Morgunblaðið - 13.01.2006, Blaðsíða 26

26 FÖSTUDAGUR 13. JANÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
SAGA mannkyns sýnir að
hættulegustu menn sögunnar eru
handhafar sannleikans. Þeir eru til
á öllum öldum, í flestum trúar-
brögðum, kynþáttum
og stjórnmálahreyf-
ingum. Þessir um-
boðsmenn sannleik-
ans verða hættulegir
þegar sjálfsupphafn-
ing þeirra nær því
stigi að þá varðar
ekki lengur um al-
mennt siðferði og þeir
taka án laga og réttar
að dæma fólk og refsa
í nafni sannleikans.
Eftir harmleikinn á
Ísafirði virtist aug-
ljóst að margt það
ágæta fólk sem á og vinnur fyrir
DV myndi harma atburðinn, af
augljósum ástæðum yfirfara og
meta vinnubrögð í málinu og taka
til endurskoðunar ritstjórn-
arstefnu blaðsins í ljósi atburð-
arins og viðbragða almennings.
Þess í stað kom Jónas Krist-
jánsson f.h. DV í Kastljós og sagði
okkur að grundvallaratriðið væri
sannleikurinn; að munurinn á sið-
ferði þeirra og okkar hinna væri að
þeir byggðu sínar siðareglur á
sannleikanum. Eftir að hafa sent
aðstandendum hins látna samúðar-
kveðjur sagði ritstjórinn að þeir
hefðu ekki orðið fyrir neinu. Það
var eftir að hann til-
kynnti að í nafni sann-
leikans myndi blaðið
halda áfram rétt-
arhaldi yfir hinum
látna meðan líkið biði
kistulagningar.
Óvenjuleg heift í garð
hins látna en ritstjór-
inn neitaði þó að hafa
fellt dóm yfir honum,
um leið og hann
fjallaði um þolendur
gerða hans ítrekað án
fyrirvara. Einkenni-
legust var þó sú af-
staða ritstjórans að þeir sem hefðu
önnur sjónarmið en hann væru að
kæfa og gera sakbitna pilta sem
orðið hefðu fyrir hræðilegum glæp,
þeir væru að innleiða tíma Stein-
gríms Njálssonar, væru sósíalfas-
istar eða stjórnuðust af annar-
legum hvötum.
Nú verður ritstjórinn að ráða
sjálfsvirðingu sinni, en viðbrögð
hans eru á ábyrgð eigenda og sam-
starfsmanna meðan hann er
fulltrúi þeirra. Illt væri ef forherð-
ing ritstjórans gerði að engu ýmsa
ágæta viðleitni samverkafólks hans
og eigenda blaðsins. Þeir þættir í
stefnu blaðsins um að gera ógæfu
og einkamál almennra borgara að
söluvöru og þó einkum hitt að taka
sér dóms- og refsivald í glæpa-
málum þjóna ekki afkomu blaðsins,
efni þess, starfsmönnum, hag eig-
endanna, lesendum, almennu sið-
ferði né nokkru öðru. Frá þeim
stefnuþáttum sem engum eru til
framdráttar hljóta menn að hverfa.
Hættulegustu menn í heimi
Helgi Hjörvar fjallar um
fréttaflutning DV ’Einkennilegust var þósú afstaða ritstjórans að
þeir sem hefðu önnur
sjónarmið en hann væru
að kæfa og gera sak-
bitna pilta sem orðið
hefðu fyrir hræðilegum
glæp …‘
Helgi Hjörvar
Höfundur er þingmaður
Samfylkingarinnar.
Í TÆP sautján ár
hefur þjóðin fylgst
með framgangi þín-
um í viðskiptum.
Ekki er ofmælt að
þar hafir þú staðið
þig vel. Enda hefur
þjóðin staðið þétt
við bakið á þér og
þínum. Þegar vel
hefur gengið og ekki
síst þegar á móti
hefur blásið. Há-
marki náði þessi
stuðningur þegar
þér voru veitt, fyrst-
um manna, ísfirsku alþýðuverð-
launin fyrir skömmu. Ég veit að
þessi stuðningur þjóðarinnar við
þig á erfiðum tímum hefur, á köfl-
um, skipt sköpum. Þessum erfiða
tíma lýstir þú vel í blaðaviðtali um
það leyti sem tilkynnt var um
verðlaunin vestra. Lýs-
ing þín á því hvernig
sótt var að persónu
þinni og fjölskyldu
þinnar létu engan
ósnortinn sem las.
Þjóðin studdi þig og
þína.
Nú er vík milli vina.
Í fyrirtækjagarði þín-
um hefur undanfarin ár
vaxið illgresi sem eng-
inn mannlegur máttur
hefur getað stöðvað
fram að þessu. Reglu-
verk siðaðra manna
virðast ekki ná yfir þetta fyr-
irtæki. Verk starfsmanna þessa
fyrirtækis hafa nú endanlega
gengið fram af þjóðinni. Ég veit
að þú ert ekki með nefið niðri í
hvers manns koppi innan fjöl-
skrúðugra fyrirtækja þinna. Til
þess er ekki hægt að ætlast. Þú
hefur hins vegar sýnt það í gegn-
um árin að þegar laga hefur þurft
kúrsinn hefur þú ekki legið á liði
þínu.
Gakktu til verka af þinni al-
kunnu röggsemi og upprættu ill-
gresið. Héðan í frá er ábyrgðin á
þessu illgresi þín. Stattu nú með
þjóðinni svo hún geti átt samleið
með þér og þínum áfram.
Jóhannes í Bónus, ekki
meir, ekki meir
Halldór Jónsson skrifar
opið bréf til Jóhannesar
Jónssonar, handhafa ísfirsku
alþýðuverðlaunanna
’Í fyrirtækjagarði þín-um hefur undanfarin ár
vaxið illgresi sem eng-
inn mannlegur máttur
hefur getað stöðvað
fram að þessu.‘
Halldór Jónsson
Höfundur er blaðamaður og
Ísfirðingur, búsettur á Akranesi.
BRÉF TIL BLAÐSINS
Morgunblaðið, Kringlunni 1, 103 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.is
ÞETTA er stóra spurningin. Í hugum
flestra er svarið einfalt; þegar maður
veldur því með beinum hætti að ann-
ar maður láti lífið telst hann sekur
um morð. Lítum aðeins nánar á mál-
ið. Segjum sem svo að einelti eigi sér
stað í skóla hér í borg, eineltið er mik-
ið og barnið, þolandinn, kvíðir fyrir
að fara í skólann og að hitta bekkj-
arsystkin sín. Með tímanum eykst
eineltið og sálrænu kvalirnar þannig
að barnið sér enga aðra leið en að
taka sitt eigið líf. Í þessu tiltekna
dæmi finnst engum orka tvímælis að
þeir sem ábyrgðina bera eru börnin
sem kvölunum ollu og skólinn fyrir að
leyfa þessu að viðgangast.
Heimfærum þetta dæmi nú á DV-
málið mikla. Eineltið í þessu tilfelli
eru ásakanir og „fréttir“ DV, fram-
haldið geta allir séð. Samkvæmt
ofangreindu dæmi ættu því DV og
ritstjórn þess blaðs að bera ábyrgð-
ina.
Í 214. grein almennra hegning-
arlaga segir: „Ef maður stuðlar að
því, að annar maður ræður sér sjálfur
bana, þá skal hann sæta [fangelsi allt
að 1 ári]1) eða sektum. Sé það gert í
eigingjörnum tilgangi, skal refsa með
fangelsi allt að 3 árum“. Lög eru og
verða alltaf túlkunaratriði, þetta er
eðli þeirra, þess vegna verður fólk
alltaf á öndverðum meiði. Mín skoðun
er hins vegar sú að með hliðsjón af
því bréfi sem fannst að manninum
látnum má það skýrt vera að hann
kenndi DV um hvernig fór, því hlýtur
þessi frétt DV að falla undir 214.
grein hegningarlaganna, einnig hlýt-
ur það að vera ljóst að þetta var gert í
eigingjörnum tilgangi, þ.e. að selja
fleiri eintök af blaðinu. Þetta er mitt
sjónarmið frá laganna hendi.
Samkvæmt 3. grein siðareglna
Blaðamannafélags Íslands segir að
„Blaðamaður vandar upplýsingaöflun
sína, úrvinnslu og framsetningu svo
sem kostur er og sýnir fyllstu
tillitssemi í vandasömum málum.
Hann forðast allt, sem valdið getur
saklausu fólki, eða fólki sem á um
sárt að binda, óþarfa sársauka eða
vanvirðu.“ Að þessu sögðu hlýtur það
að liggja ljóst fyrir að DV brýtur í
bága við þessa grein. Ritstjórn DV
hefur gefið það út að þeir hyggist
ekki hlíta í einu og öllu þessum siða-
reglum og tala mikið um sannleikann,
eins og kom fram í Kastljósi nú á dög-
unum. Þetta verða þeir auðvitað að
eiga milli sín og BÍ, hins vegar er það
ljóst að ekki aðeins brjóta þeir þessa
grein siðareglnanna heldur einnig 2.
grein þar sem segir meðal annars;
„Blaðamanni er ljós persónuleg
ábyrgð á öllu sem hann skrifar[...]“.
Þetta hlýtur því að gefa til kynna
hvar ábyrgðin í þessu máli skal
liggja.
FANNAR KARVEL
STEINDÓRSSON,
einkaþjálfari hjá Þjálfun.is.
Hvenær drepur maður mann?
Frá Fannari Karvel Steindórssyni
en ekki síst: Af hverju selst DV?
Vitum við ekki öll betur en svo, að
það er rangt að beita fólk ofbeldi, og
gerir það ekki illt verra ef við styðjum
við bakið á þeim sem ofbeldið fremja,
með peningum? Við borgum semsagt
DV fyrir að fremja ofbeldisverk op-
inberlega, sex daga vikunnar. Mér
finnst það heldur langt gengið, og
þegar fjölskyldur og einstaklingar
líða sáran vegna þessa ofbeldis, enda
tel ég löngu tímabært að hrópa á
hjálp!
Ritstjórar og blaðamenn sem vinna
í nafni DV virðast hvorki hafa heyrt
né skilið orðin sígildu: „Saklaus uns
sekt er sönnuð.“ Svo virðist sem rit-
stjórnarstefna DV sé á þessa leið: „Ef
það selur, þá birtum við það.“ Mér
finnst ekki vera pláss fyrir efa, sak-
leysi eða mannleg mistök í DV. Um
leið og ég votta öllum fórnarlömbum
DV samúð mína, þá vil ég hvetja sam-
borgara mína til að mótmæla hástöf-
um fjölmiðlaofbeldi DV, hvort sem er
með orðum eða einfaldlega með því
að kaupa ekki DV. Fórnarlömb DV
sem hafa verið dæmd án dóms og
laga eiga inni hjá okkur að við stönd-
um með þeim. Hver veit nema ég sé
næst?!
Virðingarfyllst,
SARA HRUND
GUNNLAUGSDÓTTIR,
háskólanemi í tónlistarþerapíu.
ÉG HEF sem ríkisborgari þessa
lands rétt til að tjá mínar skoðanir, þó
innan þeirra marka sem lýtur að
frelsi samborgara minna. Með tján-
ingarfrelsi mínu fylgir ekki það frelsi
að ég megi valda samborgurum mín-
um tjóni, til dæmis með því að
hnekkja á mannorði þeirra eða heiðri.
Þannig skil ég tjáningarfrelsi eða rit-
frelsi.
Mér finnst að það hafi farið lítið
fyrir þessum siðferðismörkum í dag-
blaðinu DV. DV hefur síendurtekið
haft í frammi fjölmiðlaofbeldi gagn-
vart borgurum þessa lands í nafni rit-
frelsis. DV hefur oft á tíðum framið
mannorðsmorð. Dæmi um þetta eru
birtingar á andliti og nöfnum fólks
sem grunað eða ákært er m.a. á for-
síðu blaðsins. Ég skil einfaldlega ekki
hvers vegna DV hefur tekið sér það
hlutverk að dæma í málum fólks áður
en réttarkerfið gerir það. Bað ein-
hver DV um það?
Finnst mér furða hvað við borg-
ararnir erum þöglir yfir þessum
hildarleik DV. Af hverju umberum
við að samborgarar okkar séu
fórnarlömb fjölmiðlaofbeldis og
mannorðsmorða DV? Enn frekar, af
hverju er það enn svo, að einungis lík-
amlega sjáanlegir áverkar eru teknir
alvarlega af yfirvöldum en ekki
áverkar á sálum borgaranna? Síðast
Fjölmiðlaofbeldi DV
Frá Söru Hrund Gunnlaugsdóttur
ÞAÐ er alkunna að götustrákar setji
sér siðareglur. Hið sama gera glæpa-
gengi. Siðareglur hópsins má ekki
brjóta, því refsing liggur við. Refsing
getur verið mishörð; allt frá skömm-
um upp í útskúfun og ömurlegan
dauðdaga þess sem siðareglurnar
brýtur. Siðareglur af þessu tagi eru
venjulegu heilbrigðu fólki framandi,
en dauðans alvara hjá þeim sem til-
einka sér lífsstíl siðlítilla afkima sam-
félagsins. Siðareglur geta þannig ver-
ið reglur um ósiði. Slíkar ósiðareglur
hefur einn prentmiðill þessa lands
samið sér. Hann heitir DV. Ritstjórar
þessa blaðs segja að sannleikurinn sé
leiðarljós í umfjöllun um menn og
málefni, en samt fella þeir dóma án
þess að hafa hugmynd um sannleik-
ann og það með skelfilegum afleið-
ingum. Maður tekur líf sitt. Hvers
vegna þarf DV öðruvísi siðareglur en
aðrir fjölmiðlar? Trúlega vegna þess
að það gefur þeim svigrúm til sölu-
vænni efnistaka en ella, þar sem ekki
þarf að taka tillit til varúðar, sann-
girni og vandaðrar umfjöllunar. Vel
kann það að vera að blaðamennska af
þessu tagi sé eigendum þóknanleg,
vegna þess að ritstjórnarstefnan sel-
ur að einhverju marki. En hitt er
jafnvíst að þorri almennings hefur
skömm á götustrákablaðamennsku.
GÚSTAF NÍELSSON,
sagnfræðingur.
Siðareglur götustrákanna
Frá Gústaf Níelssyni
Í STJÓRNARSKRÁNNI er að
finna grundvallarregluna um
tjáningarfrelsi. Af málflutningi
sumra fjölmiðlamanna mætti
halda að þessi regla væri fortaks-
laus; svo er ekki. Í stjórnar-
skránni segir nefnilega einnig að
tjáningarfrelsi megi setja skorð-
ur með lögum meðal annars
vegna réttinda eða mannorðs
annarra enda teljist skorðurnar
nauðsynlegar og samrýmist lýð-
ræðishefðum.
Það er löggjafarvaldsins í
fyrstu atrennu að meta hvort
þörf sé á því að skerða tjáning-
arfrelsi með því að setja t.d.
refsiákvæði sem bannar tjáningu
sem skerðir réttindi eða mannorð
annarra. Dæmi um slíkt ákvæði
er 229. gr. almennra hegning-
arlaga en þar segir: „Hver, sem
skýrir opinberlega frá einkamál-
efnum annars manns, án þess að
nægar ástæður séu fyrir hendi,
er réttlæti verknaðinn, skal sæta
sektum eða fangelsi allt að 1 ári.“
Mál út af broti þessu getur sá
einn höfðað sem misgert er við
en ekki hið opinbera ákæruvald;
það er því ekki skrýtið að lítið
reyni á það í réttarframkvæmd.
Í óvæginni fjölmiðlun nútímans
verður einkalíf og æra einstak-
linga í hinu litla samfélagi Ís-
lands fyrir tjóni á degi hverjum.
Það er kominn tími til að þeirri
spurningu sé velt upp hvort lög-
gjafinn eigi að huga að breyt-
ingum á ofangreindu hegningar-
lagaákvæði. Er þörf á því að sett
verði skýrt og glöggt refsiákvæði
sem setji skorður við opinberri
birtingu á nafni og/eða mynd af
einstaklingum sem liggja einung-
is undir grun um refsiverða hátt-
semi enda verði ekki talið að rík-
ir almannahagsmunir réttlæti
slíka birtingu? Þá sæti mál út af
broti á ákvæðinu opinberri
ákæru. Slíkt refsiákvæði myndi
stuðla að verndun þeirra hags-
muna sem felast í grundvallar-
reglum stjórnarskrárinnar um
friðhelgi einkalífs og að hver
maður skuli talinn saklaus uns
sekt hans er sönnuð. Það er lög-
gjafans að svara þessari spurn-
ingu samkvæmt íslenskri stjórn-
skipan; svarið fæst ekki í
siðareglum.
Það gengur einfaldlega ekki í
okkar samfélagi að menn, sem
ekki hafa hlotið dóm fyrir gjörðir
sínar, séu þrátt fyrir það nánast
dæmdir sekir á forsíðum í hverri
sjoppu, matvöruverslun og bens-
ínstöð. Löggjafinn verður að sjá
til þess að þeir sem kjósa að tjá
sig með þeim hætti sæti sjálfir
ábyrgð fyrir dómi. Engum,
hvorki fjölmiðlum né öðrum, er
fengið tjáningarfrelsi til að mis-
nota það til tjóns fyrir þá ein-
staklinga sem búa í þessu landi.
Róbert R. Spanó
Misnotkun tjáningarfrelsis
Höfundur er dósent við lagadeild
HÍ og formaður refsiréttarnefndar.
ATVINNA mbl.is