraverk hennar, Woman in
the Nineteenth Century (Nítjándu aldar
konur) gefið út. Upp frá þessu vann hún
fyrir sér með skriftum. Eftir tæp tvö ár í
New York tókst henni að fá Greeley til að
samþykkja að hún yrði fréttaritari blaðsins
erlendis. Síðan skrifaði hún greinar fyrir
New York Tribune frá Englandi, Frakk-
landi og Ítalíu.
Á Ítalíu hitti hún Giovanni Angelo
Ossoli markgreifa, sem st'ðar varð elskhugi
hennar. Ossoli, sem var aðalsmaður og
tengdur páfadómnum, gekk til liðs við
byltingarsinna sem hugðust steypa páfa og
erlendum stjómum hinna ýmsu ítölsku
ríkja í því skyni að sameina Ítalíu og stofna
þar lýðveldi. Leiðtogi byltingarsinnanna
var Giuseppi Mazzini. Á þessu ófriðar
tímabili eignaðist Fuller soninn Angelo.
Skömmu síðar braust út blóðug bylting.
Ossoli barðist fýrir lýðveldinu í fremstu
víglínu og Fuller stjómaði Fate Bene
Fratelii sjúkrahúsinu í Róm sem annaðist
hina særðu og deyjandi. Byltingin mistókst
og Fuller og Ossoli sem vom leynilega gift
flúðu til Flórens ásamt bami sínu (árið
1849) en þaðan sigldu þau til Bandaríkjanna.
Fjölskyldan náði þó aldrei til hafnar því
að skipið strandaði skammt undan
ströndum Ameríku og þar drukknuðu
þau.
Mikið hefur verið gert úr dramatísku
hliðinni á lífi Fullers. Hún skilureftirsig
goðsögn um konu sem lifði í samræmi
við skoðanir sínar og hafði mikil áhrif á
bandaríska hugsuði síns tíma. Það dýr-
mætasta sem hún skildi tuttugustu öld-
inni eftir er þó að finna í því sem hún
skrifaði.
Menningarleg einangrun
Ameríkana
Á dögum Fullers var bandarískt
menningarlíf í hæsta máta sveitalegt.
Bandaríkjamenn voru, eins og aðrar
ungar þjóðir, að Ieita að sjálfstæðri
túlkun sinnar eigin menningar en kepptu
um leið við hefðbundnar enskar bók-
menntir. Fuller var duglegust allra
Ameríkana við að reyna að þroska með
þeim alþjóðlegan listasmekk. Sem rit-
stjóri Dial og bókmenntagagnrýnandi
Og greinahöfundur New York Tribune
náði hún til mjögstórs lesendahóps. Um
þær mundir sem Emerson áleit ballettinn
ósiðlegan og Nathaniel Hawthorne mót-
mælti nöktum líkneskjum íEvrópu varði
Fuller dans, leiklist, tónlist og áleit
mannslíkamann fallegan. Hún reyndi,
eins og menningarlegur trúboði í sam-
félagi sem enn var rígbundið púrítanskri
fortíð sinni, að innræta fólki það viðhorf
að einkalíf listafólks ætti ekki að hafa
áhrif á afstöðu fólks til verka þess. Um
hina alræmdu George Sand skrifaði hún:
„Það eru verk hennar en ekki einkalíf
hennar, sem héreru til umræðu.“ Ogum
Goethe, sem ameríkanar álitu siðlausan
og spilltan og verk hans sem þóttu
siðlaus, skrifaði hún að þau væru „lista-
verk". Hún gerði miklar kröfur sem
bókmenntagagnrýnandi og eignaðist
fjölda óvina þegar hún gagnrýndi harð-
lega Ijóð þeirra skálda sem þá voru álitin
gnæfa yfir önnur skáld. Sem sjálfstæður
ritstjóri birti hún fyrsta Ijóð Henry
David Thoreaus, ritgerð sem mælti með
auknum réttindum kvenna og skrifaði
margar sálfræðilegar og nýstárlegar
sögur og ritgerðir sem drógu úr menning-
arlegri einangrun Bandaríkjanna.
Fuller var eins og aðrir Ameríkanar
bjartsýn á væntanlegan mikilleika amer-
íska lýðveldisins „bara ef sál hennar
vill“; en hún var einnig meðvituð um
mátt þröngsýns meirihluta til að spilia
fyrir. Hún sagði að ef rithöfundar óttuðust
opinbera ritskoðun myndu þeir komast