Tíminn - 11.11.1995, Qupperneq 5

Laugardagur 11. nóvember 1995
Wítmttu
Jon Kristjansson:
I haustblíöunni á Akureyri - Tímamynd: cs
Efnahagslífib og
stækkun álversins
í þessari viku bárust þau tíðindi að fyrir-
huguð vaeri stækkun álversins í Straums-
vík. Þessi tíðindi eru jákvæð á margan
hátt. í fyrsta lagi kemur stækkuriin á góð-
um tíma miðað við aðstæður í efnahags-
lífinu. Framkvæmdir í byggingaribnabi
hafa verið og eru í lægb, fjárfesting er í
lágmarki og því ætti að vera rúm fyrir
þessa framkvæmd án þess að hún valdi
þenslu í efnahagslífinu.
I öðru lagi hafa þessar framkvæmdir
ýmis hliðaráhrif. Orkusölusamningurinn
bætir afkomu Landsvirkjunar, sem hefur
verið rekin með miklu tapi. Þá hefur
veltuaukningin í för með sér auknar tekj-
ur fyrir ríkissjóð þegar á næsta ári.
Erlend fjárfesting
Þessi kippur í erlendri fjárfestingu
kemur eftir langt kyrrstöbutímabil á
þessu sviði. Aukið frelsi í þessum málum
hefur ekki haft þau áhrif ab erlend fjár-
festing hafi aukist hérlendis. Því veldur
þessi ákvörðun þáttaskilum hvað þetta
varðar, og ljóst er að fleiri aðilar líta til ís-
lands í þessum efnum, hver sem niður-
staðan verður að lokum. Efnahagslíf ná-
lægra ríkja byggist í ríkum mæli á frjálsu
flæði fjármagns og'érlendum fjárfesting-
um og það hefur verið svo um langt
skeið. Hvaða augum sem litið er á þessi
mál, verðum við íslendingar að vera með
á þeim báti.
Hins vegar er ljóst dæmi um hve
dvergvaxið íslenskt efnahagskerfi er, að
stækkun einnar verksmiðju, þótt í stór-
iðju sé, hefur merkjanleg áhrif á þjóð-
hagshorfur. Hins vegar ber að gæta þess
að áhrifin á atvinnulífið vara einkum á
byggingartímanum í tvö ár, en eftir þann
tíma fækkar störfum sem beint lúta að
þessari stækkun, þó að óbein áhrif geti
verið veruleg.
Áhrifin á ríkisfjármálin
Þjóðhagsstofnun hefur þegar reynt ab
meta hver áhrif stækkun álversins hafi á
ríkisfjármálin á næsta ári. Áætlað er að
bein tekjuaukning ríkissjóbs geti numiö
að minnsta kosti 500
milljónum króna. Sú
áætlun er varfærin.
Spurt hefur verið hvern-
ig þessum peningum
verði varið, og þegar er
fariö að beina til mín
spurningum um það.
í þessu sambandi er
rétt að geta þess að
tekjuhlið fjárlaga byggir
á ákveðnum forsendum, sem reynt er að
meta um það bil sem fjárlagafrumvarpiö
er lagt fram á haustin. Hún byggir á þjóð-
hagsáætlun og þjóðhagsspá. Þannig eru
fengnar svokallaðar forsendur fjárlaga,
það er að segja hvað ríkissjóður geti búist
við miklum tekjum á næsta ári. Þessi
áætlun hljóbar upp á 120 milljarða
króna. 500 milljón króna tekjuauki er
því innan við hálft prósent í þessu dæmi,
sem nánast flokkast undir skekkjumörk.
Þjóðhagsspáin byggir á því að sjávar-
afli verði svipaður og á síðasta ári, þar á
meðal úthafsveiðin. Hún byggir á 900
þúsund tonna loðnuveiði og síldveiði
upp á 170 þúsund lestir.
Styrkir forsendurnar
Vissulega koma framkvæmdir við ál-
verið til með að styrkja forsendur fjárlaga
og auka líkurnar á að tekjurnar fari yfir
120 milljarða á næsta ári. Þar koma til
auknar tekjur af innflutningi fjárfesting-
arvara og jákvæð áhrif á atvinnustigið,
en hvert prósent í atvinnuleysi leiðir til
útgjalda upp á hundruð milljóna. Þrátt
fyrir þetta má ekki missa sjónar af þeirri
staðreynd að halli á ríkissjóði er ennþá
áætlaður fjórir milljarðar króna, og sýnt
hefur verið fram á
mjög jákvæð áhrif af
því fyrir efnahagslífið
og lífskjörin í landinu
að ná honum niður.
°9
málefni Önnur áhrif
Menn
Auðvitað eru þessar
_____________ nýju framkvæmdir
fagnaðarefni fyrir
þjóðarheildina, en þó komast menn ekki
hjá því að velta fyrir sér áhrifum þeirra á
byggðina í landinu. Ekki síst á þetta við
ef aðrir fylgja í kjölfarið og ný álver rísa á
suðvesturhorninu. Aukning í byggingar-
ibnaði á suðvesturhorninu á þó vissulega
að verða til þess að draga úr sókn verk-
taka þaðan í verkefni úti á landsbyggð-
inni og rýmka til á markaðnum. Þessi
áhrif verða þó því aðeins, að eitthvað sé
um að vera í fjárfestingum í atvinnulífi
úti um landsbyggðina. Ef frá eru taldar
fjárfestingar, sem hafa verið í gangi í
kringum loðnuiðnaðinn á Austurlandi,
er ekki mikið um að vera á landsbyggð-
inni hvað varbar stærri framkvæmdir.
Þessi mál hljóta að koma til umræðu í
kjölfar frétta um ákvörðun Alusuisse-
Lonza um að stækka í Straumsvík og auk-
inn áhuga sem verður vart á því ab
byggja fleiri álver hérlendis.
Álver og umhverfisvernd
Margir verða til þess að stilla álverum
og ferðamennsku upp sem andstæðum
og telja slíkt ósamrýmanlegt. Það þarf
vissulega að fara með allri gát í því, þegar
stór iðnfyrirtæki eru reist, að þau falli
eins og kostur er að landslagi og kröfur
séu gerðar til mengunarvarna. Hins veg-
ar verða framtíbaratvinnuvegir lands-
manna að byggjast á sem flestum stoð-
um. Orkunýting og orkufrekur iðnabur
er ein af þeim. Það er hættulegt að hafa
öll eggin í sömu körfunni. Með þeim
hætti verður efnahagslífið sveiflukennd-
ara og áföll í sjávarútvegi koma þungt
niður. Með því að fara með gát og setja
fyrirtækjum, sem byggja sig upp hér,
eðlilegar reglur á að vera hægt að sarrt-
eina hér stóriðju, ferðamennsku og aörar
atvinnugreinar til framtíðar.
Orkumálin
Stóriðja er þáttur í því að nýta inn-
lenda orku. Afkoma Landsvirkjunar mun
batna mjög við að nýta þá umframorku
sem í kerfinu er, þrátt fyrir fjárfestingar
sem munu fylgja þessum framkvæmd-
um. Hins vegar er afar brýnt að þessi
ávinningur nýtist einnig innlendum at-
vinnufyrirtækjum í orkuverði. Innlend
fyrirtæki búa við hátt orkuverð. Dæmin
úr ylræktinni sanna þab. Það hlýtur að
verða til skoðunar hjá stjórn Landsvirkj-
unar, nú við breyttar aðstæður, hvort
svigrúm skapast í þessu efni. Það er einn
naubsynlegur þáttur umræðunnar um
orkumál í þjóðfélaginu. ■