Morgunblaðið - 28.02.2006, Qupperneq 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 28. FEBRÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
FYRIRHUGUÐ stytting náms-
tímans í framhaldsskólum mun
hafa áhrif á fleiri en eitt skólastig.
Helstu rök með styttingunni sem
hafa hingað til komið fram eru:
1. Íslenskir nemendur útskrif-
ast ári seinna en nemendur í ná-
grannalöndum.
2. Breytingin yrði
til þess að þeir út-
skrifist á sama aldri
og annars staðar.
3. Brottfall úr
framhaldsskólum er
of mikið. Breytingin
yrði til þess að draga
úr brottfalli.
4. Gæði náms
yrðu aukin.
Styttingin yrði
framkvæmd annars
vegar með tilfærslu
námsþátta úr fram-
haldsskólum til grunnskóla, hins
vegar með því að draga úr ein-
ingafjölda í einstökum náms-
greinum.
Á móti mælir:
1. Nám er ekki eingöngu það
sem fer fram innan veggja skólans.
Í núverandi kerfi öðlast íslenskir
nemendur mikla starfs- og lífs-
reynslu bæði innan og utan skóla.
Stytting framhaldsskólans myndi
draga úr möguleikum þeirra til
sumarvinnu jafnt og vinnu sam-
hliða námi. Ekki er sjálfgefið að
lægri aldur við útskrift haldist í
hendur við aukna velgengni á
vinnumarkaði eða í framhaldsnámi.
Að auki er óljóst við hvaða lönd
er miðað í samanburðinum. Hafa
ber t.d. í huga að sumsstaðar
gegna karlkyns nemendur her-
skyldu eftir stúdentsprófið. Þeirra
þátttaka í atvinnulífi tefst sem því
nemur.
2. Staðreyndin er að margir ís-
lenskir nemendur vinna með nám-
inu í framhaldsskólanum. Stytting
námsins mun í engu breyta þeim
aðstæðum sem valda því að nem-
endur vinna með námi, en gæti á
hinn bóginn hæglega orðið til þess
að mismuna nemendum eftir fjár-
hag sínum. Því eru líkur á að
brottfall muni aukast, verði náms-
tíminn styttur.
3. Mennta-
málaráðherra sagðist
vita af svigrúmi í
grunnskólum til að yf-
irtaka þá þætti sem
færast myndu úr
framhaldsskólanámi.
Vandséð er að íslensk-
ir grunnskólar hafi
tíma aflögu til að fara
yfir enn meira náms-
efni – nema hægt
væri að benda á
ákveðna árganga sem
ekki hafa næg verk-
efni nú þegar.
4. Ástæður fyrir dreifingu
náms á leik-, grunn-, framhalds- og
háskólastig eru fyrst og fremst af
kennslu- og uppeldisfræðilegum
toga. Á ákveðnum aldri hafa nem-
endur þroska til að tileinka sér til-
tekna færni og þekkingu. Þessi
þroskaskeið eru ekki færanleg, því
þarf kennslan að taka mið af þeim.
Á heildina litið er styttur námstími
með auknum hraða í yfirferð og
niðurskurði/tilfærslu á heild-
arfjölda námseininga og jafnvel
námsgreina ekki ákjósanleg leið til
að auka gæði námsins.
5. Hætta er á að undirbúningur
nemenda til framhaldsnáms yrði
lakari. Hugsanlega munu háskólar
bregðast við með inntökuprófum,
frekari takmörkunum nem-
endafjölda eða undirbúningsáföng-
um.
6. Vert er að íhuga að margir
íslenskir framhaldsskólar sinna
ekki bóknámi eingöngu, heldur eru
hornsteinn í menntun fagfólks í
iðn- og listgreinum. Stytting náms-
ins veikir því ekki síst stöðu
þeirra.
7. Að auki eru forsendur til
hröðunar náms í framhaldsskólum
nú þegar gefnar. Kjósi nemandi
það getur hann sinnt náminu á sín-
um hraða: í áfangaskóla.
8. Hröðun er þó aðeins ein hlið
á sveigjanlegum námstíma. Sífellt
fleiri nemendur greinast með rit-,
les- eða stærðfræðiblindu. Sá hóp-
ur stækkar einnig sem á erfitt með
að stunda nám vegna annarra örð-
ugleika.
„Framhaldsskóli fyrir alla“ getur
tæplega þóst sinna þessum nem-
endum með því að stytta námstíma
þeirra.
9. Ekki eru liðin mörg ár síðan
námskrám í leik-, grunn- og fram-
haldsskólum var breytt. Þær
breytingar tóku gildi á mjög svip-
uðum tíma og reyndu þ.a.l. mjög á
þanþol skólastarfsins. Afar líklegt
er að ein breytingin enn muni hafa
afgerandi neikvæð áhrif á náms-
umhverfið í heild.
Framþróun er mikilvæg. En
ekki síður þarf að standa vörð um
allt það sem vel hefur reynst í ís-
lenska skólakerfinu.
Framtíð framhaldsskólanáms
Wolfgang Frosti Sahr fjallar um
styttingu náms til stúdentsprófs ’Ekki er sjálfgefið aðlægri aldur við útskrift
haldist í hendur við
aukna velgengni á vinnu-
markaði eða í framhalds-
námi.‘
Wolfgang Frosti Sahr
Höfundur er framhaldsskólakennari.
HLUTFALLSDEILD Lífeyr-
issjóðs bankamanna er að tæmast.
Það versta er að stjórn sjóðsins
getur lítið aðhafst. Hendur stjórn-
arinnar eru bundnar. Hún getur
ekki minnkað útgreiðslur því lög
nr. 129 frá 1997, sem
tóku gildi 01.01.1998,
banna stjórninni að
hrófla við lífeyr-
isgreiðslum sjóðsfélag-
anna.
Í gassaganginum í
kringum einkavæðingu
Landsbankans lítur
helst út fyrir að vinstri
hönd stjórnvalda hafi
lítið vitað hvað sú
hægri gerði. Annars
vegar var þrýst í gegn
breytingum á Lífeyr-
issjóðnum, sem þá hét
Eftirlaunasjóður
starfsmanna Land-
bankans og Seðlabank-
ans. Breytingum, sem
m.a. afnámu baká-
byrgð bankanna á
sjóðnum. Hins vegar
samþykkti Alþingi of-
annefnd lög um
skyldutryggingu líf-
eyrisréttinda og starf-
semi lífeyrissjóða.
Mikil áhersla er lögð á
það í lögunum, að
stjórnum lífeyrissjóða
er skylt að bregðast
við þegar í óefni stefn-
ir og skuldbindingar
eru að fara framúr
eignum, t.d. með því
að lækka lífeyrisgreiðslur. Það
gildir fyrst og fremst um svokall-
aða stigasjóði, því í lögunum er
ákvæði (54. grein) sem fastsetur
lífeyrisréttindi sjóðsfélaga í til-
teknum sjóðum, m.a. hlutfallsdeild
Lífeyrissjóðs bankamanna. Þeir
sjóðir eiga það allir sameiginlegt
að vera með bakábyrgð launa-
greiðandans, sem eru ríki, sveit-
arfélög og bankar, nema Hlutfalls-
deild Lífeyrissjóðs bankamanna,
sem missti þá bakábyrgð daginn
fyrir gildistöku laganna. Stjórn
Lífeyrissjóðs bankamanna má því
ekki lækka lífeyrisgreiðslur úr
hlutfallssjóðnum um þau 5%, sem
hún telur sig þurfa að gera til að
koma í veg fyrir að hlutfallsdeildin
tæmist og verði gjaldþrota áður en
lokið er útgreiðslu til allra þeirra
sem njóta eiga lífeyrisgreiðslna úr
henni. Í dag eru milli sex og sjö
hundruð virkir greiðendur í sjóð-
inn, (munu njóta lífeyris í framtíð-
inni – ef Guð lofar). Einnig eru
það á milli sex og sjö hundruð
manns, sem eru lífeyrisþegar nú
þegar. Auk Seðlabankans og
Landsbankans, eru Visa Ísland og
Reiknistofa bankanna aðildarfyr-
irtæki sjóðsins. Stjórn sjóðsins
hefur neyðst til að grípa til þess
ráðs að stefna Landsbankanum og
ríkinu til að fá fram lagfæringu á
stöðu sjóðsins. Þetta er örþrifaráð
þar sem það kann aldrei góðri
lukku að stýra að standa í málsókn
gegn atvinnurekandanum sínum.
En af hverju er sjóðurinn svona
illa staddur? Af
hverju þarf að lækka
lífeyri úr hlutfalls-
deildinni á sama
tíma og aðrir sjóðir
standa vel og t.d.
Lífeyrissjóður versl-
unarmanna auglýsir
4% hækkun lífeyr-
isgreiðslna og Líf-
eyrissjóðurinn Gildi
hækkar þær um 7%?
Ástæðurnar eru
fleiri en ein. Lífeyr-
isgreiðslur eru meiri
en reiknað var með,
enda t.d. Lands-
bankinn notfært sér
það óspart að senda
fólk snemma í töku
lífeyris. Þá hefur líf-
aldur á Íslandi
hækkað. Svo ein-
kennilega var að
verki staðið 1997,
þegar var verið að
reikna út framtíð-
arskuldbindingar
hlutfallsdeildarinnar,
þá voru notaðar töl-
ur um lífaldur ár-
anna 1986–1990,
jafnvel þótt fyrir
lægju upplýsingar
um lífaldur til ársins
1996. Í þeim nýju
tölum kemur fram hærri lífaldur,
sem leiðir af sér auknar skuldbind-
ingar, þar sem greiða þarf lífeyri
lengur en fyrri tölur bentu til.
Einnig gleymdu reiknimeistararnir
að taka rekstrarkostnað sjóðsins
inn í dæmið 1997, en fram til þess
tíma hafði Landsbankinn staðið
straum af honum. Síðast en ekki
síst má nefna að launbreytingar
hafa orðið meiri frá 1997 en gengið
var út frá. T.d. hafa laun ákveðins
hóps meðal sjóðfélaga verið hækk-
uð langt umfram þær forsendur,
sem gengið var útfrá við útreikn-
ingana í árslok 1997. Launagreið-
endur, það er bankarnir, bera alla
ábyrgð á þessari framúrkeyrslu og
er óskiljanlegt að ráðamenn bank-
anna skuli sýna það dómgreind-
arleysi að hækka eftirlaun útval-
inna á kostnað annarra sjóðfélaga,
yfirleitt lægra launaðra. Þetta eyk-
ur að sjálfsögðu einnig að mun
framtíðarskuldbindingar sjóðsins,
því lífeyrisgreiðslur eru miðaðar
við meðallaun síðustu 5 ára fyrir
starfslok.
Þessi atriði, sem hér að framan
eru nefnd, gera það að verkum að
mér sýnist eina raunhæfa leiðin út
úr klúðrinu sé að taka aftur upp
bakábyrgð hlutfallssjóðsins með
einum eða öðrum hætti. Aðild-
arfyrirtækin hafa hvort eð er hag-
að sér þannig gagnvart sjóðnum að
þau virðist líta á hann sem allra-
gagn, sem gjarna má ganga í og
ávísa á eftir hentugleikum. T.d.
með því að hækka laun fólks ríku-
lega rétt fyrir starfslok, það veldur
svo því að viðkomandi fær hærri
eftirlaun en ella. Að sjálfsögðu er
það hið besta mál fyrir viðkomandi
lífeyrisþega, en sjóðurinn situr í
súpunni. Sá sem skrifar tékkann,
atvinnurekandinn, lætur sig engu
varða að tékkinn er að verða inn-
stæðulaus. Er það sæmandi jafn-
virtum fjármálastofnunum og hér
eiga í hlut?
Innstæðulausar
ávísanir á þverr-
andi lífeyrissjóð
Kjartan Jóhannesson fjallar
um erfiðleika lífeyrissjóða
bankamanna
Kjartan Jóhannesson
’Sá sem skrifartékkann, atvinnu-
rekandinn, lætur
sig engu varða að
tékkinn er að
verða innstæðu-
laus. Er það
sæmandi jafn-
virtum fjár-
málastofnunum
og hér eiga í
hlut?‘
Höfundur er forstöðumaður hjá
Reiknistofu bankanna.
Í FRÉTTUM útvarps og sjón-
varps hinn 8. febrúar sl. kynnti dr.
Tómas G. Gunnarsson líffræðingur
niðurstöður rannsóknar sem hann
hefur unnið að í samstarfi við inn-
lenda og erlenda sér-
fræðinga. Þar talaði
Tómas um þá hættu sem
gæti fylgt mikilli skóg-
rækt hérlendis. Rök
hans voru mjög skýr.
Margar mófuglateg-
undir þrífast ekki í skóg-
lendi. Ísland ber al-
þjóðlega ábyrgð á
nokkrum þessara mó-
fuglategunda þar sem
stór hluti alheimsstofna
þeirra er á Íslandi. Með
aukinni skógrækt göng-
um við á búsvæði þess-
ara tegunda. Tómas tók
sérstaklega fram að hann teldi þó
enga tegundanna í útrýmingarhættu.
Morguninn eftir var kominn pistill
á heimasíðu Skógræktar ríkisins þar
sem brugðist var við þessari frétt.
Jafnframt var henni svarað sama dag
í morgunfréttum útvarps og í kvöld-
fréttum sjónvarps.
Mikilvægi Íslands
Á Íslandi verpa 30–50% af al-
heimsstofnum spóa og heiðlóu. Á Ís-
landi er einnig að finna sérstakan
stofn jaðrakans sem verpur nánast
hvergi utan Íslands. Þessar tegundir,
eins og raunar flestar tegundir mó-
fugla, hörfa undan skógrækt. Er eitt-
hvað athugavert við að bent sé á þá
hættu sem að þessum fuglum gæti
steðjað verði ráðist í umfangsmikla
skógrækt? Fólkið í landinu þarf að
vera meðvitað um kosti og lesti skóg-
ræktaráforma á stórum skala.
Svar skógræktarstjóra
Í svari skógræktarstjóra í morg-
unfréttum útvarps kom fram að áhrif
skógræktar á mófugla væru hverf-
andi þar sem ekki væri verið að
planta svo mikið í flöt mýrlendi.
Hann sagði ennfremur að skógrækt
gengi best í brekkum
og hlíðum og þar ætti
þetta ekki að vera
vandamál. Þá benti
hann á að mófuglar
væru flestir farfuglar
og að þeir væru veidd-
ir erlendis og því
þyrfti að taka tillit til
þess. Auk þess hefðu
rannsóknir sýnt að
þéttleiki fugla annarra
en mófugla hefði þre-
faldast við skógrækt.
Nefndi hann að skóg-
rækt gæti orðið
auðnutittlingum og
snjótittlingum til framdráttar
(innsk.: hlýtur að vera misskilningur
þar sem snjótittlingur er bersvæð-
isfugl en ekki skógarfugl).
Mér þykja viðbrögð skógrækt-
arstjóra fremur dapurleg. Hann
hefði getað tekið tillit til niðurstaðna
rannsóknarinnar og hvatt til þess að
þáttur mófugla yrði tekinn til hlið-
sjónar við stefnumótun skógræktar
hérlendis. Þess í stað gerir hann lítið
úr niðurstöðum Tómasar og beitir
fyrir sig rökum sem kolfalla. Flöt
mýrlendi eru t.d. ekki kjörlendi
heiðlóu. Í brekkum og hlíðum verpa
margar tegundir mófugla þó að þétt-
leiki þeirra sé oft ekki mikill. Nið-
urstöður Tómasar og félaga hafa ver-
ið yfirfarnar af erlendum
vísindamönnum og búið er að sam-
þykkja þær til birtingar í virtu al-
þjóðlegu vísindatímariti, Biological
Conservation. Það þarf meira en eitt
pennastrik til að slá slíkt út af borð-
inu.
Boðskapur Tómasar var skýr: mó-
fuglavarp og skógrækt keppa um
svæði. Aukið flatarmál skógræktar
bitnar því á mófuglum, jafnvel teg-
undum sem við berum alþjóðlega
ábyrgð á. Þessari staðreynd verður
ekki snúið á hvolf með því að nefna
veiðar á mófuglum úti í heimi, meiri
þéttleika annarra fuglahópa í skóg-
um né nýja landnema hérlendis.
Hvað veldur?
Það er áhugavert að verða vitni að
þeirri ólgu sem verður þegar minnst
er á möguleg neikvæð áhrif skóg-
ræktar. Það virðist stundum jaðra
við að það sé ekki einu sinni pláss fyr-
ir annað en einungis jákvæð viðhorf í
garð skógræktar. Annað er bara nið-
urrif og neikvæðni. Þetta er eins og
að verjast ísbirni með teygjubyssu.
Maður veltir því óneitanlega fyrir sér
hvað veldur. Sá heilbrigði ungmenna-
félagsandi sem fylgt hefur skógrækt
er e.t.v. hluti skýringarinnar. Maður
uppsker eins og maður sáir. Maður
græðir líka landið með Olís. Þegar
forsetinn sjálfur hvetur til skógrækt-
ar þarf enginn lengur að velkjast í
vafa um að skógrækt er holl og góð.
Er einhver möguleiki á því að um-
ræðan hafi e.t.v. verið svolítið ein-
hliða? Góðir hlutir geta líka haft
skuggahliðar. Þá þarf að ræða, ekki
kæfa!
Eins og að verjast ísbirni
með teygjubyssu
Gunnar Þór Hallgrímsson
fjallar um fuglalíf og skógrækt ’Aukið flatarmál skóg-ræktar bitnar því á mó-
fuglum, jafnvel teg-
undum sem við berum
alþjóðlega ábyrgð á.‘
Gunnar Þór
Hallgrímsson
Höfundur er líffræðingur.
Marteinn Karlsson: „Vegna
óbilgjarnrar gjaldtöku bæjar-
stjórnar Snæfellsbæjar af okk-
ur smábátaeigendum, þar sem
ekkert tillit er tekið til þess
hvort við megum veiða 10 eða
500 tonn, ákvað ég að selja bát-
inn og flytja í burtu.“
Sigríður Halldórsdóttir skrif-
ar um bækur Lizu Marklund
sem lýsa heimilisofbeldi.
Hulda Guðmundsdóttir: „Ég
tel að það liggi ekki nægilega
ljóst fyrir hvernig eða hvort
hinn evangelísk-lútherski
vígsluskilningur fari í bága við
það að gefa saman fólk af sama
kyni …“
Aðsendar greinar á mbl.is
www.mbl.is/greinar