Morgunblaðið - 14.09.2006, Qupperneq 32

32 FIMMTUDAGUR 14. SEPTEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
MINN ágæti gamli lærifaðir
Hjörleifur Guttormsson fór mikinn
hér í blaðinu 5. september síðastlið-
inn. Að vísu byrjar hann ósköp fal-
lega að skrifa um náttúru Seyð-
isfjarðar og það má Hjörleifur eiga
að enginn skrifar betur um íslenska
náttúru en hann og færi vel ef hann
héldi sig við það. Ég
vil samt í byrjun láta
það koma skýrt fram
að mitt mat er það að
eðlilegt sé að láta svo
stóra framkvæmd eins
og virkjun Fjarðarár
fara í umhverfismat,
en það var mat Skipu-
lagsstofnunar og Um-
hverfisráðuneytis að
ekki væri þörf á því og
þar við situr. Hjörleif-
ur er hins vegar einn
af þeim sem geta ekki
hætt og skiptir þar
engu hvort þar til bærar stofnanir
hafa farið með málið og allra lög-
formlegra leiða verið gætt.
Látum það hins vegar vera hvaða
hvatir það eru sem draga Hjörleif
áfram en verra finnst mér þegar
farið er jafn frjálslega með sannleik-
ann og í áðurnefndri grein Hjörleifs.
Ef virkja á fallvötn á Íslandi á ein-
mitt að gera það eins og verið er að
gera í Fjarðará. Hjörleifur er
kannski svo langt leiddur í sinni
náttúruhyggju að hann er orðinn
frábitinn öllum virkjunaráformum,
jafnvel þeim vistvænstu. Heið-
arvatnið sem er safnlón fyrir virkj-
anirnar verður stækkað úr 2 Gl í 9
Gl og gefur því augaleið að veruleg
röskun fylgir því að stækka lónið
svo mikið. Þverárlónið er nýtt lón
sem ekki verður í augsýn þeirra
sem aka um Fjarðarheiðina. Tvær
virkjanir verða í ánni og verða því
inntakslónin tvö. Allt eru þetta jarð-
vegsstíflur sem hafa verið hannaðar
þannig að þær falli sem best að um-
hverfinu. Pípur eru lagðar á milli
lónanna og í virkjanirnar og eru píp-
urnar allar niðurgrafnar. Stöðv-
arhúsin eru hönnuð í svipuðum stíl
og stöðvarhús gömlu virkjunarinnar
frá 1913. Niðurgreftri á pípum
fylgir óhjákvæmilega mikið jarð-
rask sem verður væntanlega sýni-
legt næstu árin en miklar kröfur eru
gerðar til verktaka um viðskilnað.
Þess má geta að stóran hluta af leið-
inni verða pípur lagðar í gamla veg-
arstæðið til að minnka rask á grónu
landi. Loftlína sem liggur upp fjallið
verður aflögð og jarðstrengur lagð-
ur í staðinn með pípunum. Fátt er
ljótara í íslenskri nátt-
úru en sjónræn meng-
un af loftlínum, eða
hvað finnst Hjörleifi
um þá hörmung sem
við blasir í Reyðarfirði
og reyndar alla leið
með loftlínum frá
Fljótsdal og til Reyð-
arfjarðar. Hjörleifi
finnst kannski allt í
lagi með þess háttar
sjónmengun af því að
hún er afturkræf.
Hjörleifur hefur
miklar áhyggjur af
Fjarðaránni og fossunum eða eins
og hann orðar það „að hneppa þá í
fjötra“. Minn kæri, svo hefur bara
verið í fjölda áratuga. Í Heiðarvatn-
inu var stífla þar sem hægt var að
stýra rennsli árinnar og var það
gert á meðan sá búnaður var í lagi.
Nýju stíflurnar munu verða til þess
að rennsli árinnar verður jafnara og
stóru flóðin sem hafa komið í ána á
vorin og haustin verða minni. Minni
aurframburður verður í ánni og hún
mun því ekki byltast hér fram
kolmórauð eins og hún hefur gert í
verstu flóðunum. Í sumar höfum við
átt kost á því að sjá ána í sinni nátt-
úrulegu mynd því að búið er að
rjúfa gömlu stífluna í Heiðarvatni
og áin hefur því ekki verið í neinum
„fjötrum“ í sumar. Þetta hefur haft
þær afleiðingar að áin hefur verið
óvenjuvatnslítil og fossarnir ekki
haft þá tign sem þeir hafa venju-
lega.
Við virkjunina munu fossarnir
okkar ekki hverfa sem betur fer
enda hefðu Seyðfirðingar aldrei
samþykkt slíkan gjörning. Við þurf-
um engan Hjörleif til að segja okkur
hvaða verðmæti felast í fossunum
okkar en við viljum tryggja það að
möguleikar séu á því að nýta þá
orku sem í þessu fallvatni okkar
felst á sem vistvænstan hátt og það
teljum við okkur hafa gert. Grun hef
ég um að mestu máli skipti samt í
huga Hjörleifs að það sé þegar búið
að selja orkuna til Hitaveitu Suð-
urnesja.
Hvert þetta rafmagn verður síðan
selt vita auðvitað hvorki ég né Hjör-
leifur en hann telur einsýnt að það
muni verða til álvers í Helguvík.
Enn og aftur kemur fram hatur
Hjörleifs á stóriðju og það er auðvit-
að mergur málsins. Hjörleifur er í
heilögu stríði við stóriðju. Minnir
barátta Hjörleifs orðið óþægilega
mikið á baráttu Don Kíkóti en eins
og menn muna barðist sá við vind-
myllur, munurinn á þeim félögum er
bara sá að Hjörleifur berst við
vatnsaflsvirkjanir. Sannarlega dap-
urlegt að fylgjast með jafn virtum
fræðimanni tapa sér á þennan máta
í stað þess að einbeita sér að því
sem hann er bestur í, sem eru fræði-
störf tengd náttúruvísindum. Engin
aðferð sem þekkt er í dag til fram-
leiðslu orku er jafn vistvæn og að
framleiða raforku með vatnsafli.
Virkjanir þær sem verið er að
byggja í Fjarðará eru á vissan hátt
tímamótavirkjanir á Íslandi og það
sama má segja um samninga þá sem
gerðir hafa verið vegna þeirra.
Hagsmunir Seyðfirðinga eru vel
tryggir með samningunum og þeir
eru án efa bestu samningar sem
gerðir hafa verið við landeigendur
hérlendis. Um skoðanir Hjörleifs á
núverandi og fyrrverandi bæj-
arstjórn Seyðisfjarðar, sem fram
kemur í greininni, nenni ég ekki að
fjölyrða enda þvílíkt kjaftæði að
ekki er svaravert og lýsir best inn-
ræti greinarhöfundar.
Og enn tuðar Hjörleifur
Ólafur Sigurðsson svarar
Hjörleifi Guttormssyni
varðandi virkjun Fjarðarár
»Engin aðferð semþekkt er í dag til
framleiðslu orku er jafn
vistvæn og að framleiða
raforku með vatnsafli.
Ólafur Hr. Sigurðsson
Höfundur er bæjarstjóri á
Seyðisfirði.
DÝR ERU almennt skilgreind
sem meindýr ef þau valda tjóni eða
sýkingarhættu. Í hugum flestra er
um að ræða skordýr, rottur og mýs,
refi og minka. En ekki
má alhæfa þannig um
þessar dýrategundir.
Þessi dýr valda sjaldn-
ast tjóni eða sýking-
arhættu. Flest þeirra
lifa í góðu jafnvægi við
náttúruna. Þegar taka
á ákvörðun um aðgerð-
ir gegn þessum dýrum
þarf fyrst að meta
hvort það tjón sem þau
valda sé yfir ásætt-
anlegum mörkum. Ef
svo er þarf að kanna
hvort koma megi í veg
fyrir að dýrin komist að
þeim stað sem þau valda tjóni. Und-
irliggjandi orsök þess að dýr fara að
valda tjóni er mjög oft kæruleysi eða
sóðaskapur af hálfu okkar mann-
fólksins. Það vandamál þarf að byrja
á að leysa og þannig fækka „mein-
dýrunum“.
Ekki fyrr en allt annað þrýtur má
fara að velta fyrir sér hvort réttlæt-
anlegt sé að drepa dýrin. Ef sú
ákvörðun er tekin þarf að velja aðferð
til aflífunar sem veldur dýrunum sem
allra minnstri streitu og sársauka.
Það er mikið vandaverk að aflífa
dýr á mannúðlegan hátt. Það krefst
góðrar þekkingar á eðli þeirra. Að-
ferð sem er ásættanleg fyrir eina
dýrategund getur verið óásættanleg
fyrir aðrar, auk þess sem aldur dýr-
anna hefur líka þýðingu. Þetta á við
hvort sem um er að ræða veiðar á
villtum dýrum, slátrun húsdýra, af-
lífun gæludýra eða dráp á meindýr-
um. „Dýr skulu aflífuð með skjótum
og sársaukalausum hætti“ segir í lög-
um um dýravernd (nr.
15/1994). Aflífunar-
aðferðin skal annað
hvort valda skjótum
dauða eða svipta dýrið
skyndilega meðvitund
og sársaukaskynjun og
það síðan deytt.
Ástæða þess að ég tel
þörf á þessari umfjöllun
er að enn heyrum við og
sjáum í fjölmiðlum
hetjusögur af fólki sem
tekist hefur að murka
lífið úr dýrum með ýms-
um aðferðum. Þetta á
þó aðallega við um
minka sem sumir telja, af einhverjum
ástæðum, réttdræpa með hvaða að-
ferð sem er. Önnur ástæða er að á
markaði eru ýmis konar tæki til að
drepa rottur og mýs, sem mörg hver
eru hræðileg drápstól.
Ekki er rúm hér til að fjalla um
þær fjölmörgu aðferðir sem notaðar
eru til dráps á meindýrum, en mig
langar að nefna tvær þeirra sem eru í
notkun hér á landi. Fyrst er að nefna
gildrur sem eru þess eðlis að mink-
arnir synda inn í þær og drukkna þar.
Slíkar gildrur eru þekktar erlendis
þar sem þær eru notaðar til að drepa
m.a. bjóra og otra. Þær hafa verið
fordæmdar af mörgum aðilum, þar
sem dauðastríð dýranna getur tekið
langan tíma. Drekking er almennt
talin ómannúðleg aflífunaraðferð, sér
í lagi fyrir spendýr sem lifa að hluta
til í vatni. Í öðru lagi vil ég nefna
gildrur fyrir mýs sem þaktar eru lími
sem dýrin festast í. Slíkar gildrur
hafa einnig verið fordæmdar víða er-
lendis og um þær skrifaðar langar
skýrslur byggðar á mati sérfræðinga.
Þær geta valdið gífurlegri streitu og
löngum, kvalafullum dauðdaga.
Mikilvægt er að við séum öll ávallt
á verði gagnvart ómannúðlegu drápi
á dýrum og að þau stjórnvöld sem
með þessi mál fara grípi án tafar í
taumana þegar vart verður við slíkt.
Einnig er mikilvægt að allir líti í
eigin barm og endurskoði afstöðu
sína í þessum málum. Foreldrar
gegna mikilvægu hlutverki á þessu
sviði sem svo mörgum öðrum. Það
þarf að kenna börnum að virða öll dýr
hvaða nafni sem þau nefnast. Ref-
urinn, minkurinn, músin og rottan
finna jafn mikið til og hundurinn,
kötturinn, naggrísinn og hamsturinn.
Þó sum dýr falli undir skilgrein-
inguna meindýr breytir það engu um
þá siðferðilega skyldu okkar að
tryggja að þau líði sem minnst. Öll
dýr eru jafn rétthá hvað þetta varðar.
Meindýr
Auður Lilja Arnþórsdóttir
skrifar um aflífun dýra » Þó sum dýr falli und-ir skilgreininguna
meindýr breytir það
engu um þá siðferðilega
skyldu okkar að tryggja
að þau líði sem minnst.
Auður Lilja
Arnþórsdóttir
Höfundur er dýralæknir.
V
iðmælendur mínir í
heimsókninni í fanga-
búðir Bandaríkja-
manna við Guant-
anamo-flóa á Kúbu
vildu aldrei segja hversu margir
fangar væru nákvæmlega í búð-
unum. „Þeir eru um það bil 450,“
sögðu þeir.
En hljóta menn sem reka fanga-
búðir ekki að vita nákvæmlega
hversu margir fangar eru þar í
haldi? Auðvitað – en við fengum
þær skýringar að ekki væri hægt
að greina nákvæmlega frá tölu
þeirra, sem haldið væri.
Mér datt þó raunar strax í hug
að kannski væri eitthvað verið að
fljúga með menn inn og út (og að
þetta skýrði hvers vegna menn út-
töluðu sig ekki um tölu fanga þá og
þá stundina); þ.e.a.s. að einhverjir
af „draugaföngunum“ svonefndu
(e. ghost detainees) væru af og til í
klefa í Guantanamo án þess að
nokkrum væri sagt frá því, en þess
á milli væru þeir í leynilegum
fangelsum í Afganistan, Taílandi
eða hugsanlega á herskipi á Ind-
landshafi (sem er vinsæl kenning
um það hvar Bandaríkjamenn hafi
haft Khaled Sheikh Mohammed í
haldi; en KSM, sem svo er gjarnan
kallaður, er hæst setti al-Qaeda-
liðinn sem handsamaður hefur ver-
ið).
Ég veit ekki hvort það er nokk-
urt vit í þessari kenningu. Og nú
er George W. Bush Bandaríkja-
forseti hvort eð er búinn að greina
frá því að KSM og fjórtán aðrir
„draugafangar“ hafi verið fluttir til
Guantanamo. Þeir verði ákærðir og
færðir fyrir herdómstól (e. military
commission); en Bandaríkjaþing
ræðir nú lagafrumvarp sem forset-
inn vill fá samþykkt, en það er til-
komið vegna þess að hæstiréttur
Bandaríkjanna felldi þann úrskurð
í sumar að herdómstólsréttarhöld
stæðust ekki miðað við núgildandi
lög.
Hér er ein spurning, sem ég bar
upp í heimsókninni til Guant-
anamo: Ef fangarnir sem hafa ver-
ið í Guantanamo eru svona hættu-
legir, annaðhvort al-Qaeda-liðar
eða talibanar, hvers vegna eru þá
þeir, sem sannarlega eru innvígðir
al-Qaeda-liðar, harðsvíraðir hryðju-
verkamenn, ekki geymdir í búð-
unum? Gefur það ekki til kynna að
í Guantanamo hafi Bandaríkin
geymt ólíkindatól – sem hugs-
anlega voru á þvælingi um Afgan-
istan haustið 2001 en sem ekki er
örugglega ljóst að séu tengdir
hryðjuverkasamtökum – en ákveð-
ið að halda KSM og hinum í leyni-
fangelsum annars staðar til að
tryggja, að armur laganna næði
örugglega ekki til þeirra?
Bandaríkjastjórn hélt nefnilega
upphaflega að hún myndi komast
upp með að skilgreina Guantanamo
sem „lagalegt svarthol“ (á þeirri
forsendu að Guantanamo er ekki
hluti af Bandaríkjunum og að því
ættu bandarísk lög ekki að gilda
þar); en þetta samþykkti hæstirétt-
ur Bandaríkjanna ekki og hefur
verið að fella úrskurði sem hafa
valdið því, að Bandaríkjastjórn hef-
ur smám saman verið hrakin á
flótta með lagalega afstöðu sína til
Guantanamo.
Var það ekki raunin, að Banda-
ríkjastjórn vildi alls ekki að menn
eins og KSM fengju aðgang að lög-
manni (sem fangar í Guantanamo
hafa átt rétt á frá því að dómur féll
í máli Rasul vs. Bush 30. ágúst
2004) og jafnframt, að með því að
hafa KSM og Co. einhvers staðar í
„draugafangelsum“ var hægt að
beita aðferðum við yfirheyrslur
sem margir myndu skilgreina sem
pyntingar?
Segja má að Bush Bandaríkja-
forseti hafi viðurkennt þetta síðara
þegar hann tilkynnti um flutning-
inn á KSM og Co. í síðustu viku;
þó að hann fullyrti jafnframt að
enginn hefði verið pyntaður, slíkt
gerðu Bandaríkjamenn einfaldlega
ekki.
Ég hitti nokkra lögmenn í
Guantanamo, þeir voru þar að hitta
skjólstæðinga sína. Það er til
marks um hið besta í bandarískri
þjóðarsál að svo margir lögmenn
og lögmannaskrifstofur skuli hafa
tekið mál fanganna í Guantanamo
upp á sína arma; en það gera þeir
vegna bjargfastrar trúar á reglur
réttarríkisins og að Bandaríkin
standi og falli með því, að þau virði
þær reglur (sem ráðamenn hafa í
hávegum í hátíðarræðum) og þau
mórölsku gildi sem þeim tengjast.
Skoðun þeirra er sú, að hér
skipti ekki máli að fangarnir í
Guantanamo kunni að vera haturs-
menn Bandaríkjanna, allir eigi rétt
á því að mál þeirra sé tekið fyrir í
dómssal og að þeim gefist tækifæri
á að hlýða á ákærur gegn þeim og
svara þeim.
Þetta verður ekki, samþykki
Bandaríkjaþing frumvarp um her-
dómstóla í líkingu við það sem
Bush hefur sett fram. En sem bet-
ur fer sitja á Bandaríkjaþingi
menn sem spyrnt hafa við fótum;
repúblikanar í öldungadeildinni
eins og John McCain, Lindsay
Graham og John Warner vilja ekki
samþykkja að leynileg sönn-
unargögn (sem fanginn fær ekki að
sjá) verði heimiluð og þeir vilja
ekki heldur að hægt verði að
byggja á játningum manna, sem
þeir kunna að hafa gert eftir pynt-
ingar eða ómannúðlega meðferð.
Heimurinn verði að sjá, að menn
fái réttmæta meðferð fyrir banda-
rískum dómstólum.
Auðvitað er Guantanamo vand-
ræðamál fyrir bandarísk stjórnvöld
og kannski myndu menn hugsa sig
tvisvar um núna, áður en þeir
tækju ákvarðanir eins og þær sem
teknar voru í upphafi árs 2002 í
fangamálunum. Bush Bandaríkja-
forseti hefur hins vegar aldrei vilj-
að viðurkenna nein mistök í þeim
efnum og á sjálfsagt ekki eftir að
gera það. Eugene Fidell, lögmaður
sem ég hitti í Washington, sagðist
enga trú hafa á því að Bush myndi
láta loka Guantanamo og sú stað-
reynd, að nú hefur KSM verið
fluttur þangað, bendir til þess að
Fidell hafi rétt fyrir sér. En Fidell
er jafnframt sannfærður um að
það verði eitt fyrsta verk nýs for-
seta, sem kjörinn verður haustið
2008, að loka búðunum.
Óvinum
færð vopn
» Auðvitað er Guantanamo vandræðamál fyrirbandarísk stjórnvöld og kannski myndu menn
hugsa sig tvisvar um núna, áður en þeir tækju
ákvarðanir eins og þær sem teknar voru í upphafi
árs 2002 í fangamálunum.
BLOGG: davidlogi.blog.is
VIÐHORF
Davíð Logi Sigurðsson
david@mbl.is