Tíminn - 27.11.1983, Blaðsíða 4

4
SÚNNUDAGUR 27. NÓVEMBER 1983
Þegar Krakatoa sprakk
Hundrað ár eru nú liðin frá mestu sprengingu sem saga mannsins
greinir frá. 36 þúsund manns fórust, 5000 skip sukku og dunan
heyrðist vegalengd sem nemur fjarlægðinni frá Reykjavík til Rómar
Forleikurinn
Hinn 20. m aí 1883 rann upp yfir
Indónesíu og hann virtist ætla að vera
sem hver dagur annar. Hitabeltissólin
hellti geislum sínum yfir landið og hafið
og á Súnda-sundi, sem er á milli Sumötru
og Java voru þrír fiskimenn staddir að
fiskdrætti í bátkænu sinni. Það var mikill
fiskur í sjónum umhverfis þá þessa
stundina.
Þeir réru rólega í hring og létu netið
renna aftur af skut bátsins. Svo byrjuðu
þeir að draga inn netið, þarsemhundruð
fiska höfðu þegar fest. Einn mannanna
rétti sig upp, til þess að láta þreytuna
líða úr bakinu um stund. Þá varð honum
litið til eyjar þarna í grenndinni. Hún
nefndist Krakatoa og var í rauninni ekki
annað en þrír fjalltoppar. Þá kom hann
auga á einkennilega móðu yfir fjallinu
og það var því líkast sem reykur stigi upp
af einum fjalltoppnum, þeim minnsta.
Hann kallaði til félaga sinna og sagði
þeim að líta til fjallsins. Þeim varð ekki
um sel. Dögum saman höfðu jarðskjálft-
ar bulið á eynni þar sem þeir bjuggu og
þeir höfðu því það hugboð að einhver
ósköpin væru í vændum. Meðan þeir
stóðu þarna og horfðu til fjallsins gerðist
reykurinn dekkri og uggvænlegri.
Skyndilega sprakk allur fjallstoppurinn
í loft upp og varð að hafi úr eldi og reyk.
Hvellurinn var slíkur að mennirnir fengu
hellu fyrir eyrun. Frá sér numdir af
skelfingu lágu þeir og grúfðu sig niður á
botni bátsins, en skvetturnar gengu allt
umhverfis bátinn, þegar glóandi molar
féllu í sjóinn.
Það sem þarna skeði urðu menn
einnig varir við annars staðar, því í
borgunum Djakarta og Bogor á Java
heyrðu menn sprenginguna greinilega
og reykjarbólstrarnir sáust óravegu.
Gosið olli eldfjallafræðingum engri
furðu. Jarðskjálftarnir að undanförnu
höfðu bent til þess að eitthvað væri í
aðsigi. En menn héldu ekki að það yrði
hér sem ósköpin mundu ske. Krakatoa
hafði ekki látið á sér kræla frá árinu
1680, þegar hraunstraumur úr fjöllum
hennar hafði hreinsað allan gróður af
eynni. Þau tvö hundruð ár sem síðan
voru liðin hafði Kraktoa ekki látið á sér
kræla, enda hafði nýr gróður fundið þar
fótfestu. Feit öskumylsnan hafði reynst
ákjósanlegur gróðurjarðvegur og nú var
þarna þéttur frumskógur.
Hamfarir á fyrri tímum
Einmitt þar sem Krakatoa er hafði
fyrrum staðið eitt stórt eldfjall, sem
sprungíð hafði í loft upp í heiftariegri
sprengingu. Aðeins hringlaga klettaröð
hafði staðið eftir undir yfirborði sjávar
og tveir tindar sköguðu upp yfir sjávar-
flötinn. Síðar varð þarna neðansjávar-
gos, sem leiddi til þess að þriðji fjalltopp-
urinn kom í Ijós. Hann varð um 800
metrar á hæð. Hraunið hélt áfram að
renna og fyllti loks upp bilið milli
tindanna þriggja, svo þeir urðu á endan-
um að einni eyju.
Eftir sprenginguna þann 20. maí 1883
var eins og látunum ætlaði aldrei að
linna. Um það bil 10 hverja mínútu
heyrðust voldugar drunur frá minnsta
tindinum og upp þeyttist aska og grjót.
Sjómenn ,á skipum sem leið áttu hjá tóku
eftir að allir koparhlutir urðu svartir af
brennisteinsgufum þeim sem fylltu
loftið. Askan barst langar leiðir með
vindi og fólk sem bjó allt að 50 mílur í
burtu varð að sópa og hreingera híbýli
sín án afláts.
Þar sem enginn hlaut skaða við
sprenginguna fékk fólk brátt þá hug-
mynd að þetta væri ekki svo hættulegt og
nokkrir menn fóru meira að segja og
gengu á land á eynni. Þeir vissu ekki að
þeir mundu verða þeir síðustu sem það
>erðu. Heldur kyrrðist um þegar frá
eið, en þó komu bæði jarðskjáiftar og
imærri gos í júní og júlí, nokkrir nýir
gígar mynduðust og strókar tóku að
ganga upp úr stærsta gígnum.
26. ágúst
Hinn 26. ágúst hófst röð sprenginga á
Krakatoa með stuttu millibili. Sumar
sprenginganna voru það öflugar að þær
leyrðust um svæði á stærð við Bretland.
stórar flóðbylgjur dundu á ströndum í
>rennd og m.a. kastaðist hollenska her-
ikipið Berouw upp á strönd Súmatra.
Ýmsar athuganir voru gerðar þennan
Jag á skipum í eða nærri Súnda-sundi.
Klukkan 2 eftir hádegi sá Thomson
skipstjóri á “Medeu,“ sem var staddur
76 mílur frá Krakatoa hvar svartur
mökkur steig til himins og taldi hann að
strókurinn hefði verið 17 mílur á hæð.
Við sólarlagsbil lýsti Woolridge skip-
stjóri á „Sir Robert Dalw“ himninum
svo: „Þetta var skelfilegt að sjá. Þetta
var svartur skýjaflóki með dimmum
roða og ægilegum eldingagangi. Klukk-
an 19 varpaði gufan og öskumökkurinn
bleksvörtu myrkri yfir allt umhverfið. A
100 mílna svæði varð bjartur dagur að
nóttu, aðeins komu glampar öðru hverju
er hæstu drunurnar bárust frá gígunum.
Stundum var til eyjunnar að sjá sem
þarna stæði ógurlegt grenitré, þar sem
stofninn og greinarnar voru logabrandar
úr eldingum. Sterk brennisteinsfýla fyllti
loftið og frá miðnætti til klukkan fjögur
aðfaranótt þess 27. ágúst voru sífelldar
sprengingar. Eitt andartakk var allt
kolsvart, en það næsta logaði himininn
af eldingum."
Allir sem til sáu gleyma ekki upphaf-
inu að þessum mikla sjónleik náttúruafl-
anna. Skip sem lá í 45 mílna fjarlægð frá
Krakatoa var lostið eldingu fimm eða
sex sinnum í formastur og allt glóð af
fósfórsalla sem settist á skipið. Sumir
skipverja reyndu að slökkva bjarmann
sem stafaði af fósfórnum, því þeir héldu
að þetta væri vélabrögð illra anda.
Drunurnar voru slíkar þessa nótt að í
Batavia fékk enginn sofið hinn minnsta
dúr.
Sprengingin mikla
Það hraun sem komið hafði upp á
yfirborðið hafði skilið eftir sig ógurlegt
holrúm undir Krakatoa og hlutar af
eyjunni sigu niður í þessar hvelfingar,
sem varð til þess að sjór gat streymt þar
inn. Þarna var því ógurlega orrusta, -
Vúlkan gegn Neptúnusi! Eyjan hélt
áfram að síga. Klukkan 10 að morgni
varð mesta landsigið, aðdragandi að
mestu sprengingu sem um er vitað í sögu
mannsins.
Sjórinn streymdi nú niður í þennan