Tíminn - 05.12.1992, Blaðsíða 4

4 Tíminn
Laugardagur 5. desember 1992
Tíminn
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Tlminn hf.
Framkvæmdastjóri: Hrólfur Ölvisson
Ritstjóri: Jón Kristjánsson ábm.
Aðstoðamtstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guðmundsson
Stefán Ásgrímsson
Auglýsingastjóri: Steingrímur Glslason
Skrifstofur: Lynghálsi 9, 110 Reykjavík Sími: 686300.
Auglýsingasími: 680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300,
ritstjórn, fréttastjórar 686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setning og umbrot: Tæknideild Tlmans. Prentun: Oddi hf.
Mánaöaráskrift kr. 1200,-, verð I lausasölu kr. 110,-
Gmnnverð auglýsinga kr. 725,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Kauptíð
bókmenntanna
Þrátt fyrir samdrátt og lítt upplífgandi framtíðarspár, láta
íslenskir bókaútgefendur ekki deigan síga og mun útgefn-
um titlum fyrir þessi jól ekki fækka frá metárinu í fyrra,
nema síður sé. Það er gömul saga og ný að kvartað er yfir að
langflestar bækur, sem hér eru gefnar út, komi á markað
síðustu vikurnar fyrir jól. Einstaka útgefendur hafa reynt
að bregða út af þessum sið, en síga oftast aftur í sama farið.
En sú tilhögun að bókaflóðið skellur yfir á skömmum tíma
og að allir útgefendur kjósa að gefa út bækurnar samtímis,
hefur bæði kosti og galla. Kostirnir eru meðal annars þeir,
að fólk er almennt mjög opið fyrir tíðindum af útkomu
bóka á meðan flóðið hellist yfir. Fjölmiðlar gefa bókafrétt-
um og bókarýni mikið rúm og öll sú umfjöllun leiðir til
þess að nýjar bækur og forvitnilegar eru mjög í umræðu
manna á meðal.
Ævisögur þekktra manna og kvenna og bersöglismál hvers
konar eru gott samtalsefni og skáldverk eru krufin í fjöl-
miðlunum og af alþýðudómstólum bókmenntaþjóðarinnar
og eru kannski misvel athuguð áður en dómar falla.
Oft er haft á orði að mikið af léttmeti og miður menning-
arleg bókverk fljóti með bókastraumnum. Það má vel satt
vera, en fleira eru læsilegar og skemmtilegar bækur en þær
sem gera kröfu til að vera kallaðar bókmenntaverk, og eng-
inn hefur svo einhlítan smekk að hann geti skorið úr um
svo óyggjandi sé hvað eru bókmenntir og hvað eitthvað
annað.
En sannleikurinn er sá að það er furðumikið af bókum á
þeim jólamarkaði, sem nú er að hefjast, sem sýna að útgef-
endur hafa metnað til að gefa út vandaðar bækur sem feng-
ur er að. Skáldverk, innlend og erlend, eru mörg í þeim
flokki sem vafalítið má telja til bókmennta. Fræðslubækur
um aðskiljanlegustu efni eru margar og vel út gefnar.
Ævisögur og sagnfræðirit eru mörg sem fyrr og sýnir það
gjörla að áhugi á sögunni og þeim sem móta hana er síst að
dala meðal þjóðarinnar og er það vel. Um hitt má deila
hvernig einstökum höfúndum og fræðimönnum hefur tek-
ist upp við að koma andblæ sögunnar og þeirra einstaklinga
sem hana skapa, á milli kynslóðanna.
Af fljótfærnislegri athugun má draga þá ályktun að ís-
lenskar barna- og unglingabækur séu í sókn á þeim mark-
aði sem alltaf er kenndur við jólin. Það er gleðilegt eins og
hitt að gefnar eru út vandaðar og fallegar barnabækur,
frumsamdar af íslenskum höfundum og margar hverjar frá-
bærlega vel myndskreyttar. Þarna hafa útgefendur svarað
erlendri samkeppni á myndarlegan hátt og íslenskir lista-
menn sýna að þeir eru fyllilega samkeppnisfærir á þessu
sviði.
Ógetið er þeirra stórvirkja sem mörg útgáfufyrirtæki
leggja metnað í, en það er útgáfa eldri bókmennta, fornra
og frá síðari öldum. Margt er stórvel gert í þeirri útgáfu og
þeim, sem þar leggja hönd að verki, til sóma.
Sé á heildina litið er engin ástæða til að amast við íslenskri
bókaútgáfu, og alls ekki svokölluðu jólabókaflóði. Þótt
menn hafi misjafna skoðun á bókum, er ekki hægt að neita
því að útgefendur trúa því staðfastlega að þeir gefí út fyrir
bókmenntaþjóð, þótt eitthvað af léttmeti fái að fljóta með.
Hitt er svo umhugsunarefni hvort það jólabókaflóð, sem
nú streymir um markaðinn, verði ekki hið síðasta. Um mitt
næsta ár verður hár skattur lagður á alla menningarvið-
leitni útgefenda og getur vel svo farið að þá verði ekki hægt
að gefa út bækur, hvað þá kaupa þær. En vonandi sjá menn
að sér og afstýra því stórslysi tímanlega.
Atli Magnússon:
Háskinn að búa á Islandi
Merkilegri art og karaktér er
fósturjörð vor búin, þetta „und-
arlega sambland af frosti og
funa“. Einn lýsir henni svo að
aldingarð slíkan muni vart mega
finna í víðri veröldu, en annar
sem harðneskjuhrjóstrum þar
sem hvert lífsbjargarstrá þarf að
berja upp úr jarðveginum með
harmkvælum. Eins hefur menn
stöku sinnum greint á um feg-
urð vors blessað lands. Einnig er
að fríðleiknum kemur, hefur
borið við að það ræðst af því
hvaða augum menn skoða silfrið
hvað þeim líst, ekki síst útlend-
ingum sem vanir eru sítrónu-
lundum og annarri gróðursæld.
Til marks um þessar andstæður
er að Norðmennirnir gömlu
tóku sig upp í von um að geta
mettað sig á smjöri sem þeir
trúðu að læki af strái hverju, en
amerískir geimfarar vegna þess
að þeir vissu ekki um ákjósan-
legri stað til þess að leika heim-
sókn til tunglsins. Hið merkilega
er að landið gat satt að segja upp-
fyllt væntingar beggja, þótt
stundum hafi eigi svo lítil tregða
komið á flæði hins sflekandi
smjörs í þjóðarsögunni.
Óbrígðult leiksvið
En sem leiksvið handa geimför-
um sem fleirum er land vort aft-
ur á móti alveg óbrigðult og ég
átti orðræður við kunnan kvik-
myndamann á dögunum sem
sagði að það væri einmitt lands-
lag íslands sem gerði kleift að
búa hér til merkar kvikmyndir.
„Landið leggur sjálft til leiktjöld-
in,“ fullyrti hann og skýrði
hvemig það vægi upp á móti full-
komnum fflmstúdíóum í Amer-
íku og fleiri ríkum löndum. Þar
má að vísu panta Tróju, Amaz-
onfrumskóginn og Alpana með
skömmum fyrirvara — en vænt-
anlega fyrir einhverjar milljónir
króna og þó fremur pund og dali.
Þetta er raunar alveg satt og þarf
ekki að horfa á margar íslenskar
kvikmyndir til að fá það staðfest.
Landslagið þjónar líka forsetan-
um og stjórnarherrunum hið
besta, þegar þeir vilja skemmta
velbyrðugum hátignum í heim-
sóknum. Þeir geta venjulega
reitt sig á að þótt gestirnir kunni
að kveðja í hljóðri þökk til al-
mættisins fyrir að hafa verið hlíft
við að fæðast á slíkum voðastað,
þá muni þeir verða að kannast
við að þetta var „öðruvísi". Og
nokkuð er fyrir það gefandi að
geta boðið upp á eitthvað nýstár-
legt, þegar sú tilfinning gerist
áleitin að allt sé að verða eins,
hvert sem litið er. Einnig þótt
góða veðrið bregðist að þessum
hátíðlegu tilefnum. Margir sikl-
ingar, lafðir og stórhertogar hafa
orðið að vinda úr pellhöttunum
og purpurakápunum eftir að
hafa staðið af sér þulu séra
Heimis á barmi Almannagjár í
stormhviðum með metúrkomu.
En fyrir vikið má reiða sig á að
heimsóknin mun seint líða við-
komandi úr minni, hvort sem
meira eða minna hefur setið eftir
af fróðleiknum um Grím geitskó
og Úlfljót.
Þannig er ættjörðin ekki alveg
atkvæðalaus, þegar henni er ætl-
að að gagna sem leiktjöld, og það
hafa bæði kvikmyndaleikstjórar
og fyrirmenn þjóðarinnar orðið
að sætta sig við. Þá kemur fyrir
að hún tilreiðir mjög „sceniska
effekta", sem hæfa vel stórvið-
burðum í þjóðlífinu. Þannig reið
gjörningaveður mikið yfir nótt-
ina eftir gengisfellinguna, sem
léði þessum merkisatburði vídd
og stærð hinna grísku harm-
leikja eða Wagneróperu. Daginn
á eftir var himinninn marblár og
drungalegur, eins og fagurlega
átti við, en karlarnir í sjónvarps-
auglýsingunni supu á steinolíu-
brúsa meðan þeir sungu við
raust: „Ég verð á reki um jól-
in...!“
Á reki um jólin
Margur er gripinn þeirri tilfinn-
ingu, sem tjáð er í söng þeirra fé-
laganna, að hann verði á reki
þessa jólahátíð. Dapurlegt Al-
þýðusambandsþing er rétt af-
staðið, þar sem fulltrúarnir
skildu hvergi sáttir og forystan
var fengin gömlum málamiðlun-
armanni í hendur. En hvenær
hafa menn viljað hafa ráð Njáls,
sem ekki var aðeins vitur heldur
forvitri og sagði fyrir um óorðna
atburði, eins og Þjóðhagsstofnun
og hagfræðideild Seðlabankans
og engum dettur í hug að muni
standast. Enginn tók heldur
mark á kerlingunni, sem vildi
láta færa arfasátuna að húsbaki á
Bergþórshvoli sem notuð var til
að kveikja í bænum.
Það var líka eins gott, því hefði
verið farið að bænum kerlingar
er óvíst að tekist hefði að magna
eldinn svo að dugað hefði til að
brenna Njál, Bergþóru, sonarson
þeirra og syni inni. Þá hefði eng-
in Brennu-Njálssaga verið skrif-
uð og íslensk menning verið
stórum fátækari, væri hún á
annað borð til.
Svona getur það haft heillavæn-
leg áhrif að fara ekki að góðum
ráðum hinna framsýnu, því lítið
væri um dramatíkina í sögunni
eða lífinu yfirleitt, ef farið væri
að ráðum þeirra sem gerst vita.
Það er annars einkennandi fyrir
öll ráð Njáls hins spakvitra, sem
farið var eftir, að þau leiddu alltaf
til ófamaðar.
Því er líklegast best að láta kylfu
ráða kasti og láta guð og lukkuna
ráða um alla framvindu, eins og
gert hefur verið allt frá því að
Ingólfur elti öndvegissúlur sínar
um úfinn og straumharðan sæ
og fram á okkar daga, að engar
alvarlegar ákvarðanir em teknar
að forsögn hinna forspáu og af
skynsamlegu viti, heldur hrapað
að framkvæmdum og samninga-
gerðum án þess að gera sér
nokkra grein fyrir til hvers at-
hafnasemin leiðir.
Eðli lands og náttúm em á
þann veg að engum spám er
treystandi. Bændur vita aldrei
hvenær óhætt er að slá, því alltaf
er hætta á að fá ofan í flatt. Sjó-
menn eiga aldrei á vísan að róa,
hvorki hvað varðar gæftir né
aflabrögð, og er meira að segja
ekki einhlítt að treysta á afla-
kvóta, hvorki hvort hægt er að
veiða upp í aflamarkið eða hvort
viðbótarkvóti verður leyfður. Og
enn síður er hægt að vita hvað
fæst fyrir aflann, þegar þar að
kemur.
Erfitt er að búa sig að heiman
að morgni, því enginn veit
hvernig veðurlagið verður að
kvöldi, og reynslan kennir að
varlegt sé að treysta opinbemm
veðurspám.
Svona er ísland. Maður veit
aldrei hvaða leiðir eru færar,
þegar lagt er upp, né hvaða háski
eða blómabrekkur eru hinum
megin við næsta leiti. Áður fyrr
króknuðu menn í túnjaðrinum
heima hjá sér eða dmkknuðu í
bæjarlæknum, en nú veltast þeir
í jeppum sínum í miðjum snjó-
flóðum eða hrapa niður hlíðar og
gilskorninga í stoppuðum dún-
fatnaði með vísindalega mann-
brodda á enn vísindalegri fjalla-
skóm.
Háskinn að búa á íslandi er
ávallt hinn sami, því menn læra
hvorki á bæjarlækinn né skrið-
jöklana. Og það gerir lífið spenn-
andi og þess virði að því sé lifað
— þar til yfir lýkur.
Allir vita samt hvar dansað
verður næstu jól, en hver þorir
að spá hvar sporið verður stigið
að ári?