Tíminn - 13.11.1983, Blaðsíða 12

12
SUNNUDAGUR 13. NÓVEMBER 1983
,, Bj ór kj allar aupp-
reisnin" 9.
nóvember 1923
■ Brúnstakkar í „Búrgerbraukeller“ minnast uppreisnarinnar 1923
nokkrum árum seinna. Einn þeirra bendir upp i loftið á farið eftir kúluna sem
Hitler hafði skotið hinn örlagaríka dag, til þess að þagga niður í áheyrendum.
■ Nasistar gerðu 9. nóvember að nokkurs konar þjóðhátíðardegi. Liður f
þeim hátíðarhöldum var endurtekning göngunnar til Feldherrnhalle.
■ „Bjorkjallarauppreisnin" markaði tímamót í baráttu Hitlers fyrir völdum
í Þýskalandi. Þegar hann kom úr fangelsinu árið eftir hafði hann breytt
áformum sinum, - nú skyldi keppt eftir völdunum með öðrum aðferðum.
Þessi mynd er tekin af honum utan fangelsisdyranna 1924.
að varna hópnum inngöngu, en þeir
voru brátt yfirbugaðir og byggingin tekin
á skammri stundu. Röhm setti menn
sína á vörð við alla mikilvægustu staði í
húsinu, lét setja upp gaddavírsnet í
kring um alla bygginguna og stilla vél-
byssum út í gluggakistur. Samt gerði
hann alvarlega skyssu: Hann gleymdi að
láta vörð við símaborðið og þar sat
foringi úr starfsliði von Lossow á verði,
sem alls ekki var byltingarsinnaður.
Þetta varð byltingunni dýrt.
I „Búrgerbraukeller" óð Hess um og
lét handtaka alla nærstadda embættis-
menn, sem hann vissi Hitler andsnúna,
samkvæmt áður gerðum lista og voru
þeir nú gíslgr uppreisnarmanna.
Hitler var utan við sig af ánægju hve
allt virtist ganga vel. I lonum bárust boð
um að byltingarmennirnir ættu í úti-
stöðum við vélfræðinga hersins, sem
höföu hcrbúðir ckki alls fjarri og ákvað
í skyndingu að fara og stilla til friðar. Á
meðan setti hann Ludendorff yfir gang
mála í bjórkjallaranum, cn það reyndist
illa ráðið. Mcðan Hitler var burtu kvaðst
von Kahr þurfa að fara og gera nauðsyn-
legar ráðstafanir í eigin herbúðum og
veitti Ludendorff honum það fúslega. í
kjölfar hans fylgdu þeir Lossow og
Seisser, svo þegar Hitler kom frá búöum
vélfræðinganna að nýju, án þess að hafa
komið nokkrum sáttum til leiðar, voru
fuglarnir flognir. Hann átaldi Ludcn-
dorff fyrir þessa óvarkárni, en gamli
maðurinn var hinn rólegasti og taldi að
engin hætta væri á fcrðum: Þessir menn
voru gamalreyndir hermcnn og „orðum
þýskra foringja má treysta."
Syrtir í álinn
lleldur glaðnaði yfir Hitler þegar svcit
þúsund manna, sem allir voru foringja-
efni úr Fótgönguliðsskólanum kom á
vettvang. Þeir höfðu hlýtt orðum gamals
Fríliðasveitarforingja, sett yfirmann
skólans í stofufangelsi og haldið út til
þess að styðja byltinguna. Kadettarnir
héldu nú til aðalstöðva von Kahr og
hugðust hertaka þær, en aðrir foringjar
byltingarinnar fóru til höfuðstöðva
Lossows, þar sem Röhm beið þeirra.
Ludendorff gamli fékk sér sæti í hæg-
indastól og heimtaði að náð yrði síma-
sambandi við þá Lossow, Kahr eða
Seisser, en það tókst ekki. Suma tók að
gruna að ekki væri allt með felldu.
Lossow hafði sagst ætla að koma til
skrifstofu sinnar. Hvar var hann? Og
hvar voru þeir Kahr og Seisser?
Raunin var sú að Lossow hafði komið
sér fyrir í stöðvum 19. fótgönguliðsins í
Bayern og var þar óhultur. Hann hringdi
nú til stjórnstöðvar sinnar, þar sem
foringi hans var enn á verði við símann,
sem áður getur. Hann skipaði að kallað
yrði á herdeildir frá Augsburg, Ingol-
stadt, Regensburg, Landshut og fleiri
bæjum í grennd til þess að kæfa niður
uppreisnina. Raunar hafði sjálfur yfir-
maður stöðva Lossows, Schwander að
nafni, komist inn í bygginguna og nú
hringdi hann sjálfur út þessar fyrir-
skipanir, með aðstoð símavarðarins.
Meðan byltingin var skipulögð í einu
herbergi húsins voru henni brugguð
launráðin í því næsta.
Sveit foringjaefnanna hafði ekki er-
indi sem erfiði með för sinni til aðal-
stöðva von Kahr. Þar var fyrir lögregl-
usveit sem varnaði þeim inngöngu og
eftir talsvert málstapp fór svo að
foringjaefnin heyktust á að skjóta á
einkennisbúna menn og drógu sig til
baka. Inni í byggingunni var von Kahr
raunar staddur og að þessu skamma
umsátri loknu flýtti hann sér til von
Lossows í búðir 19. fótgönguliðsins.
Þeir „þremenningarnir" sendu nú út
tilkynningu ti' allra útvarpsstöðva um að
þau loforð sem þeir hefðu gefið frammi
fyrir byssuhlaupinu væru ómerk og að
uppreisn Hitlers ntundi bæld niður. Þá
létu þeir prenta auglýsingu sama efnis
um nóttina og hengja upp á götum.
Það var klukkan 5 um nóttina sem
þessi tíðindi bárust til Hitlers og kump-
ána hans í stjórnstöð hcrsins, - Lossow
ætlaði að brjóta uppreisnina niður með
vopnavaldi... Ludendorff var frá sér
numinn af bræði og kvaðst aldrei treysta
þýskum foririgja meir. Hitler var ef til
vill skelkaður, en hann lét ekki á því
bcra. Hann lýsti vilja sínum til þess að
berjast uns yfir lyki.
Þeir Hitler og Ludendorff héldu nú að
nýju til bjórkjallarans, en skildu Röhm
eftir til þess að gæta stjórnstöðvarinnar.
„Ef þetta tekst þrátt fyrir allt,“ sagði
Hitlcr, „þá er það ágætt. Ef ekki, þá er
ekki um annað að ræða en að hengja
sig.“ Köld slydda féll á strætin á leið
þcirra. Þeir höfðu vissu fyrir að eitthvað
hafði farið úrskeiðis, en vissu ekki
nánari deili á atburðum.
Ráðagerðir
Morguninn var ískaldur og nú sátu
þessir samsærismenn samsafnaðir í
„Búrgerbraukeller,“ órakaðir og
óþvcgnir og höfðu ekki annað til matar
en kaffi, ost og brauðbita. Æsingurinn
og hrifningin frá kvöldinu var á bak og
burt.
Leiðtogarnir sátu í hcrbcrgi uppi á
lofti. Ludendorff gamli starði fram fyrir
sig eins og myndastytta og dreypti á
■ rauðvíni. Hann ítrekaði þann ásetning
sinn að trcysta aldrei framar nokkrum
þýskum herforingja og sat svo og starði
þunghúinn fram fyrir sig.
Viöbótarliðsafli uppreisnarmanna
sem kvaddur haföi verið til tók nú að
streyma að kjallaranum. Þessir menn
vissu ekki um hve margt hafði farið úr
böndunumogvoru þeir hinir vígreifustu,
þótt kuldinn og nepjan biti þá. Stærsti
hópurinn kom undir forystu Gregor
Strasser frá Landshut. Hann rak augun
í það hve allt var kyrrt á strætunum og
renndi þegar grun í að ekki væri allt með
felldu. Hitler hafði sent nokkra af
mönnum sínum til þess að taka lögreglu-
stöðina, en þar höfðu þeir verið af-
greiddir með skjótum hætti, því þeir
voru teknir fastir. Nýr flokkur, sem
ætlað var að frelsa bandingjana, heyktist
á að ráðast að lögreglustöðinni með
vélbyssum og sneri við lítinn orðstír til
„Búrgerbraukeller" að nýju. Menn Hitl-
ers héldu að vísu enn öllum helstu brúm
í borginni og var mikilvægust brúin yfir
ána Isar, sem leiðin frá bjórkjallaranum
til miðborgarinnar lá um. En útlitið var
ekki glæsilegt. Lögreglan var nú óðum
að átta sig á ástandinu og alltaf fjölgaði
flokkum úr „grænu lögreglunni" á götun-
um. Loks komu boð um að deild úr
ríkishernum hefði sest um herstjórnar-
miðstöðina, þar sem Röhm hélt enn
velli.
Upplausnin var alls ráðandi um hríð.
Sumir vildu að foringjar uppreisnarinnar
hröðuðu sér suður til austurrísku landa-
mæranna og reyndu að taka upp þráðinn
meðal harðsnúinna fylgismanna þar. En
aðrir réðu frá slíkri lausn, þeirra á meðal
Hitler. Hann var ákveðinn í að kasta
teningunum hér og nú.
Loks skaut upp þcirri hugmýnd að
fylkja liði og halda til herstjórnstöðvar-
innar og frelsa Röhm. Ludendorff
kvaðst síðar sjálfur hafa lagt þetta til,
því hann þóttist þess fullviss að herinn
mundi ekki voga sér að skjóta á sig,
vegna fræðgar sinnar og orðstírs í
heimsstyrjöldinni. „Fyrr ríður himinn-
inn ofan, en bæverski ríkisherinn skjóti
á mig,“ sagði hann.
„Við hugðumst halda inn í miðborg-
ina,“ sagði Hitler síðar," og sjá hvernig
almenningur mundi bregðast við og þá
þeir Kahr, Lossow og Seisser. Varla
mundu þessir herrar vera svo vitlausir að
þeir færu að skjóta á uppreisn alls
almennings. Þess vegna var þetta ákveð-
ið.„
Til Feldherrnhalle
Gamall liðsmaður Hitlers, Kriebel
nokkur höfuðsmaður, hóf þegar að raða
mönnum upp í götuna utan við húsið.
Það gekk fljótt fyrir sig. Engin lúðrasveit
var til staðar, því þegar hljóðfæra-
leikarnir höfðu komið á vettvang um
morguninn höfðu þeir hvorki fengið mat
né neinar greiðslsur, svo þeir létu sér
nægja að spila einn mars og höfðu sig
síðan á braut.
Fremstir í göngunni voru gamlir slags-
málahundar úr S.A. og menn sem báru
hakakrossfána og „svarta-hvíta-rauða"
fánann. Næstir fóru þeir Hitler, með
Scheubner-Richter hægra megin við sig
og Ludendorff vinstra megin. Enn voru
þarna Kriebel höfuðsmaður og Herm-
ann Göring, klæddur svörtum leðurf-
rakka, sem hann lét flaka frá sér. svo sjá
mætti heiðursmerki hans. Á höfði bar
hann stálhjálm, sem hakakross var mál-
aður á. Hann var ekki í sem bestu skapi,
því hann hafði lagt til að gíslarnir yrðu
hafðir með í fylkingarbrjósti. En Hitler
kvaðst ekki kæra sig um neina píslar-
votta.
Á eftir leiðtogunum fór hundrað
manna lífvörður Hitlers, vopnaður byss-
um og handsprengjum, hægri sinnuðu
samtökin Bund Oberland, sem skartaði
alparós semmerki og loks S.A. í
Múnchen. Enn fyllti þennan flokk tæt-
ingslegur hópur manna, ýmist klæddur
gömlum herbúningum, verkamanna-
fötum eða borgaralegum klæðum. Þarna
voru líka foringjaefnin úr Fótgönguliðs-
skólanum, stúdentar, verslunareigend-
ur, miðaldra businessmenn og fleiri.
Eina sameiginlega einkennið var borð-
inn með hakakrossinum um vinstri hand-
legginn. Margir báru riffla og höfðu
sumir fest á þá byssustingi.
Scheubner-Richter vék sér að Rosen-
berg, sem þarna var nærstaddur og gerði
þá spá að þetta yrði í hinsta sinn sem þeir
gengju saman. Hann reyndist sannspár.
Skotbardaginn
Komið var hádegi þegar þessi fylking,
sem taldi um 2000 manns, hélt af stað.
Eftir kortér var komið að Ludwigs-
brúnni, þar sem lögreglumenn voru á
verði. Lögregluforinginn skipaði
mönnum að nema staðar, en áður en
varði var blásið í lúður, byssustingjum
brugðið að lögreglumönnum og þeir
afvopnaðir. Fólk tók að þyrpast að og
senn fjölgaði í hópnum, þegar vegfar-
endur slógust í hópinn.
Enn var gengið í kortér, uns komið
var inn á Marienplatz. Fáni nasista
blakti enn á ráðhúsinu og þrátt fyrir
kuldann sungu menn þjóðernislega
söngva við raust. Hér varð nokkurt hik
á göngumönnum, þar sem sumir héldu
að snúa skyldi aftur til bjórkjallarans, en
aðrir að halda skyldi Röhm til bjargar.
Kriebel höfuðsmaður, sem skipulagt
hafði gönguna í byrjun, varð undrandi
þegar Ludendorff gamli hélt til hægri inn
í Winstrasse í átt að Odeontorgi, en
hann sagði við sjálfari sig: „Ef Ludend-
orff ætlar þessa leið, þá fylgjum við
honum. „En hann vissi ekki að með
þessu var stefnt beint í flasið á sveitum
lögreglunnar. Gönguna bar nú óðum að
einum þekktasta stað í Múnchen, Feld-
herrnhalle. Hér lokaði þétt fylking lög-
reglumanna leið göngunnar. En upp-
reisnarmenn létu ekkert á sig fá og sungu
„O, Deutshland hoch in Ehren.“
Ekki var rúm á götunni fyrir nema átta
menn hlið við hlið. Hitler tók undir
arminn á Scheubner-Richter, viðbúinn
átökum, en Ludendorff snerti engan,
viss um eigið öryggi. Lögregluforinginn
Michael Freiherr von Godin bauð
mönnum sínum að ganga fram, en
uppreisnarmenn brugðu upp byssum og
bysstustingjum sínum. Godin bægði
tveimur mönnurn frá með höggi með
riffli sínum.
Skyndilega kvað við skot, sem flaug
fram hjá eyranu á Godin og drap einn af
mönnum hans. Síðar sagði Godin: „Eitt
andartak stóð flokkur minn sem stein-
runninn. Þá gaf ég skipun um að hefja
skothríð.11
Uppreisnarmenn skutu á móti, en
skelfing greip um sig meðal göngu-
mannanna og menn fleygðu sér niður og
reyndu að skríða í skjól. Fyrstur féll
Scheubner-Richter, sem fékk skot í
lunga. Annar varð Graf, sem flaug á
Hitler, til þess að forða honum frá
skotunum. Um leið og hann féll, reif
lífvöðurinn svo hastarlega í Hitler að
vinstri handleggurinn fór úr liði.
Scheubner-Richter veitti dauðsærður
aðstoð við að draga foringja sinn upp á
gangstéttina. Hér féll og þjónn Luden-
dorffs, sem ekki hafði viljað yfirgefa
húsbóndann á þessari örlagastundu.
Aðeins Ludendorff sjálfur gekk rólegur
áfram á móti skothríð lögreglunnar með
vinstri höndina í frakkavasanum. Hann
var þegar handtekinn.
Átján menn lágu í valnum, - fjórtán
fylgismenn Hitlers og fjórir lögreglu-
menn.
Endir og upphaf
Byltingartilraun Hitlers var farin út
um þúfur. Örvinglan nær var hann
fluttur til sumarbústaðar Hafnstaengl
þar sem lögreglan hafði uppi á honum
nokkru síðar. Göring flýði í útlegð.
Hann hlaut skot í lærið og var bjargað
inn til Gyðingafjölskyldu í nálægu húsi,
sem veitti honum hjúkrun og faldi hann
fyrir lögreglunni. Það má þykja mikil
kaldhæðni örlaganna. Ludendorff gerði
sig hinn breiðasta á lögreglustöðinni eins
og hans var von og vísa og slapp án
teljandi eftirmála.
Byltingartilraunin í Múnchen varð þó
ekki endir heldur fyrsti kapítulinn á sögu
ferils Hitlers til valda. Hann hlaut vægan
dóm fyrir tiltækið og skamma fangavist
og er henni lauk sneri hann aftur út í
baráttuna reynslunni ríkari. Nú skyldi
nýjum aðferðum beitt.
(AM tók saman)