Tíminn - 11.11.1995, Blaðsíða 4

4

Laugardagur 11. nóvember 1995
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: jón Kristjánsson
Ritstjórnarfulltrúi: Oddur Olafsson
Fréttastjóri: Birgir Guömundsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1, 105 Reykjavík
Sími: 563 1600
Símbréf: 55 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Mynda-, plötugerb/prentun: ísafoldarprentsmiöja hf.
Mána&aráskrift 1550 kr. m/vsk. Ver& í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Veljum íslenskan
hagvöxt
Hagspár gera ráð fyrir að landsframleiðsla hér á landi
aukist um 3,2% í ár. Slíkt hlýtur að teljast bærilegur
hagvöxtur og jákvætt mál eftir langvinnt stöðnunar-
tímabil. Vonir manna um efnahagsbata og betri tíð
hafa enn magnast við tíðindi um að álverið í Straums-
vík verði stækkað. En sé skyggnst aðeins betur í töl-
urnar, eru ýmis hættuleg teikn á lofti, meira að segja
teikn um hættur sem hægt er að sporna gegn án
nokkurra erfiðleika eða fórna.
í nýrri haustskýrslu Seðlabankans er víða komið við
og m.a. bent á að drifkrafturinn í þeim hagvexti, sem
hér er, sé aukin einkaneysla. Hún hefur aukist um
4,5% og uppistaðan í þessari auknu einkaneyslu er
aukinn innflutningur. Innflutningurinn hefur á þessu
ári aukist um 4 milljarða umfram útflutning. Sá hag-
vöxtur, sem íslendingar búa við, er því að verulegu
leyti byggður á aukinni eftirspurn eftir innfluttum
verðmætum, en skapar ekki aukna eftirspurn eftir
innlendum verðmætum. Hagvöxturinn er m.ö.o. ekki
að efla innlenda atvinnustarfsemi, hann er ekki að
skapa ný störf og ekki að styrkja stoðirnar hér innan-
lands.
Efnahagssérfræðingarnir benda á að gert sé ráð fyr-
ir um 5% atvinnuleysi í ár og að eftirspurn eftir
vinnuafli muni ekki ná að halda í við aukið framboð
af vinnufúsum höndum. Samkvæmt því er atvinnu-
ástandið ekki eins gott í ár og menn höfðu vonað.
Þessi tíðindi berast frá Seðlabankanum á sama tíma
og átakið „íslenskt já takk" fer af stað í þriðja sinn.
Það eru Samtök iðnaðarins, íslenskur landbúnaður,
ASÍ, BSRB og VSÍ sem sameinast í þessari herferð fyrir
því að þjóðin gefi innlendri framleiðslu gaum og
kaupi innlendar vörur frekar en erlendar, ef þær eru
jafn góðar.
Sannleikurinn er sá — eins og tölur Seðlabankans
sýna — að þó hagvöxtur sé almennt sé af hinu góba,
þá getur hann verið misgóður. Sá hagvöxtur, sem
byggir á innflutningi og óhagstæðum vöruskiptum
við útlönd, er verri en hagvöxtur þar sem einkaneysl-
an byggir að stórum hluta á innlendri verðmætasköp-
un. Þegar fólk segir „íslenskt já takk" er það í raun að
kjósa seinni tegundina af hagvexti.
Það er einnig sérstök ástæða til að vekja athygli á
því sjálfstrausti sem felst í málflutningi átaksins.
Menn eru beðnir um ab láta íslenskar vörur njóta
sannmælis og kaupa þær, ef þær eru betri eða jafngóð-
ar. Enginn er að tala um að bjóða neytendum upp á
eitthvert drasl í nafni þjóbhollustu. Það er einfaldlega
verib ab skora á fólk að staldra við, hugsa og gera
sjálfu sér greiða.
Kannanir hafa sýnt að landsmenn taka vel við sér
þegar átakið „Veljum íslenskt" fer af stað, enda telja
yfir 90% neytenda að íslenskar vörur séu sambærileg-
ar eða betri að gæðum en innfluttar. Nú, þegar einka-
neyslan hefur verið að aukast, er afar brýnt að menn
sofni ekki á verðinum og geri hvað þeir geta til að
halda hagvextinum í landinu. Það geta menn t.d. gert
með því að velja íslenskt.
Oddur Ólafsson:
Leitin ab lífsgæbunum
í ofgnóttarsamfélögum ríku
þjó&anna þar sem hagvöxtur er
æösta bo&oröiö skýtur hugtakiö
lífsgæ&i æ oftar upp kollinum.
Þaö felur í sér endurmat á hug-
myndum um hvaö eftirsóknar-
ver&ast er í lífinu og aö ham-
ingja manna og velferö byggist
ekki eingöngu á svokölluöum
lífskjörum, síauknum tekjum og
eignasöfnun.
Þeir sem alast upp og hrærast
í neysluþjóðfélagi þekkja yfir-
leitt ekki annan skort en þann,
að tekjur og eigin fjármunir
dugi ekki til að kaupa allt það
sem hugurinn girnist. Nauð-
þurftum er fullnægt en kaupæði
og neyslugræögi ekki.
Góö lífskjör eru talin þau að
hafa efni á ab eiga einbýlishús,
sumarbústaö, bíl á hvern fjöl-
skyldumeðlim sem kominn er
af bernskuskeibi. Húsbúnaður
og fatahirslur fer eftir viður-
kenndum stöölum sértímarita
og samanburöi við nágranna og
kunningja. Feröalög og mat-
gæöi eru einnig samkvæmt við-
urkenndum stöölum. Frí frá
barnastússi er einnig talin und-
irstaða góöra lífskjara, og reynd-
ar forsenda þeirra, þar sem for-
eldrar þurfa miklar tekjur til að
standa undir þeim kjörum sem
neysluþjóðfélag býöur upp á og
grundvallast á.
Lífskjör án gæða
Kjarabarátta neysluþjóðfé-
lagsins hefur enn sem komið er
ekki fleytt öllum upp í þann lífs-
stíl sem hér er lýst, en hann er
markmið allra þeirra sem vilja
tryggja sjálfum sér og öörum
bætt og betri kjör.
Spurningin er, hvort hug-
myndirnar um lífskjörin eru
ekki komnar í sjálfheldu. Það er
ljóst að takmörk em fyrir því
hVaö hver einstaklingur getur
eytt miklu og eins hitt hve æski-
legt það er ab neysla og lífsstíll
einkennist meira af ofgnótt og
bruðli en raunverulegum þörf-
um einstaklinga og fjölskyldna.
Og hver eru þá lífsgæðin sem
koma eiga í stað lífskjarakapp-
hlaupsins? Fyrst er ab telja góða
heilsu og þab er af því góöa hve
farið er ab leggja mikiö upp úr
ræktun líkamans og fyrirbyggj-
andi aðgerðum til að vibhalda
góðu heilsufari. Keppnisíþróttir
eru utan heilsusamlegra lifnað-
arhátta og heyra vart til lífs-
gæða, nema þá sem dægrastytt-
ing og afþreying fyrir þá sem
sitja á áhorfendabekkjum.
Lífsgæbi eru yfirleitt einföld
og í andstöbu við það sem kall-
að er Iífsgæðakapphlaup, sem er
baráttan fyrir betri kjörum,
meiri tekjum og eignasöfnun
með tilheyrandi sýndar-
mennsku og samanburðarár-
áttu.
Þvottur á snúru
Að foreldrar og börn fái að
njóta samvista eru lífsgæði. Það
eru lífsgæði að geta farið gang-
andi á fyrirhafnarlítinn hátt
milli heimilis og vinnustaðar/
skóla. Þab eru lífsgæði að eiga
vini og hafa tíma til að rækta
vináttu. Það eru lífsgæði að hafa
vinnu sem maður hefur ánægju
af að sinna og að eiga sér áhuga-
mál svo að frístundir verða aldr-
ei of langar eða leiðinlegar.
Til er fólk sem telur það til
lífsgæba að eiga snúrur sem
hægt er aö hengja þvottinn út á
og taka hann inn ilmandi af
ósoni. Það eru lífsgæði að vera
ánægður meb sjálfan sig og sátt-
ur við umhverfiö.
Lengi má telja hver eru lífs-
gæðin sem gerir lífið þess virði
að því sé lifað og kannski er það
rétt sem margir halda fram að
ekkert veiti meiri lífsfyllingu en
að veröa öðrum að liði. Þá verð-
ur jarðvistin ekki óskiljanleg
þrautaganga um táradal þung-
lyndis og ófullnægju.
Fjárhagslegt
sjálfstæöi
Ávallt hlýtur það að vera eitt-
hvab einstaklingsbundið eftir
hverju er að slæðast í lífinu og
matið misjafnt á gæbunum. En
það eru líka áhrif uppeldis og
umhverfis að hverju bera að
stefna og hvað á að varast.
Margir leita svara í trúarbrögb-
um og þar verða sumir einhvers
vísari, en aðrir aðeins ruglaðri.
Nokkuð er til af því sem telja
má til algildra lífsgæða, eins og
góða heilsu. Þar má nefna fjár-
hagslegt sjálfstæði. Ef þaö er
ekki fyrir hendi missir einstak-
lingurinn öryggiskennd og fyll-
ist kvíða og þá er oft stutt í bölv-
un þunglyndisins.
Fjárhagslegt sjálfstæði er ekki
endilega það að vera loðinn um
lófana, eiga eignir og slá um sig.
Að vera fjárhagslega sjálfstæbur
er að geta fullnægt nauðþurft-
um af tekjum sínum, þurfa ekki
að hafa áhyggjur af skuldum og
ráða við afborganir, ef einhverj-
ar eru.
Kjarabaráttan hefur einkennst
af því að steypa fólki í skuldir,
útvega lán og miöa öll útgjöld
við aldarfar og þarfir neyslu-
þjóðfélagsins. Fundnar eru upp
nýjar þarfir sem kosta peninga
og sífellt þarf meiri tekjur til að
fullnægja þeim. Þá svikamyllu
er óþarft að rekja því þeir sem
ekki þekkja það gangverk og
skilja af eigin raun, eru áreiðan-
lega löngu hættir að lesa þenn-
an pistil, og snúa sér að ein-
hverju öðru þarfara.
Forsenda lífskjara
Menntun er óhætt að telja til
lífsgæða og ekki lítilla. Þegar vel
menntað langskólafólk er að
kvarta yfir því hver lítið það ber
úr býtum eftir að námi líkur og
að þá taki við lífsbaráttan hörð
og ströng, gleymist oft að góð
menntun er í sjálfu sér lífsgæði,
sem ekki ber að vanmeta.
Vel launuð atvinna getur sem
best talist til lífsgæða. En heldur
dregur úr þeim sá bægslagangur
sem það kostar aö koma börn-
um í skóla og dagvistun og aka
þingmannaleiöir út og suður
ábur en hjónin kornast á vinnu-
staði sína, þar sem yfirvinnan er
forsenda lífskjaranna, sem eru
að eiga fyrir barnaheimilunum,
bílunum, húsunum, ferðalög-
unum, skemmtununum, fötun-
um, leðurmublunum, áskriftun-
um og öllu því hinu sem neyslu-
þjóbfélagiö samanstendur af. .
Þrúgandi skuldir og geiðslu-
erfiðleikar eru andstaða allra
sannra lífsgæða. Þar með öll sú
ofboðsneysla sem er orsök og
tilgangur kjarabaráttunnar.
Neysluþjóbfélagið og lífsstíll
þess er í andstöðu við það sam-
félag sem metur sönn lífsgæði
öbru ofar.
Hin æbri trúarbrögð boða að
hugarró og friður í sálinni sé eft-
irsóknarverðara en flest eða allt
annab í þessum heimi sem öbr-
um. Misjafnlega gengur að lifa
eftir þeim boöorðum.
Hitt er víst að farsæld einstak-
linga og samfélaga er ekki síður
komin undir því hvað talin eru
lífsgæði en sífelldum krit um
kaupiö og viðvarandi kjarabar-
áttu, sem oft stefnir í allt aðra
átt en þá að auðga mannlífiö og
gefa því varanlegan tilgang.
Hver og einn hlýtur að meta
hver Iífsgæðin eru. Oft eru þau
svo einföld og sjálfsögb ab mað-
ur ber ekki skyn á þau fyrr en
þau eru horfin. Enginn veit
hvað góð heilsa er fyrr en hún
er horfin og orðin slæm. For-
eldrar týna bernsku barna sinna
og skynja það ekki fyrr en þau
eru orðnir táningar og horfin úr
Iífi þeirra. Framapotið og kjara-
græðgin gengur fyrir sönnum
lífsgæðum.
Algild formúla um hver eru
lífsgæði og hvar þeira sé að leita
er ekki til. En gefi maöur sér
tíma til að íhuga hvað er hjóm
eitt og kostnaður og hvað veitir
sanna og varanlega lífsfyllingu
er maður kominn langleiðina
að réttu svari. ■