Morgunblaðið - 24.03.2007, Side 44

44 LAUGARDAGUR 24. MARS 2007 MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
✝ Sveinn Skúlasonfæddist í
Bræðratungu 6. júlí
árið 1927. Hann lést
á Sjúkrahúsi Suður-
lands aðfaranótt 14.
mars síðastliðins.
Hann var sonur
hjónanna Valgerðar
Pálsdóttur frá
Tungu í Fáskrúðs-
firði, f. 20. maí 1899,
d. 13. mars 1983, og
Skúla Gunnlaugs-
sonar bónda í
Bræðratungu, f. að
Kiðjabergi í Grímsnesi 11. sept-
ember 1888, d. 26. desember 1966.
Bræður Sveins eru 1) Gunnlaugur,
dýralæknir í Laugarási, f. 10. júní
1933, eiginkona Renata Vilhjálms-
dóttir frá Þýskalandi og 2) Páll,
lögfræðingur í Reykjavík, f. 30.
júní 1940, eiginkona Elísabet Gutt-
ormsdóttir frá Hallormsstað.
Eftirlifandi eiginkona Sveins er
Sigríður Stefánsdóttir frá Skip-
holti í Hrunamannhreppi, f. 20.
apríl 1927. Þau gengu í hjónaband
17. júní árið 1954. Foreldrar henn-
ar voru hjónin Guðrún Kjart-
ansdóttir frá Hruna, f. að Hvammi
í Dölum 28. október 1902 og Stef-
án Guðmundsson bóndi í Skipholti,
f. í Skálholti 1897.
Sveinn og Sigríður eignuðust
fimm börn en þau eru: 1) Guðrún,
býr í Reykholti, Biskupstungum, f.
25. mars 1956. Maður hennar er
Þorsteinn Þórarinsson frá Fell-
Hann gegndi fjölda félags- og
trúnaðarstarfa. Á unglingsárum
var hann í stjórn Ungmennafélags
Biskupstungna. Hann var 12 ár í
hreppsnefnd Biskupstungna-
hrepps, formaður skólanefndar í
nokkur ár, og framkvæmdastjóri
við byggingu sundlaugarinnar í
Reykholti. Hann var formaður
Nautgriparæktarfélags Bisk-
upstungna 1966–1998 og í stjórn
Búnaðarsambands Suðurlands í á
annan áratug. Sveinn vann öt-
ullega að uppbyggingu Til-
raunastöðvarinnar á Stóra-
Ármóti. Hann var um áratuga-
skeið deildarstjóri Sláturfélags
Suðurlands og Mjólkurbús Flóa-
manna í Biskupstungunum auk
þess sem hann var áratugum sam-
an formaður Jarðanefndar Árnes-
sýslu. Einnig tók hann virkan þátt
í fjölda annarra starfa er vörðuðu
framfarir í héraðinu og sveitinni.
Hann fór fyrst til fjalls 1941, 14
ára gamall og oftast síðan og var
fjallkóngur í um 11 ár. Sveinn tók í
meira en hálfa öld virkan þátt í
starfi Sjálfstæðisflokksins. Hann
sat í kjördæmisráði Sjálfstæð-
isfélaganna í Árnessýslu, sótti í
fjölda ára landsfundi Sjálfstæð-
isflokksins og var í heiðurssæti
listans við alþingiskosningarnar
1995. Hann starfaði einnig öt-
ullega fyrir kirkjuna, var með-
hjálpari í Bræðratungukirkju frá
1966 til dauðadags og formaður
sóknarnefndar Bræðratungusókn-
ar í fjölda ára.
Útför Sveins verður gerð frá
Skálholtsdómkirkju í dag og hefst
athöfnin klukkan 14.
Jarðsett verður í Bræðratungu.
skoti. Synir þeirra
eru Valgeir og
Smári. 2) Skúli, býr í
Hafnarfirði, f. 21.
nóvember 1958.
Kona hans er Þórdís
Sigfúsdóttir. Börn
þeirra eru Sveinn
Halldór og Þórarinn
Hrafn. Þórdís átti áð-
ur Þórhildi Björku
og Óskar Maríus. 3)
Kjartan, bóndi í
Bræðratungu, f. 21.
ágúst 1962. Kona
hans er Guðrún
Svanhvít Magnúsdóttir frá Kjóa-
stöðum. Börn þeirra eru Sigríður
Magnea, Unnur og Magnús Skúli.
4) Stefán, býr Mosfellsbæ, f. 25.
nóvember 1965. Kona hans er Sig-
rún Þórarinsdóttir. Börn þeirra
eru: Bergsveinn, Þorsteinn og Ás-
mundur. Áður átti Stefán Gunn-
hildi Erlu. 5) Halldór, f. 26. febr-
úar 1971, d. 13. nóvember 1973.
Sveinn ólst upp í Bræðratungu
og tóku þau Sigríður við búinu af
foreldrum hans. Voru þau alla tíð
með umsvifamikinn búrekstur
þar. Árið 2000 tók Kjartan sonur
þeirra og kona hans Guðrún Svan-
hvít alfarið við búinu en 1987 hafði
Kjartan tekið við hluta þess. Sig-
ríður og Sveinn áttu áfram heima í
Bræðratungu. Sveinn stundaði
nám í tvo vetur við Héraðskólann
á Laugarvatni 1944–1946. Hann
lauk auk þess námi frá Bænda-
skólanum að Hvanneyri árið 1948.
Nú er afi okkar dáinn, afi sem má
segja við höfum alist upp hjá og
gerði okkur að mönnum. Okkur var
vissulega mjög brugðið við þessi tíð-
indi því hann var svo hress og í fullu
fjöri. Afi var nýbúinn að byggja nýtt
fjárhús og fá sér nýtt fé eftir nið-
urskurð vegan riðu í sveitinni 2004.
Svo mikill var áhuginn á fjárrækt.
Það koma vissulega margar góðar og
dýrmætar minningar upp í hugann
þegar við lítum til baka.
Þegar við bjuggum á Selfossi var
tilhlökkunin vissulega mikil að fá að
fara í sveitina til ömmu og afa. Þá var
það oft þannig að afi sótti okkur jafn-
framt því að hann verslaði eða notaði
ferðina til annarra erindagjörða. Það
gat tekið tíma og reyndi á þolinmæð-
ina, því alls staðar þar sem stoppað
var hitti hann yfirleitt einhvern sem
hann þekkti og talaði oft á tíðum svo
lengi að blái Opalpakkinn sem var í
bílnum var löngu búinn. Það sýnir
hversu mikill mannþekkjari hann
var, því alltaf gat hann fundið ein-
hverja tengingu á einn eða annan
hátt við þá sem hann hitti.
Það sem lýsir kannski afa best er
að hann var einlægur, góður og hlýr
og hafði stórt hjarta. Það skipti hann
miklu máli að vera til gagns, líkt og
þegar Kjartan sonur hans keypti
nýjan traktor og seldi þann gamla.
Afi kærði sig ekkert um að læra á
nýja traktorinn heldur keypti þann
gamla aftur til að geta verið með í
heyskapnum.
Svona er hægt að halda lengi
áfram um þær stundir sem við áttum
saman.
Elsku afi, það verður aldrei hægt
að færa í orð hversu mikil forréttindi
eru að hafa alist upp til manndóms
og visku í návist þinni.
Guð geymi þig.
Valgeir Þorsteinsson
og Smári Þorsteinsson.
Stórfrændi minn og velgjörðar-
maður er horfinn í tímans djúp.
Sveitin hans drúpir höfði. Hann var
einn þeirra sem ekki bognuðu en
brotnaði í bylnum stóra.
Svenni var einn sá heilsteyptasti
maður sem ég hef kynnst. Þau hjón
mótuðu mig í uppvexti og sköpuðu
mér lífsskoðun sem ég hef farið eftir
til þessa dags, sú að gera kröfur til
sjálfs þín.
Með fádæma dugnaði og mann-
dómi byggðu þau upp eitt stærsta
býli á Íslandi. Þarna lærði maður að
vinna og um leið að vera hrósað fyrir
vel unnið verk.
Sveinn í Tungu var höfðingi sem
valdist til margra trúnaðarstarfa.
Hann var ekki ræðumaður og skrif-
aði fátt en var þeim mun meiri sel-
skapsmaður.
Svenni hafði þennan mikla hæfi-
leika að skapa andrúmsloft vináttu í
kringum sig. Flestir sem kynntust
honum geta vitnað um lag hans að
leiða umræðuna inn á svið sem vakti
áhuga viðmælanda. Hann hafði
leiftrandi persónutöfra og gaf svo
fúslega af sjálfum sér. Það mikilvæg-
asta var ósýnilegt augunum, þessi
mikla hlýja og falsleysi. Hann var
barngóður með afbrigðum. Þetta
fundu öll okkar sem gengum í þann
skóla sem Bræðratunga var. Á
langri skólagöngu lærði ég þar mest.
Þó svo að sveitalífið geti stundum
verið fábreytt fór því fjarri að hann
sykki upp að eyrum í fásinni hvers-
dagsins. Það var alltaf tími til að taka
á móti góðum gesti. Þannig sótti
hann sér andlega næringu. Þegar
ókunnugan bar að garði var við-
kvæðið ávallt það sama, „hvaðan
kemur þú“? Glettni var honum svo
eiginleg og í blóð borin að flestum
var strax ljóst að þar fór maður sem
hafði takmarkalausan áhuga á lífinu
og hafði til að bera persónuleika sem
var ekki ofinn úr neinum hversdag-
sefnum.
Ég stend í ævarandi þakkarskuld
fyrir það ástríki og umburðarlyndi
sem þau hjón veittu mér. Ég trega
hann sárt.
Blessuð sé minning Sveins í
Bræðratungu.
Skúli Gunnlaugsson,
Vestur-Virginíu, Bandaríkjunum.
„Mínir vinir fara fjöld.“ Svo kvað
Bólu-Hjálmar. Kirkjubóndinn í
Bræðratungu, Sveinn Skúlason, var
kallaður heim. Þar verður skarð fyr-
ir skildi í Biskupstungum og í þéttri
vinafylking. Hann var að vísu nær
áttræður orðinn og hafði lokið ærnu
verki, stórbóndi og höfðingi um ára-
tugi. Við vorum nokkuð jafnaldra.
Það féll í minn hlut að þjóna kirkj-
unni í Bræðratungu, því fræga Guðs-
húsi, á fimmta áratug, og þar með
þrem kynslóðum sömu fjölskyldu á
staðnum. Mér eru enn í minni fyrstu
komur okkar hjóna að kirkjunni og á
heimilið í Bræðratungu. Þar réðu
engir meðalmenn húsum. Engan
hroka var þó þar að finna, fjarri því.
Enn sé ég fyrir mér Skúla Gunn-
laugsson, oddvita Tungnamanna,
spakvitran öðlinginn, sem sveitung-
ar allir dáðu og virtu, sitja í kór við
altarið, – fylgja hverri bending og
orði prestsins, – heyri hann lesa
bænirnar af einlægri lotning. Þar
var helg þjónusta. – Og þar sat hann
einnig, helsjúkur síðast, og gegndi
verki sínu skömmu fyrir andlát sitt.
Þegar næst var messað í kirkjunni
góðu andaðist hann heima um
messutímann. Valgerður, kona hans
og móðir Sveins, var einnig höfðingi,
dáð fyrir drenglund sína og hrein-
lyndi. Sveinn var elztur þriggja sona
þeirra hjóna og tók við búi og skyld-
um af þeim, einnig umsjá kirkjunn-
ar. Það mátti ætíð merkja, þegar
komið var að staðnum, að honum var
sú skylda heilög. Þar var engin hálf-
velgja né hégómi. Og frétt hef ég, að
hann hafi fyrir skemmstu hugað að
ýmsu, sem honum þótti til bóta í
þeim gamla helgidómi.
Sá gæfumaður var hann, að eiga
þá konu, sem ung og lítt kunn sveit-
ungum ávann sér traust og vinsældir
allra með hógværð, góðvild, elju og
skörungsskap við hvert verk, úti sem
inni. Þau hjón reyndust mér og konu
minni sem beztu vinir frá fyrstu
kynnum. Komurnar að Bræðra-
tungu urðu því býsna margar, og
margar eru þær orðnar messurnar,
sem við Sveinn sungum saman röska
hálfa öld. Ég minnist þess ekki, að
hann hafi verið fjarstaddur, þegar
messað var. Kirkjan var honum
helgidómur, dýrgripur, tákn mikillar
sögu. Það má því heita við hæfi í sögu
vináttu okkar, að ég frétti andlát
hans við messulok á Mosfelli. Þar
hafði ég þjónað við altari. Það fylgdi
andlátsfregninni, að hann hefði ætl-
að sér að vera við þá messu. Sigríði
og börnum þeirra, svo og bræðrum
Sveins og öðrum ástvinum bið ég
blessunar Drottins með virðing og
einlægri þökk.
Guðm. Óli Ólafsson.
Sveinn Skúlason í Bræðratungu
setti svip sinn á sveit sína og hérað.
Hann bjó rausnarbúi í Bræðratungu
ásamt Sigríði konu sinni og nú síð-
ustu árin með syni sínum og tengda-
dóttur.
Bræðratunga er fornfrægt höfuð-
ból, mikil kostajörð, bæði landstór
og góð undir bú. Sveinn tók við búi af
föður sínum, Skúla Gunnlaugssyni
frá Kiðjabergi en Skúli var lengi í
forystusveit Tungnamanna, annálað-
ur sem slíkur, sagnamaður og au-
fúsugestur hvar sem hann kom.
Oft er það nú svo í lífinu, að fyrstu
kynni grópast í minni manns, ég tala
nú ekki um minni barnsins, sem ein-
hver virðir og sýnir sóma. Fyrst man
ég eftir Sveini þegar hann snaraðist
að Rússajeppa föður míns, þar heils-
uðust þeir, á kaupfélagsstéttinni og
tóku tal saman. Rússajeppinn var
þéttsetinn af okkur bræðrum, ung-
um að aldri. Sveinn heilsaði okkur
öllum og spurði eftir högum okkar
og smástund fannst okkur að við
værum heljarkarlar.
Sveinn var ræðinn og glaður í við-
móti og mér fannst þetta fylgja hon-
um; að vilja fræðast og kynnast við-
horfum þeirra sem á vegi hans urðu,
ekki síst ungs fólks.
Í eitt þúsund ár var íslenska mold-
in ósnortin og bændur áttu allt sitt
undir sól og regni og því hvernig út-
haginn og engið spruttu. Sveinn var
af kynslóð þeirra Íslendinga sem
landið erfðu og breyttu því. Ungur
maður stóð hann í hlaðvarpanum við
upphaf vélaaldar og hlýddi kalli nýs
tíma.
Það var þessi duglega kynslóð,
sem með framsýni og einstökum
krafti breytti búskaparháttum og
bylti íslenskum landbúnaði á síðustu
öld. Vélar og ný verkmenning tóku
við af striti og púli kynslóðanna. Iða-
græn tún, þar sem vallarfoxgrasið
bylgjaðist í blænum, leysti engja-
sláttinn af hólmi. Vélar og ræktun-
arbúskapur urðu upphaf að grósku-
miklum landbúnaði. Tungnamenn
hugsuðu strax stórt og lyftu grett-
istaki í búskap sínum; þar voru þeir
feðgar í Bræðratungu í fararbroddi.
Sveinn kom víða að félagsmálum í
sveit sinni og héraði. Hvarvetna
lagði hann gott til, honum fylgdi
kraftur og framsýni, hann var ekki
maður málalenginga eða málþófs, en
hikaði aldrei við að setja fram skoð-
anir sínar og rökræða mikilvæg at-
riði sem honum fannst brýn.
Það er skemmtilegt að vera á
haustin í Tungnaréttum þar sem
raddaður söngur Tungnamanna yf-
irtekur allt. Þeir Vatnsleysumenn
stjórna söngnum enn í anda Þor-
steins og ástin til landsins og sveit-
anna blikar í hverju auga. Sauðkind-
in hefur mögnuð áhrif og kallar
Íslendinga í göngur og réttir undir
septembersól. Bóndinn í Tungu stóð
jafnan við dilkinn sinn, stjórnaði sínu
fólki og fagnaði hinni hvítu hjörð
sem hafði notið öræfakyrrðar sum-
arlangt – og bóndinn var glaður í
sinni og þau Sigríður gerðu vel við
gesti sína. Það var fögur sýn þegar
dilkurinn var opnaður og féð í Tungu
silaðist í langri lest niður með
Tungufljótinu. Í síðasta sinn sem ég
heyrði í Sveini var bjartsýni og til-
hlökkun; sveitin að ná sér eftir sárs-
aukafullan niðurskurð fjárstofnsins
vegna riðu og nú var féð aftur komið
í sveitina.
Að leiðarlokum vil ég þakka Sveini
einstaka vináttu og tryggð við for-
eldra mína og æskuheimili. Síðast en
ekki síst þakka ég allar þær góðu
stundir sem við skröfuðum saman
um menn og málefni. Það var gott að
eiga Svein í Bræðratungu að sem
ferðafélaga og góðan vin. Fyrir það
þakka ég í dag. Blessuð sé minning
hans.
Guðni Ágústsson.
Sveinn var sonur Skúla Gunn-
laugssonar sem fæddur var á Kiðja-
bergi í Grímsnesi, sonur Gunnlaugs
Þorsteinssonar, Jónssonar sýslu-
manns á Kiðjabergi og konu hans
Soffíu Skúladóttur, Gíslasonar
prests á Breiðabólstað.
Skúli var oddviti Biskupstungna
mjög lengi og naut einstakrar virð-
ingar og trausts. Með kvonfangi
Skúla kom til viðbótar í ættina létt-
leiki og glaðværð, sem fór vel saman
við traust og skyldurækni ættarinn-
ar sem þar var fyrir, en kona hans
var Valgerður Pálsdóttir frá Tungu í
Fáskrúðsfirði.
Það var svo ekki fyrr en Sveinn
sonur hans fór að búa, þegar hann
var orðinn rúmlega tvítugur, að búið
í Bræðratungu fór að stækka, og árið
1964 voru þar 70 nautgripir og þar af
40 mjólkurkýr, rúmlega 500 fjár, 70
hross og rúmlega 20 svín.
Árið 1986 hafði búið stækkað enn,
og voru hrossin þá orðin um 200 og
féð um 900 á vetrarfóðrum. Sveinn
hafði nú bætt við sig allmiklum op-
inberum störfum. Hann var á árun-
um 1990 til 2000 í stjórn Búnaðar-
sambandsins og formaður
Stóru-Ármótsstjórnar, og hann átti
mest allra heiðurinn af því hvað
gripabyggingar yfir alla nautgripi
voru rúmgóðar og byggðar nægilega
við vöxt næstu ára.
Kona Sveins er Sigríður Stefáns-
dóttir frá Skipholti, dóttir Guðrúnar
Kjartansdóttur frá Hruna og Stef-
áns Guðmundssonar bónda í Skip-
holti. Hún giftist að Bræðratungu
Sveini Skúlasyni árið 1954. Þau hjón-
in hafa sýnt mikla atorku í búskapn-
um og er nú einn sonur þeirra,
Kjartan, tekinn við búskapnum að
mestu leyti.
Ég get vottað það að Sveinn
Skúlason átti mjög gæfurík spor í
stjórn Búnaðarsambands Suður-
lands og á hann sérstaklega miklar
þakkir skildar fyrir mótun bygging-
anna fyrir nautgripina og stórhug
hans við allt uppbyggingarstarfið á
Stóra-Ármóti. Þá minnist ég þess
hvað Sveinn var oft fljótur að finna
úrræði, þegar of takmarkaður véla-
kostur á Stóra-Ármóti stóð í vegi
fyrir að heyskapur gæti gengið nógu
hratt í stuttum þurrkum.
Ég var eitt sinn nýkominn að Ár-
móti til að kynna mér þessi vand-
ræði, en í því kom Sveinn þar, á
stórum vörubíl, en á bílnum voru ein-
mitt þau tæki, sem vantaði mest við
heyþurrkun á Stóra-Ármóti. Ég var
svo undrandi, að þetta skyldi geta
gerst, með svo snöggum hætti, að ég
spurði Svein hvernig hann hefði get-
að komið þessu í kring með svo
litlum fyrirvara. Hann sagði þá bara,
að hann fengi sér venjulega einhver
ný heyskapartæki á hverju vori og
þessi sem hann hefði gripið með sér,
hefðu verið nýkomin að Bræðra-
tungu og gætu nú leyst okkar vanda
hér, áður en þau kæmu í túnasláttinn
í Bræðratungu. Svona úrlausnir
voru ekki einsdæmi, en Sveinn leysti
oft vandann, sem steðjaði að á St.-
Ármóti fyrstu árin þar, með því að
lána tæki og tól í bili frá Bræðra-
tungu, með sanngjörnum skilmálum.
Sveinn bætti því við sig í nokkur
ár, að vera fjallkóngur á Biskups-
tungnaafrétti í fjallsafni, og það
kostaði hann þá hálfsmánaðar fjar-
veru frá búskapnum. Auk þess átti
hann að leggja til fimm fjallmenn
helst alla með tvo til reiðar. Ég kom
að Bræðratungu þegar Sveinn var að
ferðbúast, í þeim erindum að falast
eftir því, að hópur norrænna bænda,
sem yrðu hér á ferð, laust eftir réttir,
mætti koma hér við og líta á búsmal-
ann í Bræðratungu, og helst sem
næst bænum og gripahúsunum í
Bræðratungu. Sveinn svaraði án
þess að hugsa sig um, að þetta væri
velkomið og ég mætti undirbúa þetta
í samráði við konu sína og börn, sem
myndu áreiðanlega greiða úr öllum
vanda við þessa móttöku, og að því
mæltu vatt Sveinn sér á bak á sinn
fjörháa reiðhest og tók við taumnum
á glæsilegum unghesti, og á eftir
fylgdu fimm hinir ungu aðstoðar-
fjallmenn og minnist ég varla glæsi-
legri hópreiðar, sem ég hefi séð,
enda var þetta eins konar æfing fyrir
móttöku norrænu bændanna, sem
við vorum þegar farin að undirbúa í
huganum.
Fjallferðin gekk vel og ég hitti
Svein í Tungnaréttum og hans ungu
fjallmenn, sem allir höfðu verið
snúningastrákar í Bræðratungu í
æsku. Sveinn heimti vel í réttunum
og var áætlað að þeir hefðu rekið
heim um 1500 fjár.
Tveim dögum seinna komu svo
norrænu gestirnir og það sem þeim
var sýnt var eftirfarandi: Í túnhall-
anum nyrst var girðingarhólf rúmur
ha. Þar voru um 70 nautgripir og það
þétt saman að auðvelt var að hand-
sama nokkra gripi til skoðunar.
Sunnan við kúahólfið var féð af
austurtúnunum að renna inn í fjár-
hólfið, sem mun hafa verið um þrír
ha. Þetta var fjallsafnið sem var ný-
komið úr afréttinum og var það eitt-
hvað um 1500 – og stóð svo þétt í
gerðinu að auðvelt var að taka þar
nokkrar kindur til skoðunar.
En syðsta hólfið, sem var eitthvað
um 2 ha, var ætlað hrossunum og nú
sást hvar ungu mennirnir fimm
komu með öll hrossin, nærri 200 og
riðu geyst og man ég aldrei eftir að
ég hafi tekið á móti norrænum gest-
um við meiri hrifningu.
Frú Sigríður og Guðrún dóttir
þeirra hjóna höfðu haft nóg að gera
meðan gestirnir skoðuðu búféð og
fræddust um búskapinn af heimilis-
Sveinn Skúlason