Morgunblaðið - 25.07.2006, Blaðsíða 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 25. JÚLÍ 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Þ
egar við vinkonurnar
vorum yngri en í dag
fannst okkur óg-
urlega gaman að
spila. Við gátum setið
heilu dagana og spilað. Við spil-
uðum rommý, veiðimann, ólsen
ólsen, ólsen ólsen upp og niður,
svindl-ólsen og skítikall. Fyrsta
rifrildið okkar varð yfir „hæ
gosa“ enda stundum erfitt að átta
sig á hver var á undan að heilsa
að hermannasið þegar kóngurinn
kom upp eða hrópa „hæ gosi“
þegar sjálfur gosinn lá á gólfinu.
En ósættið varði ekki lengi og við
fórum bara að horfa á Fyr-
irmyndarföður í staðinn.
Stundum spiluðum við líka
Scrabble eða Fimbulfamb, jafnvel
Trvial Pursuit eða Matador. Mér
fannst einna skemmtilegast í
Matador og eiginlega mesta furða
að ég hafi ekki lagt fyrir mig ein-
hvers konar fjármálabrask miðað
við ótrúlegan áhuga minn á fimm-
þúsundköllum.
Ef reglurnar í spilunum hent-
uðu okkur ekki þá breyttum við
þeim og fórum eigin leiðir. Ból-
urani varð t.d. að gildu orði í
Fimbulfambi, aðallega vegna
þess að það var fyndið og þá gat
leikurinn haldið áfram. Keppn-
isandinn var með, kannski óþarf-
lega mikill hjá mér stundum, en
mestu máli skipti að hafa sem
mest gaman af spilinu. Okkar
Matador-reglur leyfðu lán félaga
í milli til að spilið væri ekki búið
of snemma, þótt það hefði
kannski þegar staðið í fjórar
stundir.
Seinna lenti ég í mestu vand-
ræðum með að spila Matador við
Dani enda höfðu þeir allt aðrar
hugmyndir en ég um framgang
leiksins. Þeim fannst t.d. ekki
eðlilegt að grípa teningana með
hraði og kasta til að koma í veg
fyrir sekt á Austurstræti eða
Lækjargötu eða hrópa alltaf hátt
„kaup’ana“ (á íslensku auðvitað)
til að koma í veg fyrir að and-
stæðingurinn næði að kasta áður
en yfirlýsing væri komin um
kaup.
Það er eiginlega frumskilyrði í
spilamennsku að fólk sé sammála
um reglurnar.
Ég veit ekki hvort George W.
Bush, forseti Bandaríkjanna, og
Tony Blair, forsætisráðherra
Breta, hafa einhvern tíma spilað
hæ gosa. Þeir hafa þá alla vega
klárað hæ gosa-ósættið sitt því
þeir virtust hinir mestu mátar í
kvöldverðarboði í Pétursborg á
dögunum en þeir voru staddir þar
vegna fundar leiðtoga valdamestu
ríkja heims.
Blair trítlaði til Bush sem var
með fullan munninn af brauði og
sagði: „Jó Blair, hvernig hefurðu
það? “
Bush og Blair áttuðu sig ekki á
að kveikt var á hljóðnema við
borðið og samtalið náðist á band.
(Reyndar finnst mér mjög
skemmtileg sú kenning að Blair
hafi vitað af hljóðnemanum en
það er líklega bara vegna þess að
ég er afskaplega hrifin af sam-
særiskenningum yfirleitt … ).
Bush þakkaði Blair fyrir peysu
sem hann hafði fengið að gjöf og
þeir göntuðust með að Blair hefði
keypt hana sjálfur, jafnvel prjón-
að hana. Svo ræddu þeir næsta
leik í sínu spili þar sem spila-
borðið er aðeins stærra en í
gamla Matadorinu hennar ömmu.
„Hvað um Kofi? Hann virðist í
lagi. Mér líst ekkert á þetta
vopnahlésplan hans. Allt sem
hann hefur að segja er vopnahlé
og að allt leysist …“ sagði Bush
og vísaði til kröfu Kofis Annan,
framkvæmdastjóra Sameinuðu
þjóðanna, um vopnahlé í Líbanon.
Blair stóð við borð Bush sem
hætti auðvitað ekki að matast
meðan þeir ræddu ástand heims-
málanna á líðandi stund. Bush
sagði að „Condi“, Condoleezza
Rice, utanríkisráðherra Banda-
ríkjanna, færi til Líbanon fljót-
lega (sem hún og gerði) en Blair
virtist tilbúinn að fara þangað
sjálfur ef því væri að skipta.
Blair: Það er bara, ég meina,
þú veist. Ef hún hefur … , eða
þyrfti á því að halda að jarðveg-
urinn yrði undirbúinn að-
eins … Ef hún fer verður hún
augljóslega að ná árangri. Ég
gæti aftur á móti alveg farið
þangað og talað bara.
Bush: Sjáðu til, það kaldhæðn-
islega er að allt sem þeir þurfa að
gera er að fá Sýrland til að fá
Hezbollah til að hætta þessu rugli
og þá er þetta búið.
Bush orðaði þetta á sínu eigin
tungumáli sem „stop doing this
shit“. Ekki er vitað hverjir þessir
„þeir“ eru en uppi eru getgátur
um að Bush hafi þarna verið að
vísa til Rússa.
„Sjáðu til, hvað heldur hann?
Hann heldur að ef allt gengur
upp í Líbanon, ef lausn finnst á
Ísrael-Palestínu, þá fari Írak á
rétta braut,“ sagði Blair um Kofi
Annan. Þar sem upptakan er
óskýr ber netmiðlum ekki saman
um hvort Bush hafi í framhaldinu
sagt Annan vera indælan (sweet)
eða sagt hann vera að basla
(struggling). Mér heyrist hið síð-
arnefnda þó hafa átt við sem og
að Blair hafi ekki kallað Annan
„elsku“ (honey).
Einhverra hluta vegna minnir
þessi undarlega sena mig á þegar
við vinkonurnar spiluðum Mata-
dor og beygðum reglurnar eftir
okkar vilja. Munurinn er kannski
sá að við vorum að kaupa og selja
helstu götur Reykjavíkur fyrir
pappírspeninga en á meðan Bush
talar með fullan munninn við
Blair í Pétursborg er verið að
bombardera fólk í Líbanon.
Og um hvað eru þeir að tala?
Mynd framan á The Australi-
an, fimmtudag 20. júlí: Þrjár
stelpur á að giska 12 ára með
skriðdreka í baksýn. Ein er að
skrifa á sprengju sem stendur til
að varpa á svæði í suðurhluta
Líbanon. „To Hezbollah, with
love“. Önnur fylgist með og sú
þriðja heldur á myndavél.
Mynd fyrir neðan: Lítill strák-
ur á sjúkrahúsi, með sársaukag-
rettu á andlitinu, sáraumbúðir og
allur í skrámum. Heldur utan um
leikfangariffil sem hann hafði
fengið í batagjöf. Hver þarf
bangsa?
Kaupin
á eyrinni
„Hvað um Kofi? Hann virðist í lagi.
Mér líst ekkert á þetta vopnahlésplan
hans. Allt sem hann hefur að segja er
vopnahlé og að allt leysist …“
halla@mbl.is
VIÐHORF
Halla Gunnarsdóttir
UMFERÐARSTOFA fer mikinn
þessa daga. Í rökréttu framhaldi af
stefnu stofunnar um að birta mjög
ögrandi sjónvarpsauglýsingar um
mögulegar afleiðingar
óábyrgs aksturs, er
vart hægt að kveikja á
sjónvarpi nema að
rekast á einhverja af
mis-geðfelldum aug-
lýsingum Umferð-
arstofu. Ekki ætla ég
að efast um gildi þess-
ara auglýsinga til þess
að hvetja fólk til að
haga akstri eftir að-
stæðum, enda hef ég
engar forsendur til
þess. Ég tel hins veg-
ar að í einni þessara
auglýsinga hafi Umferðarstofa farið
langt út fyrir lögbundið verksvið
sitt, sem er að daga úr um-
ferðaslysum, og ráfað hugs-
unarlaust inn á myrkar lendur
frumspekinnar.
Í auglýsingunni sem hér um ræð-
ir sjást þrjú ungmenni meðvitund-
arlaus í flaki bíls, en eftir skamma
stund verður áhorfandanum ljóst að
tvö þeirra eru látin því „sál“ þeirra
sést fljúga til himna. Hjá þriðja
ungmenninu virðist „sálin“ eitthvað
óákveðin, en ákveður loks að vera
um kyrrt í líkamanum er verður til
þess að ungmennið raknar úr
rotinu. Hægt væri að skrifa heila
bók um heimsmyndina sem birtist í
þessari stuttu auglýsingu, en hún
endurspeglar hugmyndir sem raun-
vísindi undangenginna alda hafa
annað hvort hafnað eða sett stórt
spurningarmerki við. Auglýsingin
vísar beint í tvo af helstu spek-
ingum fornaldar. Hér er annars
vegar um að ræða Plató og hug-
myndir hans um óefnislega sál sem
fanga í efnislegum líkama, sem voru
síðar teknar upp af höfundum Nýja
testamentisins. Hins vegar er vísað
í jarðmiðjukenningu Ptólemaíosar,
þar sem jörðin var í miðju alheims
er gerður var úr sjö kristalhvelum,
en handan þeirra var verustaður
Guðs og óefnislegra sála, sbr. „ég
er í sjöunda himni“. Í þessari forn-
aldarhugmyndarfræði, sem lifði
góðu lífi fram yfir miðaldir, var
maðurinn miðpunktur alheimsins.
Eins og alkunna er þá var jarð-
miðjukenningunni og kristalhvelum
hennar skipt úr fyrir sólmiðjukenn-
inguna á 16. og 17. öld og við það
missti Guð heimili sitt í heimsmynd
raunvísindanna. Við þessi umskipti
var maðurinn ekki lengur í mið-
punkti alheimsins, en hann var enn
miðpunktur sköpunarverks Guð á
jörðinni. Hugmyndin
um Guð og óefnislega
sál hélt hins vegar
áfram að lifa góðu lífi,
enda varð sá skýri
greinarmunur sem í
dag er gerður á guð-
fræði og frumspeki
annars vegar og raun-
vísindum hins vegar
ekki til fyrr en á síðar
hluta 18. aldar. Ef
horft er sérstaklega til
lífvísindanna leiddi
þessi aðskilnaður beint
til þess að fram komu
hugmyndir um þróun lífsins, sem
náðu hámarki árið 1859 er bók
Darwins um Uppruna tegundanna
kom út. Með þróunarkenningunni
var ekki lengur þörf á neinum guð-
legum mætti til þess að skýra tilurð
lífsins á jörðinni, en við það breytist
maðurinn úr kórónu sköpunarverks
Guðs í eitt af dýrum merkurinnar.
Þrátt fyrir tilkomu þróunarkenn-
ingarinnar var „sálin“ ennþá vanda-
mál í heimi raunvísindanna og
leystu ýmsir samtímamenn Darw-
ins þessa gátu með því að telja efn-
ið hafa óguðlega sálræna eiginleika.
Það var hins vegar ekki fyrir á síð-
ari hluta tuttugustu aldar sem efn-
islegar skýringar á tilurð sálrænna
eiginleika urðu ráðandi innan lífvís-
indanna, sem endurspeglast í því að
vísindalegar rannsóknir á meðvit-
undinni hófust þá. Auglýsing Um-
ferðarstofu gengur í berhögg við
þessa heimsmynd!
Á heimasíðu Umferðarstofu segir
að hún leggi „áherslu á að ná ár-
angri í umferðaröryggismálum og
fækka slysum. Við viljum ná mæl-
anlegum árangri í öllum þáttum
starfseminnar“. Ég geri ráð fyrir að
þessu markmiði reyni Umferð-
arstofa að ná með því að styðjast
við nýjustu vísindarannsóknir á
sviði umferðarmála, en í téðri aug-
lýsingu virðist Umferðastofa hins
vegar gefa lítið fyrir hinar vís-
indalegu aðferðir, sem þó hafa átt
stóran þátt í mótun þess samfélags
sem við búum við í dag. Hvar stæði
til dæmis geðlæknisfræðin í dag ef
hugmyndir Platós um óefnislega sál
mótuðu enn hugmyndaheim lífvís-
indanna? Í stað beinna staðreynda
leitar Umferðarstofa í „sálar“-
auglýsingunni á náðir löngu úreltra
hugmynda um manninn og stöðu
hans í alheiminum; sem hin kristna
kirkja leitast enn við að boða. Þá
má færa rök fyrir því að hug-
myndin um óefnislega sál sem lifir í
eilífri sælu í „sjöunda himni“, nokk-
uð sem þýski félagsfræðingurinn
Max Weber (1864-1920) kallaði
heims-afneitandi ást, hafi minni fæl-
ingarmátt þegar málið snýst um
dauðslys í umferðinni, en hug-
myndir efnishyggjunnar sem alfarið
hafnar tilvist óefnislegrar sálar. Til
hvers að aka varlega ef ein-
staklingsins bíður að loknu dauða-
slysi í umferðinni eilíf sæla í faðmi
Guðs, sem er einmitt hugmynda-
fræðin sem liggur til grundvallar
sjálfsmorðsárásum íslamskra
hryðjuverkamanna. Árangursríkari
leið er að mínu viti að leggja
áherslu á að með ábyrgum akstri
séum við að verja hið einstaka líf
sem hverju okkar er gefið við getn-
að og endar fyrir fullt og allt er við
deyjum.
Fornaldarfrumspeki
Umferðarstofu
Steindór J. Erlingsson fjallar
um sjónvarpsauglýsingar Um-
ferðarstofu ’Árangursríkari leið erað mínu viti að leggja
áherslu á að með
ábyrgum akstri séum
við að verja hið ein-
staka líf sem hverju
okkar er gefið við getn-
að og endar fyrir fullt
og allt er við deyjum.‘
Steindór J. Erlingsson
Höfundur er doktor
í vísindasagnfræði.
BRÉF TIL BLAÐSINS
Morgunblaðið Hádegismóum 2, 110 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.is
TALSMENN smásöluverslunar í
landinu hafa vakið á því athygli
við ýmis tækifæri undanfarið að
kjötskortur sé í landinu. Sem
sauðfjárbónda kemur mér þetta
spánskt fyrir sjónir. Ég veit ekki
betur en ágætt jafnvægi sé á milli
framboðs og eftirspurnar á lamba-
kjöti. Kannski eiga menn bara við
naut, svín og kjúklinga þegar tal-
að er um kjöt? Það væri svo sem
eftir öðru þegar umræða um ís-
lenskan landbúnað er annars veg-
ar.
Fleira kemur spánskt fyrir sjón-
ir en umræða um kjötskort. Aug-
lýsingar smásöluverslana eru oft
uppspretta áleitinna spurninga.
Þannig auglýstu Hagkaup – sem
stæra sig af því að landanum finn-
ist þar „skemmtilegast að versla“
– tilboð á lambalundum á kr. 2.699
kílóið í byrjun febrúar á þessu ári.
Fullt kílóverð Hagkaupa var sagt
3.290 kr.
Upp úr miðjum júní auglýsti
sama verslun
aftur tilboð á
lambalundum.
Nú var tilboðs-
verðið orðið
3.198 kr. á kílóið
en fullt verð
sagt kr. 3.749.
Fullt verð hafði
þannig hækkað
um tæp 14% frá
febrúar og fram
í júní. Tilboðsverðið hafði hins
vegar hækkað enn meira eða um
18,5%.
Ekki kannaðist ég við þessa
snörpu hækkun, a.m.k. varð ég
hennar ekki var í greiðslum til
mín, þannig að ég leitaði mér upp-
lýsinga. Hvort Hagkaup kaupa sitt
kjöt þar veit ég reyndar ekki en
þykist vita að verðbreytingar
birgja séu mjög svipaðar, hvar á
landinu sem er. Og viti menn! Það
kemur í ljós að meðalhækkun á
lambalundum frá birgjum til smá-
sala á milli fyrsta og annars árs-
fjórðungs 2006 nam 6,65%. Hvern-
ig urðu þessi 6,65% að 14% eins
og hendi væri veifað?
Ég efast ekki um að forsvars-
menn smásöluverslunar hafi svör
á reiðum höndum við þessari sér-
kennilegu verðhækkun verði eftir
þeim gengið. Í mínum huga er hér
hins vegar aðeins á ferðinni enn
ein örin frá stóru verslanakeðj-
unum í bak bænda. Þetta eru örv-
ar úr launsátri. Bændur eru hætt-
ir að kippa sér upp við þetta en
óneitanlega eru þessar árásir
ákaflega lýjandi.
Verst er að síendurtekið áreiti
af þessum toga slævir dómgreind
neytenda. Þeir fá þau skilaboð
ljóst og leynt að það séu bændur
sem séu að hleypa upp verðlagi í
landinu. Það er enda eflaust hinn
upphaflegi tilgangur stóru keðj-
anna, sem reka 70 verslanir á höf-
uðborgarsvæðinu einu. En dæmi
hver fyrir sig.
ÞÓRARINN I. PÉTURSSON,
sauðfjárbóndi,
Laufási, Eyjafirði.
Vegið að bændum úr launsátri
Frá Þórarni I. Péturssyni:
Þórarinn I.
Pétursson
Brýnið það fyrir börnum, að ágætt er BETRA en mjög gott.
Gætum tungunnar