Morgunblaðið - 16.10.2007, Blaðsíða 22

22 ÞRIÐJUDAGUR 16. OKTÓBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
GJÖRNINGINN VERÐUR
AÐ ÓGILDA
Þótt umræður um málefni Orku-veitunnar og ReykjavíkEnergy Invest hafi á köflum
verið ævintýralegar og mótsagna-
kenndar yfirlýsingar helztu þátttak-
enda í þessum leik einstæðar í opin-
berum umræðum á síðustu áratugum
hafa umræðurnar þó leitt til þess að
grundvallaratriðin hafa skýrzt.
Það er alveg ljóst að þann gjörning
að stjórn Orkuveitu Reykjavíkur hafi
samþykkt samruna Reykjavík
Energy Invest og Geysir Green
Energy með þeim skilmálum sem
komið hafa fram í dagsljósið síðustu
daga verður að ógilda. Enda getur
ekki verið að rétt hafi verið staðið að
honum.
Það má vel vera að þennan gjörn-
ing sé hægt að ógilda með því að fá
úrskurð um það að fundurinn sem
samþykkti hann hafi ekki verið boð-
aður með löglegum hætti.
En það er líka hægt að ógilda þenn-
an gjörning með einfaldri samþykkt
borgarstjórnar Reykjavíkur sem
kemur saman til fundar í dag. Og það
er alveg ljóst miðað við yfirlýsingar
Svandísar Svavarsdóttur og Mar-
grétar Sverrisdóttur í Morgun-
blaðinu í gær að það er skýr meiri-
hluti fyrir því í borgarstjórn að ógilda
þennan gjörning.
Það er óhugsandi með öllu að hægt
sé að skuldbinda Reykvíkinga til 20
ára með þeim hætti sem gert hefur
verið með þjónustusamningnum og
skiptir engu máli í því sambandi hvað
Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson, fráfar-
andi borgarstjóri, vissi eða vissi ekki
um efni samningsins. Kjarni málsins
er sá að slíkan samning hlýtur að
þurfa að leggja fyrir borgarstjórn
Reykjavíkur til samþykktar og fyrir
aðrar sveitarstjórnir sem koma að
Orkuveitu Reykjavíkur. Það er
óhugsandi í því lýðræðislega þjóð-
félagi laga og réttar sem við búum í
og hefur smátt og smátt mótað þær
reglur, sem stjórnvöld fylgja, að
nokkrir menn, misjafnlega vel eða illa
upplýstir, geti tekið þær ákvarðanir
fyrir hönd borgarbúa sem stjórn
Orkuveitu Reykjavíkur virðist hafa
talið að hún geti gert.
Og raunar er hægt að velta því fyr-
ir sér hver ábyrgð þeirra manna er
sem standa að slíkum gjörningi.
Umræður um þessi mál eru komin
út um víðan völl og skaða alla þá sem
að þeim koma.
Í dag er hins vegar tækifæri til að
höggva á þann hnút og koma málinu á
byrjunarreit á ný, þannig að borgar-
stjórn getið tekið ákvarðanir á
grundvelli allra þeirra upplýsinga
sem nú liggja fyrir en lágu ekki fyrir.
Það væri mikið áfall fyrir Vinstri
græna, Svandísi Svavarsdóttur og
Margéti Sverrisdóttur ef þær létu
draga sig út í það fen sem þetta mál
allt er komið í. Þær eiga ekki láta það
gerast heldur taka af skarið strax í
dag.
SALA ÁFENGIS
Enn á ný er frumvarp til breyt-ingar laga um verslun með
áfengi komið til kasta Alþingis. 17
þingmenn úr þremur flokkum eru
skrifaðir fyrir frumvarpinu. Markmið
frumvarpsins er að leyfa sölu á létt-
víni og bjór í stórmörkuðum og mat-
vöru- og nýlenduvöruverslunum. Í
greinargerð með frumvarpinu segir:
„Erfitt er að finna rök fyrir tilvist
áfengis- og tóbaksverslunar ríkisins
en aftur á móti eru fjölmörg rök gegn
henni.“ Er það virkilega svo erfitt?
Flutningsmenn frumvarpsins telja
að núverandi fyrirkomulag sé tíma-
skekkja og eigi rætur að rekja til þess
tíma sem „menn voru mjög gjarnir á
að setja einokunarlög og hin ýmsu
höft í íslenska löggjöf. Þar má t.d.
nefna einkaleyfi á síldarsölu, einka-
sölu á viðtækjum, einkarétt til út-
varpsreksturs. Seinna komu ýmis lög
og höft eins og einokun á sölu bif-
reiða, símtækja og annars slíks og
fyrir einungis um 15 árum var ríkið
með einokun á því að flytja inn eld-
spýtur“. Þetta er ef til vill fyndið.
Ekkert er hins vegar skoplegt við
málið sjálft. Áfengi er vara af allt öðr-
um toga en bílar, útvörp, sjónvörp,
símar og eldspýtur. Engri vöru, sem
seld er með löglegum hætti hér á
landi, fylgir jafn mikil ógæfa og
áfengi. Fjöldi Íslendinga á daglega í
lífs- og sálarstríði við áfengisvanda,
sem aldrei hverfur þótt hægt sé að
halda honum niðri. Freistingarnar
eru nægar og það er síður en svo eins
og erfitt sé að ná í áfengi eða fólk láti
það standa í vegi fyrir drykkju að
geta ekki keypt áfengi í matvörubúð-
um.
En er ekki óþarfi að ekki sé hægt
að kaupa í matinn án þess að freist-
ingarnar blasi við fólki, sem á fullt í
fangi með að halda sig á réttu spori?
Er til of mikils mælst að fólk leggi
það á sig að fara í sérstakar verslanir
til að kaupa áfengi? Vissulega er göf-
ugt markmið að ætla að einfalda fólki
lífið, en ekki má gleyma að þessi ráð-
stöfun myndi einnig gera lífið að mar-
tröð fyrir fjölda manns.
Í greinargerðinni með frumvarp-
inu er lítið gert úr því að lögleiðing
sölu áfengis í matvörubúðum muni
hafa áhrif á aðgengi þeirra, sem ekki
eru orðnir tvítugir, en er hægt að full-
yrða það? Eftir því sem sala á áfengi
verður dreifðari verður eftirlitið erf-
iðara.
Það er athyglisvert að í greinar-
gerðinni er hvergi talað um áfengis-
vandann. Hún gæti rétt eins snúist
um sölu á eplum eða súrmjólk. Hér er
hins vegar á ferðinni frumvarp, sem
engin ástæða er til að samþykkja. Í
umræðum á þingi í gær var bent á að
forvarnir hefðu ekki virkað. Munu
þær virka betur verði frumvarpið
samþykkt? Það er eins og flutnings-
menn frumvarpsins séu tilfinninga-
lausir og geri sér enga grein fyrir því
um hvað áfengisvandamálið snýst.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
FRÉTTASKÝRING
Eftir Egil Ólafsson
egol@mbl.is
EIN af þeim spurningum sem umboðs-
maður Alþingis varpaði fram varðandi sam-
runa Reykjavík Energy Invest (REI) og
Geysir Green Energy (GGE) er hvort þeir
sem fóru með atkvæðisrétt á eigendafundi
Orkuveitu Reykjavíkur 3. október sl. hafi
haft heimild til fara með atkvæðisréttinn
án þess að leita áður eftir umboði sveit-
arstjórna til að afgreiða málið. Sérfræð-
ingar sem Morgunblaðið ræddi við telja
ekki augljóst að borgarstjóri og bæjarstjór-
ar Akraness og Borgarbyggðar á fundinum
hafi haft umboð til að afgreiða málið. Það
virðist þó vera fátítt að ákvarðanir varð-
andi Orkuveituna séu bornar undir borg-
arráð Reykjavíkur.
Um stjórnsýslu sveitarstjórna gilda
sveitarstjórnarlög, en auk þess verða sveit-
arstjórnir að fara að stjórnsýslulögum. 44.
grein sveitarstjórnalaga, þar sem fjallað er
um hlutverk og valdsvið nefnda, var breytt
árið 2003. Tilgangurinn með breytingunni
var að víkka valdsviðið, en samkvæmt
greininni er sveitarstjórn heimilað „að fela
öðrum aðilum innan stjórnsýslu sveitarfé-
lagsins fullnaðarafgreiðslu mála.“ Með
þessu vildi löggjafinn stuðla að hagræð-
ingu, skilvirkni og hraðari málsmeðferð.
Sveitarstjórnarlögin veita sveitarstjórn-
um talsvert svigrúm til að skipuleggja sína
stjórnsýslu. Til þess að átta sig á því hvort
rétt og eðlilega hafi verið staðið að málum
hjá Orkuveitu Reykjavíkur við samruni
REI og GGE er því nauðsynlegt að kanna
samþykktir um stjórn Reykjavíkurborgar
og fundarsköp og einnig sameignarsamn-
ing Orkuveitunnar. Í báðum þessum reglu-
gerðum er fjallað um hvernig eigi að
standa að afgreiðslu mála.
Orkuveitan þarf að leita
eftir umboði eigenda
Í samþykktum Reykjavíkurborgar er í
51. grein t.d. fjallað um hlutverk borg-
arráðs en þar segir: „Borgarráð fer ásamt
borgarstjóra með framkvæmdastjórn
Reykjavíkurborgar og fjármálastjórn að
því leyti sem slík stjórn er ekki öðrum fal-
in. Borgarráð hefur umsjón með stjórn-
sýslu borgarinnar, undirbúningi fjárhags-
áætlana, fjallar um frumvarp að
fjárhagsáætlun borgarsjóðs, stofnana hans
og fyrirtækja og leggur það fyrir borg-
arstjórn í samræmi við ákvæði sveitar-
stjórnarlaga.“
Þó að í þessari grein segi að borgarráð
skuli fjalla um fjárhagsáætlanir fyrirtækja
borgarinnar hafa fjárhagsáætlanir Orku-
veitunnar aldrei verið lagðar fyrir borg-
arráð eftir að Orkuveitan var stofnuð árið
2001. Borgarráð fjallaði hins vegar áður um
málefni Hitaveitu Reykjavíkur, Rafmagns-
veitu Reykjavíkur og Vatnsveitu Reykja-
víkur, en þessi fyrirtæki runnu inn í Orku-
veituna.
Í sameignarsamningi, sem gerður er
milli eigenda Orkuveitunnar, er í 7. gr.
kveðið á um að Orkuveitunni sé heimilt að
taka lán. Ef skuldbindingar og ábyrgðir
fari fram úr 5% af höfuðstól Orkuveitunnar
á hverjum tíma þurfi „að fá fyrirfram sam-
þykki allra eignaraðila.“
Með öðrum orðum getur stjórn OR ekki
tekið ákvörðun um nýjar skuldbindingar
sem eru meiri en u.þ.b. 3,5 milljarða nema
leita fyrst eftir umboði hjá eigendum.
Þrír höfðu atkvæðisrétt
Þegar ákvörðun var tekin um samein-
ingu Reykjavík Energy Invest og Geysir
Green Energy var boðað til eigendafundar
í Orkuveitu Reykjavíkur þar sem þessi
heimild var veitt. Atkvæðisrétt á þeim
fundi höfðu þrír aðilar, borgarstjórinn í
Reykjavík og fulltrúi Akraness og Borg-
arbyggðar, sem sat hjá.
Spurningin er, hafa þeir sem mættu til
þessa eigendafundar umboð til að afgreiða
málið eða þurftu þeir að leita eftir umboði
hjá borgarráði eða bæjarstjórn til þess?
Sérfræðingar sem Morgunblaðið ræddi við
í gær sögðu að svarið við þessari spurningu
væri ekki augljóst en færa mætti fyrir því
gild rök að borgarstjóri og bæjarstjórar
Akraness og Borgarbyggðar hefðu þurft að
sækja sér umboð til borgarráðs og bæj-
arráðs til að afgreiða málið. Árni Þór Sig-
urðsson, fyrrverandi borgarfulltrúi VG,
sem lengi sat í borgarráði, telur að borg-
arstjóri hafi ekki mátt taka ákvörðun á eig-
endafundi OR fyrr en hann væri búinn að
bera málið upp í borgarráði. Núverandi
fyrirkomulag er þannig að stjórn Orkuveit-
unnar tekur allar ákvarðanir um rekstur
fyrirtækisins. Það sama á við um Faxaflóa-
hafnir, Sorpu og Strætó. Málefni þessara
fyrirtækja eru þó rædd í borgarstjórn ef
þess er óskað. Innan borgarstjórnar hefur
nokkrum sinnum verið rætt um að stærri
ákvarðanir stjórnar Orkuveitunnar þurfti
að ræða í borgarráði eða borgarstjórn.
Minnihlutinn ræddi þetta á síðasta kjör-
tímabili, en breyting var þó ekki gerð á
þessu fyrirkomulagi eftir kosningar.
Það er hins vegar þannig að fulltrúar
flokkanna í einstökum stjórnum og nefnd-
um leita oft eftir umboði á fundum í sínum
flokkum til að afgreiða einstök mál. Það er
þó án efa mismunandi milli flokka hversu
mikið og náið þetta samráð er. Það liggur
t.d. fyrir
irfram í
irhugaða
Fulltrúa
undirbú
Í samþ
boða sku
irvara og
konar ák
víða að f
þykktum
t.d. tilgre
halda tvis
dag. Borg
í viku, á
heimilt s
arráði má
er þá að
fundar ef
„Þessi
fundar er
að undirb
sagði sér
Morgunb
ákvæði u
var ekki
fjallaði u
fundarstj
skurðaði
Um þetta
dís Svava
að til að f
EIN af starfsskyldum starfsmanna í op-
inberri stjórnsýslu er að upplýsa pólitíska
fulltrúa og vekja athygli þeirra á mikil-
vægum atriðum máls sem þeir eru að taka
ákvörðun um. Þetta segir Gunnar Helgi
Kristinsson, prófessor í stjórnmálafræði,
en hann kennir opinbera stjórnsýslu við
HÍ.
Í svokölluðum umboðskenningum er
reynt að skýra framsal valds frá einum að-
ila til annars, þ.e. frá kjósanda til kjörinna
fulltrúa og frá þeim til embættismanna.
Umboðskenningar byggja á þeirri hugsun
að fulltrúinn búi yfir eða hafi aðgang að til-
tekinni þekkingu; hann hafi yfir að ráða
sérstakri hæfni eða hafi tíma umfram um-
bjóðandann til að taka upplýsta ákvörðun
sem byggist á yfirsýn yfir viðkomandi mál-
efni.
Gunnar Helgi segir að kjörnir fulltrúar í
stjórnum og nefndum hafi umboð til að af-
greiða mál.
„Yfirleitt þegar þú velur einhvern í
nefnd hefur viðkomandi visst svigrúm til
að fylgja því umboði eftir sinni sannfær-
ingu. Hann þarf ekki að leita eftir fyr-
irmælum um einstök atriði nema það hafi
hreinlega verið gengið frá því í upphafi,
sem ég held að sé ekki algengt. Ef umbjóð-
Orkuveit
stæðisflo
upplýst k
hvað vær
að þeir ha
nægilega
stjórnend
hafi ekki
með fulln
sem verið
kjörnu fu
arlega m
beini öllu
hinum pó
þeirra á þ
hluti af st
ar Helgi.
Hafði borgarstjór
umboð á eigendaf
Var við sameiningu Reykjavík
Energy Invest og Geysir
Green Energy verið að flýta
sér svo mikið að menn gættu
ekki að því að fara að stjórn-
sýslureglum?
Borgarstjórn Stjórn Orkuveitunnar þurfti að leita eftir
ákvörðun um sameiningu REI, en spurningin er hvort bo
þess að leita fyrst eftir umboði borgarráðs.
Eiga að upplýs
kjörna fulltrúa
Gunnar He
Kristinsson