Fréttablaðið - 27.03.2009, Qupperneq 20

20 27. mars 2009 FÖSTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRI: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is
og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf.
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
F
á orð hafa verið mönnum tamari á síðustu mánuðum
en gegnsæi og upplýsingamiðlun. Reynslan ætti að hafa
kennt mönnum að ærin ástæða er til að gefa þessum
hugtökum skýrt innihald í verki. Í reynd hafa mál hins
vegar þróast á allt annan veg. Smátt er gert með það sem
sagt er. Taka má dæmi á þremur sviðum:
Í fyrsta lagi má nefna álitaefni varðandi bankaleynd. Lögmæt
sjónarmið um persónuvernd og viðskiptavernd liggja að baki
þeirri trúnaðarskyldu sem bankamenn hafa gagnvart málefnum
viðskiptamanna. Hún hefur þó aldrei verið hugsuð til að hindra
framgang réttvísinnar. Henni er heldur ekki ætlað skýla brota-
lömum í viðskiptasiðferði.
Bankahrunið vakti eðlilega spurningar um hvort opna ætti
fyrir frekari aðgang að upplýsingum í fjármálastofnunum
út frá sjónarmiðum um viðskiptasiðferði. Hvað hefur gerst?
Staðreyndirnar blasa við:
Sérvöldum og takmörkuðum upplýsingum hefur verið komið
á framfæri innan úr gömlu bönkunum. Almenningur hefur hins
vegar ekki haft jafnan og almennan aðgang að þeim. Upplýsinga-
miðlun af þessu tagi byggir ekki upp traust.
Satt best að segja á hún ekkert skylt við gegnsæi og er ekki til
marks um opna stjórnsýslu. Fremur má kalla þetta klíkuskapar-
miðlun á upplýsingum. Meðan annað er ekki upplýst bera skila-
nefndirnar ábyrgð á þessu ástandi. Þessi háttsemi byrjaði í tíð
fyrri ríkisstjórnar en hefur síðan færst í aukana.
Í annan stað má nefna afskriftir og ríkisstyrki: Afskriftir
ríkisbankanna til fyrirtækja sem ekki fara í gjaldþrotameðferð
eru jafngildi ríkisstyrkja. Þær vaxa nú hratt og fara ekki fram
með gegnsæjum hætti. Af þessu leiðir að mjög erfitt er um vik
að glöggva sig á samkeppnishömlum á markaðnum sem hljótast
af opinberum ráðstöfunum.
Ákvarðanir fjármálaráðherra um að styrkja suma sparisjóði
og smærri fjármálafyrirtæki á vildarkjörum og setja aðra í þrot
voru ekki teknar með gegnsæjum hætti. Afstaða almennings til
þeirra ráðstafana verður því að byggjast á pólitísku trausti einu
saman en ekki beinhörðum upplýsingum.
Það er í slíkum jarðvegi sem spilling skýtur rótum.
Í þriðja lagi má nefna þann leyndarhjúp sem er yfir öllum
samskiptum við Alþjóðagjaldeyrissjóðinn. Þannig tók sjóðurinn
án skýringa pólitíska afstöðu í innbyrðis deilu stuðningsflokka
ríkisstjórnarinnar um aðstoð við skuldug heimili. Þar tók hann
stöðu á móti Framsóknarflokknum og með hinum stjórnarflokk-
unum. Án frekari upplýsinga virðist þessi athöfn vera íhlutun
um innanríkismál umfram það sem ráð er gert fyrir í birtu sam-
komulagi milli sjóðsins og íslenskra stjórnvalda.
Svo virðist sem Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn hafi einnig komið
að ákvörðunum sem leiddu til síðustu aðgerða ríkisstjórnarinnar
varðandi sparisjóðina. Engin opinber grein hefur þó verið gerð
fyrir samráði stjórnvalda og sjóðsins um þau mál. Þá hvílir leynd
yfir allri upplýsingagjöf stjórnvalda til sjóðsins um ríkisfjármála-
aðgerðirnar.
Allt bendir þetta til að menn hafi lítið lært. Þó að aukinn kraft-
ur hafi færst í stjórnmálaumræðuna hafa þessi mál fremur færst
til verri vegar eftir stjórnarskiptin. Flestir væntu þó annars af
núverandi forsætisráðherra. Sú hefur ekki orðið raunin.
Gegnsæi og upplýsingamiðlun:
Til verri vegar
ÞORSTEINN PÁLSSON SKRIFAR
UMRÆÐAN
Jónas Fr. Jónsson skrifar um banka-
hrunið
Um miðjan nóvember 2007, eða tæpu ári fyrir bankahrunið, á fundi í samráðs-
hópi þriggja ráðuneyta, Seðlabanka Íslands
og Fjármálaeftirlits um fjármálastöðug-
leika, lagði ég fram ábendingar um nauð-
synlega stefnumörkun æðstu stjórnvalda
varðandi viðbúnað fjármálakerfisins. Til-
efnið var nýafstaðin norræn viðbúnaðaræfing og
lausafjárþrengingar í heiminum. Meðal atriða sem
ég tiltók voru:
■ Ákveða þyrfti, miðað við vilja og getu hins opin-
bera, hvert væri hámark mögulegs stuðnings hins
opinbera í formi eiginfjárframlags, lausafjárstuðn-
ings eða ábyrgðar á innstæðum.
■ Ákveða þyrfti hvort draga ætti landfræðileg mörk
vegna mögulegs stuðnings (þ.e. ef til kæmi, hvort
bjarga ætti dótturfélögum, sem voru rúmlega 40%
af efnahag bankanna).
■ Huga þyrfti að löggjöf um Tryggingasjóð inn-
stæðna í ljósi þess að erlend innlán væru orðin
meirihluti innlána íslensku bankanna.
■ Huga þyrfti að lagaheimildum svo að opinberir
aðilar gætu gripið tímanlega og á afgerandi hátt inn
í rekstur fjármálafyrirtækis.
Ég rifja þetta upp vegna tilrauna Jóhönnu Sigurð-
ardóttur til að brennimerkja erftirlitsaðila á fjár-
málamarkaði, Seðlabankann og Fjármálaeftirlitið,
sjálfsagt í þeim tilgangi að hvítþvo stjórnmálamenn
af fjármálaáfallinu. Frekari ábendingar um nauð-
synlegan viðbúnað liggja fyrir, bæði fyrir og
eftir þennan tíma.
Ástand og áhættu einstakra fyrirtækja
og fjármálakerfa þarf sífellt að endurmeta.
Stór áhætta í fjármálakerfinu var möguleiki
hins opinbera til að veita fjármálafyrirtæki
fjárhagsaðstoð í erlendri mynt, kæmi til
erfiðleika. Þetta var flestum ljóst. Jafnframt
var vitað að því lengur sem lausafjárkrísan
í heiminum varði, ykist áhættan. Til að
bregðast við þessu mátti annars vegar
styrkja gjaldeyrisforða landsins en hins
vegar styrkja lagaheimildir stjórnvalda til tíman-
legra inngripa í rekstur fjármálafyrirtækja. Hið
fyrrnefnda var ekki gert og hið síðarnefnda ekki
fyrr en í október sl. Þegar lagaheimildir lágu fyrir
greip Fjármálaeftirlitið inn í rekstur bankanna, við-
hélt bankastarfsemi á Íslandi og dró úr þjóðhags-
legu tjóni.
Uppbygging og rekstur bankanna byggði á við-
skiptaákvörðunum stjórnenda og eigenda þeirra.
Hálfsársuppgjör bankanna, árituð af endurskoð-
endum, bentu ekki til bráðavanda og lánshæfismat
þeirra var ágætt. Í lok september dýpkaði lausafjár-
krísan í heiminum og varð að verstu fjármálakreppu
frá 1930 með ófyrirsjáanlegu tjóni fyrir fjármála-
kerfi heimsins, sem þeir geta kynnt sér sem vilja.
Íslensk stjórnvöld sáu slíkar hamfarir ekki fyrir,
ekki frekar en stjórnvöld annarra ríkja. Öfugt við
það sem gerðist í öðrum löndum hafði íslenska ríkið
ekki fjárhagslegt bolmagn til að bjarga bönkunum.
Höfundur er fyrrverandi forstjóri
Fjármálaeftirlitsins.
Fjármálaáhættur og stefnumörkun
JÓNAS FR.
JÓNSSON
SPOTTIÐ
Jafnaðarmannleg yfirboð
Ögmundur Jónasson hefur afsalað
sér ráðherralaunum, í ljósi þess að
hann er að krefjast launalækkunar
hjá starfsmönnum að hans sögn.
Einhverjum finnst þetta í takt við
kröfu um að ráðamenn þjóðarinnar
lifi frekar í takt við almenning í land-
inu en útrásarvíkinga.
Ekki þó ritstjóra Herðubreiðar.
Honum finnst ráðherrann, með því
að þiggja lægri laun en honum ber,
ná nýjum hæðum í „ódýrri yfirboðs-
og yfirborðspólítík mánuði
fyrir kosningar“.
Sú var tíðin að yfirboð
fyrir kosningar var það
kallað að slöngva út
milljörðum í fram-
kvæmdir í eigin kjör-
dæmi rétt fyrir kosningar, til dæmis í
jarðgöng. Nú hefur jafnaðarmaðurinn
Karl Th. Birgisson upplýst okkur um
annað.
Sameiginlegur göngutúr?
Vinstri græn héldu nýverið
landsfund sinn undir yfir-
skriftinni: Vegur til fram-
tíðar varðaður. Í gær setti
Sjálfstæðisflokkurinn sinn
landsfund og yfirskriftin
er: Göngum hreint til verks.
Nú er bara spurning hvort
þeir síðarnefndu
ganga eftir hinum
nývarðaða vegi
þeirra fyrrnefndu.
Ný stjórn, eða
göngutúr?
Afsökunarbeiðnin
Margir hafa kallað eftir afsökunar-
beiðni fjölmiðla í aðdraganda hruns-
ins. Gagnrýnislaus jásöngur þeirra
hafi ýtt undir græðgisvæðinguna
án nokkurs aðhalds. Og í gær baðst
Morgunblaðið afsökunar.
Reyndar ekki á samfélagshruninu,
heldur á því að í sömu frétt á mbl.is
hefði verið sagt frá brotthvarfi Geirs
H. Haarde af Alþingi og því að Helgi
Hjörvar hefði fengið blindra-
hund sér til aðstoðar. Á
því höfðu einhverjir
hneykslast, þar
með talið ritstjóri
Herðubreiðar, sem
geta tekið gleði sína við
afsökunarbeiðnina.
kolbeinn@frettabladid.is