Tíminn - 15.11.1986, Blaðsíða 14

14 Tíminn
Laugardagur 15. nóvember 1986
BÓKMENNTIR 1111

Efnismikil sýnisbók
Rætur,
sýnisbók islenskra bókmennta frá siðaskipt-
um til nýrómantíkur, Bjarni Ólafsson, Heimir
Pálsson, Sigurður Svavarsson og Pórður
Helgason sáu um útgáfuna, Ingiberg Magn-
ússon myndskreytti,
Mál og mennlng, 1986.
Það eru víst fáir íslendingar sem
ekki þekkja tvær bækur sem Sigurð-
ur heitinn Nordal tók á sínum tíma
saman og lengi voru ein helstu
kennslutólin í íslenskum bókmennt-
um í öllum framhaldsskólum. Þetta
eru bækurnar sem venjulega ganga
undir nöfnunum Sýnisbók og Lestr-
arbók Sigurðar Nordals.
Ég hef oft veitt því athygli að
þessar bækur eru enn töluvert víða í
bókahillum á heimilum þar sem ég
kem; það bendir til þess að fólk vilji
gjarnan eiga þær áfram að sálufélög-
um eftir að skólasetu er lokið. Fólk
setur þær ógjarnan niður í kassa,
eða á aðra þá staði sem kennslubæk-
ur hafna á að lokum.
Þessi nýja bók minnir um margt á
bækur Nordals og er af sömu tegund.
Munurinn er sá að hún nær aðeins
yfir tímabilið frá siðaskiptum og
fram í nýrómantík, þ.e.a.s. fram um
1920, sem raunar er ekki að fullu
nákvæmt, því að með allsterkum
rökum má halda því fram að nýróm-
antíska tímabilið standi einum tíu
árum lengur eða fram um 1930.
Pað eru fjórir íslenskukennarar
sem hafa valið efnið í þessa bók, og
að auki hefur myndlistarmaður lagt
þeim lið og skreytt hana með nokkr-
um teikningum. Þær eru misgóðar
eins og gengur, en verða þó að
teljast töluverð bókarprýði þegar á
heildina er litið.
Það er trúa mín að verði þessi bók
almennt tekin upp sem kennslubók
í skólum þá eigi hún í framtíðinni
eftir að skreyta hillur á býsna mörg-
um íslenskum heimilum, líkt og ég
gat um að bækur Nordals gera. I
bókinni er það mikið af gullvægu
efni að hún hefur alla burði til þess
að geta orðið eigendum sínum góður
vinur um langa hríð.
Það er líka að vonum; því að frá
þessu tímabili er til geysimikið af
góðum verkum. Þar rís trúlega einna
hæst rómantíska tímabilið á öldinni
sem leið, en þarna eru líka á ferðinni
menn eins og Hallgrímur Pétursson,
Jón Vídalín, að ógleymdum raunsæ-
isskáldunum og nýrómantísku
skáldunum frá tímunum í kringum
aldamótin síðustu, sem leifðu okkur
ekki svo fáum gullkornunum.
Af þessum ástæðum er dálítið
erfitt að vera með útásetningar varð-
andi bók sem þessa. Vitaskuld hefðu
engir tveir menn valið í hana ná-
kvæmlega á sama hátt, og jafnframt
er ákaflega erfitt að benda á einstök
verk í hcnni og segja að þau eigi ekki
erindi til fólks, hvort heldur sé um
að ræða almenna lesendur eða skóla-
nemendur.
Þó eru nokkur atriði er varða
væntanlega notkun bókarinnar sem
lestrarbókar við bókmenntakennslu
og rétt er að doka aðeins við. Þar
verður fyrst og fremst að geta þess
að veljendur hafa markað sér þá
stefnu að taka ekki aðeins upp í
hana texta sem hafa listrænt bók-
menntagildi, heldur einnig texta sem
gefa mynd af aldarfari og hugsunar-
hætti hverju sinni.
Af þessu leiðir að þetta er ekki
sýnisbók fagurbókmennta einna
saman, heldur jafnframt og ekki
síður sýnisbók alls þess sem ritað
hefur verið á íslandi á umræddu
tímabili. Þar slæðist töluvert margt
með sem ekki er nokkur leið að telja
listrænan skáldskap, en má þó liafa,
og hefur óneitanlega, gildi sem
heimildir um hugsunarhátt samtím-
ans.
Af þeirri tegund ncfni ég til dæmis
bréf Jóns Jónssonar frá Hlíðarenda-
koti um útilegumenn. Það endur-
speglar fyrst og fremst sérkennilega
og nánast barnalega trú hans á meira
eða minna yfirnáttúrlegar vættir, en
er trúlega að flestra mati nánast
gjörsneytt listrænu bókmenntagildi.
Líka má í sömu andrá nefna
kaflann sem þarna er úr Lítilli ferða-
sögu Eiríks á Brúnum og segir frá
hóruhúsum í Kaupmannahöfn.
Þetta er fyrst og fremst launfyndin
lýsing íslensks alþýðumanns á þessu
fyrirbæri. En listræn sköpun á sama
hátt og t.d. í kaflanum úr Einræðum
Starkaðar, sem er á blaðsíðunni á
móti, er þetta ekki.
Og nokkur atriði varðandi vænt-
anlega notkun bókarinnar sem
kennslubókar vil ég einnig nefna.
Þar er fyrst að sjálfur myndi ég ekki
sleppa nemendum frá Hallgrími Pét-
urssyni nema láta þá fyrst lesa eftir
STEIAISNAR
Þú ert íljótari en þig grunar til okkar við lœkinn í Hafnarfirði.
Mikið úrval af heimilistœkjum og öörum raítcekjum, smáum
sem stómm.
AFMÆLISAFSLÁTTUR, GREIÐSLUKJÖR
OG
LÆKJARGOTU 22 HAFNARFIRÐI SIMI 500 22
VERIÐ VELKOMIN
hann 48. Passíusálminn, sem er
þarna ekki.
Þá eru rímur einn fyrirferðarmesti
þátturinn í ljóðagerð þessa tímabils,
hvað sem skáldskapargildi þeirra
líður að öðru leyti. Þarna eru að vísu
nokkur brot, t.d. úr Fjósarímu Þórð-
ar á Strjúgi. Mér sýnist hins vegar að
með hliðsjón af væntanlegu kennslu-
sjónarmiði hefði þarna þurft að vera
a.m.k. ein heil ríma, t.d. úr Núma-
rímum Sigurðar Breiðfjörðs, eða þá
úr Stellurímum Sigurðar Pétursson-
ar, sem eru merkilegt verk sem allt
of fáir þekkja nú á dögum og þyrfti
endilega að fara að gefa út í vandaðri
útgáfu.
Á öldinni sem leið urðu líka til
nokkur verk af sérkennilega gaman-
sömum toga, þar sem skopið felst í
því að erlent söguefni er heimfært
upp á íslenskan veruleika samtím-
ans. Merkustu fulltrúar þessa í bók-
menntunum eru Gainanbréf Jónasar
Hallgrímssonar og Heljarslóðaror-
usta Gröndals.
Það kom mér dálítið á óvart að úr
hvorugu verkinu er tekið þarna. Það
er satt að segja ekki nógu gott mál
ef nemendur í bókmenntum síðustu
aldar kynnast ekki þessari hlið skáld-
skaparins á rómantíska tímabilinu.
Sósíalismi þeirra Þorsteins Er-
lingssonar og Stephans G. Stephans-
sonar þótti mér líka að kæmi þarna
tæpast nógu skýrt fram. Þarna eru
að vísu kvæðin Bókin mín eftir
Þorstein og Vantrúin eftir Stephan,
en báðir hafa ort önnur kvæði sem
túlka þessi róttæku sjónarmið þeirra
mun betur. Hvaða skoðanir sem
menn annars hafa á þessum málum
þá eru þessi sósíalísku viðhorf nú
einu sinni þáttur í þróun bókmennt-
anna um og upp úr síðustu aldamót-
um, sem á engan hátt er réttlætanlegt
að ganga fram hjá í skólakennslu.
Loks er að geta þess að mér kom
á óvart að finna ekkert þarna eftir
Guðmund Guðmundsson skóla-
skáld. Hann er, ásamt Huldu, einn
helsti brautryðjandi nýrómantíkur-
innar framan af, og þar að auki ágætt
skáld, svo að það gengur ekki að
ganga þegjandi fram hjá honum í
kennslu.
Þá vekur það athygli að á kápu-
mynd bókarinnar, sem er af bóka-
hillum úr gamla Safnahúsinu við
Hverfisgötu, gat ég ekki komið auga
á eitt einasta skáldverk. Hefði ekki
farið betur að hafa þar eitthvað
fagurfræðilegra heldur en Lands-
yfirréttardóma, eða hvaða bækur
sem þetta nú annars eru?
En að öðru leyti er útkoma þessar-
ar bókar fagnaðarefni fyrir alla þá
sem hafa ánægju af því að lesa
skáldskap frá liðnum tíma. Sá hópur
er býsna stór, og ég efast ekki um að
margir í honum geta fundið sér
margtaðskoðaíþessaribók. -esig
BÆKUR
11111
ORSTEINN THORARENSEN
að búast en fólk spyrji hvort þetta
sé allt rétt. 1 bókinni á að vera að
finna svör við slíkum spurningum,
því að þar er allt málið rakið með
öllum sínum útöngum.
Bókin er myndskreytt með
ljósmyndum Jóhönnu Ólafsdóttur
af persónum í sýningu
Þjóðleikhússins á leikriti Ragnars,
og eru þær útfærðar grafískt.
Bókin er í kiljuformi og að því er
segir í frétt frá forlaginu kostar
hún aðeins álika og einn
leikhúsmiði, eða 394 krónur.
—esig
Skúlamálið í
sögulegu ljósi
- í nýrri pappírskilju
Komin er út lítil og handhæg
bók sem nefnist Skúlamál og
hefur undirtitilinn „Ofsóknirnar
gegn sýslumanni ísfirðinga". Það
er Þorsteinn Thorarensen
rithöfundur sem samið hefur
bókina og gefur hana jafnframt út
undir nafni nýlega stofnaðrar
Vasaútgáfu sinnar.
í formála segir höfundur að
þessi bók sé endurprentun á hluta
úr verki sínu Eldur i æðum, sem
kom út fyrir nær tveimur
áratugum. Tilefni þess að
Þorsteinn tekur þetta efni aftur til
útgáfu er að á fjölum
Þjóðleikhússins er nú verið að
sýna leikrit Ragnars Arnalds sem
fjallar um sama efni, þ.e.a.s.
ofsóknir þáverandi
landstjórnarvalds gegn Skúla
Thoroddsen sýslumanni.
Ætlunin með útgáfu Skúlamála
er meðal annars að gefa þeim,
sem sjá leikritið greiðan aðgang
að raunveruleikanum, að því er
segir i frétt frá forlaginu. Svo
margir furðulegir atburðir koma
fyrir i leikritinu að ekki er við öðru
B2 - BÉTVEIR
- Ný barnasaga eftir
Sigrúnu Eldjárn -
Bókaútgáfan FORLAGIÐ hefur
sent frá sér nýja barnasögu eftir
Sigrúnu Eldjárn. Nefnist hún B2 -
Bétveir. Bókin er prýdd fjölda
litmynda eftir höfundinn.
Bamasögur Sigrúnar Eldjám hafa
notið mikilla vi'nsælda meðal
yngstu kynslóðarinnar sem
fagnar hverri nýrri bók frá hennar
hendi. Þetta er fyrsta bók hennar
sem unnin er í fullum litum.
Bétveir segir frá Aka, litlum
snáða sem bregður sér dag
nokkurn út í garð til að tína blóm.
Þegar hann ætlar að seilast eftir
fallegustu blómunum í garðinum,
kemur í ljós að þetta eru þreifarar
á kostulegri geimvem — með tvö
höfuð og fjóra fætur — sem segist
heita Bétveir. Bétveir er kominn
til jarðarinnar til að kynnast
stórkostlegu fyrirbæri sem hann
hefur frétt að til sé á jörðinni...
Bétveir er 40 bls. Prentsmiðjan
Oddi hf. prentaði.