Morgunblaðið - 10.06.2006, Qupperneq 46

46 LAUGARDAGUR 10. JÚNÍ 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
AÐ ÁRI verður hafist handa um
að drekkja Hagaey í Gnúpverja-
hreppi. Þrjár virkjanirnar í byggð í
Þjórsá hafa verið leyfðar. Andóf
gegn þeim hefur setið á hakanum
vegna þess andófs sem allt snerist
um, gegn framkvæmdum í Þjórs-
árverum. Tveir þriðju Hagaeyjar
fara í kaf. Gera má ráð fyrir hækk-
aðri grunnvatnsstöðu í
því sem upp úr stend-
ur. Varpland 26 fugla-
tegunda verður eyði-
lagt. Þetta verður
fyrsta jökullónið í
byggð. Er ekki ástæða
til að skála fyrir því í
kokkteilpartíi?
Klippa á borða?
Málinu var fleytt
fram í skugga deilna
um meginásteyting-
arefnið, sem voru
Þjórsárver. Lónið við
eyna er ekki miðl-
unarlón og er minna
en svæðin sem drekkt
hefur verið á hálend-
inu. Áin er þegar að
verulegu leyti rennsl-
isjöfnuð; Tungná, rúm-
ur helmingur Þjórsár
nánast alveg. Um
fjórðungur Þjórsár
sjálfrar er þegar tek-
inn austur um Búð-
arháls í miðlunarlón Tungnaár.
Lónið við Hagaey drekkir ekki
miklu utan klöppum með árfarveg-
inum og eynni. Eitthvað fá Skeiða-
menn á sig af hærri grunnvatnsstöðu
ofan Urriðafoss. Rafeindirnar eru
eyrnamerktar stækkuninni sem fyr-
irhuguð er inni í byggð Hafna-
fjarðar, álrisa Alcan. Fínt skal það
vera. Það hverfur ekki annað en
Hagaey og flúðir við Fossnes,
feiknalega glæsilegar flúðir við Öl-
móðsey, Búði, Hestafoss og gróð-
urlendi Þóristungna í tengslum við
Búðarhálsvirkjun (enn ein hálend-
isvinin, sem hljótt er um). Er ekki
mál að linni?
Nú þegar er aðeins Ármótafoss
horfinn, fjórðungur af hverjum:
Dynk, Hvanngiljafossi og Gljúf-
urleitarfossi, – Tröllkonuhlaup og
Þjófafoss. Búrfellshólmaumhverfið
er gerbreytt. Hér er umbyltingu
Tungnaármegin sleppt. Smádæmi
um það: Hrauneyjafoss. Tekist hefur
að verja Þjórsárver (vonandi). Er
þetta nokkuð sem munar um? Þjóðin
krefst þessara fórna, eða hvað?
Þetta er hagkvæmt!
Af hverju má ekki halda því sem
eftir er af náttúrulegu umhverfi
Þjórsár, leyfa henni að
renna með því sem eftir
er af jökulkorg og flúð-
um? Verða blessun
þeirri ferðamennsku
sem blómgast æ meir í
landinu?
Þarf að taka meiri
áhættu um að raska
grundvallarlífríki sjáv-
ar í kringum landið en
gert hefur verið með
núverandi virkjunum
Þjórsár, Blöndu og
stórvatna Austurlands?
Og: Innri núnings-
orka vatnsins er tekin af
því með virkjununum.
Þegar ísmyndunarskil-
yrði eru á annað borð er
auðreiknað að hálft ann-
að tonn frýs í ánni á sek-
úndu, nú þegar. Ís-
myndunin verður meiri
með nýju virkjununum!
Um þann vanda hefur
Landsvirkjun þagað.
Áin kemst varla úr stað
þegar hiti fer að ráði niður fyrir
frostmark. Er hálfstirðnaður krapa-
grautur. Það sjá þeir sem við hana
búa. Hvað ætlast Landsvirkjun fyrir
með þann vanda, sem er mikill, en
vex?
Og það sem mestu skiptir: Aðal-
innkeyrslunni inn á hálendið, leiðinni
upp Gnúpverjahrepp, landslagi sem
gefur ekki eftir innkeyrslunni vestan
í Mývatnssveit, er fórnað á altari
álguðsins. Þjórsá er endanlega þögn-
uð!
Hafnfirskir karlmenn! Mér skilst
að meirihluti ykkar vilji stækkaðan
álrisa inni í byggð ykkar. Virkj-
anirnar við Hvamm, Urriðafoss og
Holtavirkjun eiga að knýja álþursinn
í Hafnarfirði. Kjósið þið yfir ykkur
þessa framkvæmd, sem konur ykkar
eru á móti, ef marka má skoð-
anakannanir? Nú er nóg komið,
segja ekki aðeins framsýnar konur
þessa lands, listamenn, náttúrufræð-
ingar, verulegur hluti bænda. Þá
sem vilja varðveita umhverfi kalla og
jökullónamennirnir haldna umhverf-
isofstæki: Þeir eru ekki minnihluti,
heldur eru merki þess að þjóðin, þ. á
m. hluti af kjósendum Sjálfstæðis- og
Framsóknarflokks hafi fengið nóg.
Umhverfisflokkarnir, Vinstri græn
og Frjálslyndir unnu á í bæjarstjórn-
arkosningunum. Framsókn með ál-
merki í barminum var hýdd. Nóg er
af því komið að drekkingarhyljir séu
gerðir hvar sem væna gróðurvin er
að finna á hálendinu. Búa á til á nú
fyrsta sinni í byggð þessi hrægráu
jökullón, sem endurspegla ekki him-
ininn né hleypa sólarbirtu ofan um
yfirborðið. Löppum upp á skömmina
og köllum nýja lónið við Hagaey
Fagralón, eins og fyrrverandi iðn-
aðarráðherra skírði Hágöngulónið?
„Vakri Skjóni hann skal heita“.
Drekkingarsinnar: Við erum búnir
að fá nóg af ykkur. Tími ykkar er lið-
inn. „Vatn sem rennur óbeislað til
sjávar er ekki vannýtt auðlind“ (Jón
Ólafsson í speglinum ap. 2006, þegar
sagt var frá að lífríki Kínahafs væri
að hrynja vegna virkjunar Yangtse-
fljóts.)
Virkjunarsinnar eru ekki herrar
jarðarinnar. Skoðun þeirra er skoð-
un hrímþursa. Það skilst æ fleirum.
Hver er réttur fugla himinsins, sem
hafa búið hér tíu eða hundrað þús-
und árum lengur en ykkar kyn?
Fuglar eiga æ fleiri bandamenn
meðal manna á Íslandi.
Hernaðurinn
gegn landinu
Egill Egilsson fjallar
um virkjanaframkvæmdir
Egill Egilsson
’Virkjunarsinn-ar eru ekki herr-
ar jarðarinnar.
Skoðun þeirra er
skoðun hrím-
þursa. Það skilst
æ fleirum.‘
Höfundur er eðlisfræðingur.
EITT brýnasta verkefnið í
starfsmenntamálum á Íslandi er
að koma á viðurkenndri menntun
fyrir verslunar- og þjónustugrein-
ar. Um 70% starfandi landsmanna
vinna við þessar
greinar og mikilvægi
þeirra fer vaxandi
með hverju ári. Þróun
atvinnulífsins hefur
einkennst af því að
verðmætasköpunin
færist frá fram-
leiðslugreinum yfir í
þjónustu og er nú svo
komið að hlutdeild
verslunar og þjónustu
í landsframleiðslu er
um 67%. Starfs-
menntun hefur hins
vegar ekki fylgt þess-
ari breytingu í atvinnuháttum okk-
ar.
Erfitt er að fullyrða um hvers
vegna ekki hefur þótt ástæða til
að gera til dæmis verslunarmennt-
un jafn hátt undir höfði í formlega
skólakerfinu og iðnnámi, heilbrigð-
isstarfsnámi eða landbúnaðarnámi.
Staðreynd er að störf í verslun
krefjast fagkunnáttu á sama hátt
og í öðrum atvinnugreinum. En
líklega þykir verslunarfagið ekki
jafn merkilegt og ýmsar aðrar
starfsgreinar. Viðhorfið er að fólk
þurfi ekki að fara í skóla til að af-
greiða á kassa í dagvöruverslun
eða raða í hillur.
Það er því full ástæða til að
nefna nokkur af þeim
atriðum sem við-
urkennd versl-
unarmenntun hefur í
för með sér:
 Í smásöluversl-
un starfa a.m.k.
12.000 manns. Margir
þeirra hafa hætt námi
í framhaldsskóla og
ákveðið að fara út á
vinnumarkaðinn. Ein
árangursríkasta leiðin
til að veita þessu fólki
annað tækifæri til
náms er að koma á
starfsnámi í því fagi sem það hef-
ur valið sér.
 Talið er að minnst 60%
þeirra sem starfa í smásöluversl-
un, eða 7.200 manns, hafi ekki lok-
ið formlegu framhaldsnámi. Að
meðaltali í öðrum greinum er
þetta hlutfall um 40% og er talið
meira en gerist í öðrum OECD
löndum
 Miklir framamöguleikar eru
fyrir fólk sem aflar sér starfs-
menntunar í verslunarfagi. Nú-
tíma verslanir krefjast sérhæfs
starfsfólks á fjölmörgum sviðum,
hvort sem er við sérhæfða vöru-
kunnáttu, þjónustustjórnun,
stjórnun sérvörudeilda, inn-
kaupastjórnunar, upplýsingatækni,
öryggismála eða annarra sviða.
 Samkeppni á smásölumark-
aði er mjög mikil hér innanlands
og verður einnig sífellt alþjóðlegri.
Bæði valda því sala í gegnum net-
verslanir og auknar innkaupaferð-
ir landsmanna til útlanda. Þar að
auki starfa sömu verslanir í aukn-
um mæli í fleiri löndum samtímis
og keppa því ekki bara innanlands
heldur einnig á alþjóðamarkaði.
Þessi nýja samkeppnisstaða versl-
ana veldur því að gera verður
meiri kröfur til fagmennsku í
starfseminni.
 Ekki má gleyma áhrifum
aukinnar starfsmenntunar á neyt-
endur. Öll gerum við kröfu um að
starfsmenn verslana þekki þær
vörur sem þeir selja okkur auk
þess sem aukin fagmennska skilar
sér í bættum rekstri sem aftur
skilar sér vonandi í hagstæðara
vöruverði.
Það eru sennilega ekki margir
sem átta sig á því að á hverju ári
fara þúsundir Íslendinga í gegnum
fræðslu á vegum stærstu versl-
anafyrirtækjanna hér á landi. Þar
er um að ræða bæði nýliðafræðslu
og endurmenntun þeirra sem hafa
lengri starfsreynslu. Nú er komið
að því að skólakerfið sinni þessari
menntun af sama metnaði og öðru
starfsnámi.
SVÞ – Samtök verslunar og
þjónustu hafa lagt mikla áherslu á
að tekin verði upp vönduð og við-
urkennd starfsmenntun fyrir þess-
ar starfsgreinar. Ástæðan er brýn
þörf fyrirtækjanna fyrir fag-
menntað starfsfólk til að takast á
við harðnandi samkeppni og aukn-
ar kröfur um meiri gæði. Fyrir at-
beina SVÞ og fleiri aðila hefur
nokkuð áunnist og vonandi að nýir
tímar séu framundan ef svo fer
sem horfir.
Starfsnám þarf að vera í
takt við þarfir atvinnulífsins
Finnur Árnason
fjallar um starfsnám ’Það eru sennilega ekkimargir sem átta sig á því
að á hverju ári fara þús-
undir Íslendinga í gegn-
um fræðslu á vegum
stærstu verslanafyr-
irtækjanna hér á landi. ‘
Finnur Árnason
Höfundur er forstjóri Haga hf.
og stjórnarmaður SVÞ –
Samtaka verslunar og þjónustu.
MÁLEFNI barna með athygl-
isbrest og ofvirkni eða ADHD
fengu ítarlega umfjöllun í Morg-
unblaðinu í apríl- og maímánuði
sl., mitt í aðdraganda sveit-
arstjórnakosninga, alls í þremur
sunnudagsblöðum
Morgunblaðsins. Sér-
staklega var fjallað
um raunveruleikann í
grunnskólanum fyrir
börn með hegð-
unarfrávik og geð-
raskanir. Sigríður
Víðis Jónsdóttir
greinahöfundur á
þakkir skildar fyrir
yfirgripsmikla um-
fjöllun og fagleg
vinnubrögð. Hún leit-
aði víða álits og fengu
frásagnir foreldra
jafnt vægi á við lýsingar fagfólks
og sérfræðinga á stöðu mála.
Í viðtali við Kristján Má Magn-
ússon sálfræðing í Morgunblaðinu
14. maí sl. kom fram „að ákvarð-
anatökur stjórnvalda virka tilvilj-
anakenndar“, en Kristján var
verkefnisstjóri í verkefni sem var
liður í stefnumótun fyrir málefni
barna og unglinga með geðrask-
anir árið 2004. Skýrslan var skrif-
uð í samræmi við umleitan heil-
brigðis- og tryggingamálaráðherra
til menntamálaráðherra, félags-
málaráðherra og Sambands ís-
lenskra sveitarfélaga. Í skýrslunni
var tillaga um skilgreiningu
þriggja þjónustustiga í málefnum
barna og unglinga með geðrask-
anir. Jafnframt var tillaga um að-
gerðir til að auka samþættingu
þjónustunnar. Svo áfram sé vitnað
í Kristján þá segir hann: „Eins og
málum er háttað í dag er oft ekki
tekin fagleg afstaða til hlutanna.
Fagskrifstofur ráðuneytanna virð-
ast hreinlega verða undir fjár-
málaskrifstofum þeirra. Auk þess
bætist við hinn eilífi slagur á milli
ríkis og sveitarfélaga. Slagurinn
um kostnaðarskiptinguna heftir að
menn taki afleiðingum í málum
sem þessum.“ Hann tekur sem
dæmi reglugerð þar sem segir „að
ríkið eigi að sinna meðferð þeirra
barna þar sem ástæðu vandans sé
að leita í börnunum sjálfum en ef
vandinn sé í fjölskyldunni heyri
málið undir sveitarfélögin. Út frá
faglegu sjónarmiði er þetta mjög
furðulegur aðskilnaður, enda yf-
irleitt um sambland þessa tvenns
að ræða. Þessi viðmið eru í besta
falli ónothæf og í versta falli verða
þau til að eyðileggja. Menn neita
þá að sinna öðru en því sem sam-
kvæmt bókstafnum heyrir beint
undir þá, til dæmis
þegar börn fara á
meðferðarheimili.“
Enn fremur bendir
Kristján á „að þegar
óskilgreint sé hvaða
aðilar eigi að vinna
með mál barna og
unglinga með vægan
vanda séu meiri líkur
á að leitað verði með
slík mál til geðdeilda,
til dæmis vegna
greiningar ofvirkra
barna.“ (Mbl. 14. maí
2006).
Foreldrar barna með ADHD og
skyldar raskanir þekkja mætavel
umræddar frásagnir sem birtust á
síðum Morgunblaðsins. Það er í
raun dapurlegt til þess að vita að
þrátt fyrir hverja skýrsluna á fæt-
ur annarri og skýrar tillögur virð-
ast stjórnvöld ekki sjá sér hag í
því að forgangsraða brýnum mál-
efnum barna með taugaraskanir,
þ.e. ADHD og skyldar raskanir,
né þeirra barna sem glíma við al-
varlegri geðraskanir. Þrátt fyrir
að almennt sé vitað að snemmtæk
íhlutun geti sparað samfélaginu
ómældan kostnað, sem felst í
barnaverndarúrræðum þegar
vandi barnsins hefur vaxið og for-
eldrar rísa ekki undir álaginu,
ekki síst þegar komið er á ung-
lingsárin. En unglingar með
ADHD og skyldar raskanir eru sí-
fellt meira áberandi á Stuðlum,
meðferðarheimilum ríkisins og í
öðrum úrræðum á vegum sveitar-
félaga.
ADHD samtökin fara fram á
skýr svör hjá pólitísku flokkunum
um hvaða flokkur er tilbúinn að
taka á þessum málum fyrir alvöru.
Ljóst er að þörfin fyrir skýra
fjölskyldustefnu stjórnvalda er
brýn. Foreldrar geta ekki beðið
endalaust, ef stefnt skal að skóla
án aðgreiningar þurfa allir málinu
viðkomandi að vinna heimavinn-
una sína og setja fram samhenta
áætlun sem hægt er að vinna sam-
kvæmt. Í millitíðinni hvetjum við
foreldra barna með ADHD og
skyldar raskanir óspart til að láta
reyna á kæruleiðir í skólakerfinu.
Í haustfréttabréfi ADHD samtak-
anna munum við birta leiðbein-
ingar um kæruleiðir í grunn-
skólakerfinu sem Bergþóra
Valsdóttir, framkvæmdastjóri
SAMFOK, hefur verið beðin um
að vinna fyrir okkur. Kæruleiðir í
skólakerfinu eru alls ekki skýrar,
en fyrst af öllu er að fara fram á
skriflegan rökstuðning frá skóla-
stjóra vegna synjunar á aðstoð.
Slík beiðni getur orðið til þess að
þjónustan/stuðningurinn sem beð-
ið var um standi allt í einu til boða
og þá er bara að nota þessa aðferð
á hverri önn. Því fleiri sem kæra
málin, því fleiri mál ættu að rata
inn á borð skólaskrifstofa, bæj-
arstjórna og að lokum til mennta-
málaráðuneytisins. Þetta er ein
leið til að láta vita af því hvað
gengur á í samskiptum skóla og
heimila barna með sérþarfir og
knýja á um úrbætur.
ADHD samtökin eru til stuðn-
ings börnum, unglingum og full-
orðnum með athyglisbrest, of-
virkni og skyldar raskanir, sem og
fjölskyldum þeirra. Virkir fé-
lagsmenn telja yfir 900 fjölskyldur
barna með ADHD og skyldar
raskanir. ADHD er alþjóðleg
skammstöfun sem stendur fyrir
athyglisbrest og ofvirkni. Að
gefnu tilefni skal tekið fram að hjá
mörgum þessara barna er athygl-
isbresturinn meira áberandi en
t.d. ofvirknin, auk þess glíma þau
við ýmsar fylgiraskanir, svo sem
námserfiðleika, hegðunartruflun,
áráttu/þráhyggju, kvíða og þung-
lyndi.
Börnin í forgang
Ingibjörg Karlsdóttir fjallar um
málefni barna með athyglis-
brest og ofvirkni og starfsemi
ADHD-samtakanna
’ADHD-samtökin farafram á skýr svör hjá póli-
tísku flokkunum um
hvaða flokkur er tilbúinn
að taka á þessum málum
fyrir alvöru.‘
Ingibjörg Karlsdóttir
Höfundur er félagsráðgjafi og for-
maður ADHD samtakanna.