Morgunblaðið - 24.12.2007, Blaðsíða 34

34 MÁNUDAGUR 24. DESEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
UPPLÝSINGAR berast um
gróðurhúsaþróun og mengun úr
öllum áttum. Venjulegt fólk býr
við skothríð hvaðanæva og eins er
víst, að sumir hugsi
til stríðsáranna. Og
talað er um mengun,
botnlaust bull úr öll-
um gáttum. „Koltví-
sýringsmengun“ er
varla til í mannlegu
umhverfi. Efna-
sambandið er einfald-
lega ein kolefniseind
með tveimur súrefn-
iseindum. En það sem
meira er, kolefnið er
sjálft bakbeinið í öllu
lífi á jörðu og enginn
hefur látið sér detta í
hug, að líf kunni að byggjast á
öðru frumefni. Það er efnafræði-
legt mál og lætur ritari vera út-
skýringar að sinni. En „kol“, eða
koltvísýringur, er mikilvægasta
áburðarefni heims, en farið er að
nota orðið kol fyrir CO2 og losun
þess í stað koltvísýringslosunar og
er það gott og blessað, „ipsissima
verba“. Auðvitað eru líka önnur
frumefni eins og nitur og brenni-
steinn í lífrænum sameindum og
smotterí af öðrum. Koltvísýrings-
mengun er oftast
rangt orðatiltak en
gott er að ræða bara
um losun. Er útöndun
okkar mannanna
mengað loft? Eða út-
öndun kornabarns,
svo dæmið sé ítrekað?
Auðvitað ekki; þetta
er bull. Réttar er að
segja, að loft sé meira
eða minna þrungið
koli eða bara þungt
loft, en þá má ræða
um koltonn og kolkíló.
Gosdrykkur er ekkert
mengað vatn eða er það? Í and-
rúmsloftinu er svolítið af koli, en í
útöndun er það mun meira. Hinn
endalausi fjölbreytileiki lífsins
byggist á eiginleikum kolefnis, en
þekkt lífræn efni eru tugir millj-
óna og engin takmörk eru þar á.
Ritari „smíðaði“ áður fyrr tugi
nýrra efna, sem enginn annar
hafði smíðað og hvergi eru í nátt-
úrunni. Þetta stagl er því miður
nauðsynlegt, því alls staðar ræðir
fólk um kol sem mengun. „Úr-
gangur er dýrmæt auðlind“,
stendur í pésa Umhverfisráðu-
neytisins og vísar það til hring-
rásar í náttúrunni. Fræðilega séð
eru engin takmörk fyrir því hvaða
lífrænum efnum er unnt að breyta
í önnur og virðist það allt næsta
flókið mál fyrir fólk. Er útblástur
frá álverksmiðjum mengað loft?
Já, þar er að finna flúorvetni, flú-
orkolvetni o.fl. En þar er líka að
finna kol í töluverðum mæli.
Um eldsneytisáróður
Er forsetaembættið búið að
setja upp deild fyrir eldsneyt-
isáróður? Forsetinn og iðn-
aðarráðherra ræða í útlöndum um
framleiðslu eldsneytis í tengslum
við umræðu um jarðgufuorku. Svo
bjóða menn Harry Potter í heim-
sókn og rætt er um að vinna bens-
ín og tréspíra úr jarðgufu og út-
blæstri álvera. Þetta er giska
fallegt og fræðilega ekki rangt, en
málið á að snúast um það sem
unnt er að gera og hagkvæmar en
annað. Það er engin losunarlaus
orka. Ef farið er í saumana á t.d.
byggingu og rekstri Kára-
hnjúkavirkjunar og öll losunin út-
reiknuð, þá kemur í ljós að hún er
gífurleg. Notuð eru kol við fram-
leiðslu steypujárns, sements, raf-
búnaðar, túrbína, olíunotkun og
endalausa aðdrætti og vinnu fólks.
Raforkan er því ekkert los-
unarlaus. Það er ekki sama hvern-
ig rafmagnið er notað, því það er
dýrt og það er ekki hagkvæmt,
svo séð verði, að nota það til að
framleiða einhverjar gerðir elds-
neytis því nýting er mjög léleg. Ef
framleitt er vetni til nýtingar í
farartækjum með efnarafal, er
heildarnýting bara 25% þegar vel
lætur og framleiðsla á tréspíra er
litlu betri og fagheimurinn veit
þetta. Það er baneitrað að vera
með svona bollaleggingar í fátæk-
um löndum til að gylla nýting-
armöguleika á jarðhita. Þeir sem
telja þetta gerlegt eiga bara að
stofna fyrirtæki í stað þess að
troða sér upp á opinber fyrirtæki
og kaupa rafmagn á því verði, sem
það kostar. Þjóðverjar urðu nauð-
ugir viljugir í síðustu heimsstyrj-
öld að framleiða fljótandi elds-
neyti úr kolum eða koli og var það
mjög dýrt og allar helstu upplýs-
ingar eru til. Þessvegna er ekki
við hæfi að ræða um Adam og
Evu á Bessastöðum. Jarðgufa hef-
ur sína eiginleika, sem hentar til
upphitunar og rafmagnsfram-
leiðslu, en ekki til eldsneytisfram-
leiðslu. Helsta vonarglætu í þess-
um efnum er að finna í nýjum
rafhlöðum, sem eru með litíum-
skaut, en þau eru mjög létt. Með
þeim má ná 80% nýtingu og hlaða
geyma með tengingu við inn-
stungur í bílskúrum. Rafhlöðurnar
eru að vísu ennþá mjög dýrar, en
það er vetnisbúnaður einnig.
Blaðgrænufrumur í plöntum og
grænþörungar eru virkustu nýt-
endur kols og framleiðslan er
sykrur, en þær eru gerjanlegar.
Brazilíumenn framleiða ethanol,
spíra, og blanda með bensíni. All-
an lífrænan massa úr jurtaríkinu
má gerja eða nota til framleiða líf-
díeselolíu. Og margir vita, að
gerðar hafa verið tilraunir með
loðnulýsi á díeselvélar og gekk
það bara vel. Ritari gerði rann-
sóknir á nýtingu á íslenskum mó
til framleiðslu á fljótandi eldsneyti
og gekk það vel, en er óhugsandi í
stórum stíl, m.a. af umhverf-
isástæðum.
Besta nýjungin er að nota met-
an, þekkt sem mýrargas, sem
myndast við gerjun í urðunarefni,
því það er meira en tuttugu sinni
virkari gróðurhúsavaldur en kol
auk þess sem það er loftegund,
sem hentar vel sem eldsneyti bíla.
Slíkir hafa verið til í áratugi, t.d. í
Hollandi, og heildarnýting er lík-
lega u.þ.b. 25% af brunaorku gass-
ins, en það er betra en að sleppa
því lausu í náttúrunni.
Það er engin losunarlaus orka.
Það er engin
„losunarlaus“ orka
Jónas Bjarnason fjallar um um-
hverfi og orkumál » Allir ræða um losuná koltvíoxíði og
gróðurhúsahitnun.
Ráðamenn ræða um
framleiðslu á eldsneyti í
tengslum við jarðhita og
eru þar á villigötum.
Jónas Bjarnason
Höfundur er efnafræðingur.
FYRIR nokkrum árum lét ég loks
gamlan draum rætast um að heim-
sækja ákveðið afskekkt byggðarlag
langt frá Reykjavík.
Heppnin var með mér
því vorið gekk í garð
dagana sem ég dvaldist
þar á litlu gistiheimili,
en vegna smá vanda-
máls var mér óvænt
boðið heim til fjöl-
skyldu sem þarna hafði
búið lengi. Þau höfðu
nýlega keypt gervi-
hnattadisk og glæsi-
legt sjónvarp með
heimabíói ásamt
áskrift að meira en
hundrað erlendum
sjónvarpsstöðvum og var ein þeirra í
gangi með bestu mynd- og hljóð-
gæðum. – Í herbergi yngstu með-
lima fjölskyldunnar var hins vegar
nettengd tölva. Ýmislegt var rætt
við skjáinn yfir kaffi og meðlæti en
flest er það gleymt. Einu mun ég þó
seint gleyma. Þegar húsfreyjan
skrapp frá og við húsbóndinn sátum
einir eftir við skínandi sjónvarps-
útsendinguna kom alvörusvipur á
húsbóndann og hann sagði: „Ég hef
aldrei öfundað neinn af neinu...
nema einu...“ Ég beið auðvitað
spenntur eftir framhaldinu sem í
hans eigin orðum var: „Að skilja
ensku“.
Það rann upp fyrir mér ljós. Ótelj-
andi sjónvarpsrásir og allsnægtir
veraldarvefsins voru honum að
mestu lokaður heimur. Hann var
eiginlega sem mállaus nýbúi í heimi
stórkostlegrar upplýsingabyltingar
og heimsvæðingar mannlegra sam-
skipta. Hann og hans líkar verandi
langsviknir af eins konar nýlendu-
ástandi menntakerfisins þar sem
danska var í áratugi
sett ofar öllum helstu
tungumálum heims og
þar með ofar eina raun-
verulega heimsmálinu,
enskunni. En auk þess
hafa sjónvarps- og út-
varpsstöðvar aug-
ljóslega vanrækt hlut-
verk sitt varðandi
kennslu í dreifbýlu
landi.
Íslenskan var meg-
invopn gegn erlendri
ánauð og er eflaust enn
mikilvæg sjálfstæð-
istrygging, en heimurinn breytist
stöðugt. Sextán ára gamall varð ég
loks læs á ensku og var þá sem heim-
urinn opnaðist. Frelsaður úr greip-
um örtungu var ég ekki lengur múl-
bundinn við örfáar mest jóla- og
afþreyingarbækur. Milljónir bóka
urðu skyndilega aðgengilegar og ár-
lega bætast við tugir þúsunda og
ekki síst um vísindi, heimspeki, listir
og fræði af öllu hugsanlegu tagi.
Gervihnattasjónvarp og verald-
arvefur opnuðu síðan nýja glugga og
fréttir þar með ekki lengur stýfðar
úr örfáum hnefum. Og nú hefur enn
bæst við ókeypis tal-, mynd- og fjar-
vinnusamband heimshorna á milli og
fjarlægðir hverfa því óðfluga. – Ein-
angrun örtungumáls gætu margir
því vart afborið og vildu síst búa öðr-
um það hlutskipti.
Hampað er því að stór hluti þjóð-
arinnar skrifi bækur og einnig hin-
um miklu bókakaupum miðað við
fólksfjölda. Allt virðist hey til sölu og
lestrar og höfundar verðlauna títt
hverjir aðra. Hins vegar er varla
nefnt hve fáum nýjum bókum Ís-
lendingar fá aðgang að á eigin
tungumáli á ári hverju, en þær eru
nánast engar á flestum sviðum. Nán-
ast engar af metsölubókum heimsins
eru heldur þýddar og umræða verð-
ur tilsvarandi fátæklegri eins og t.d.
nýlega um trú- og kirkjumál. Enn
óþýdd er m.a. bók ársins hjá The
Times Literary Supplement, „At-
heist Manifesto“, eftir franska heim-
spekinginn Michel Onfray, met-
sölubók þýdd á mörg tungumál.
Sama gildir um bækur eftir heims-
fræga vísindamenn á borð við Rich-
ard Dawkins, prófessor við Ox-
fordháskóla, t.d. „The God
Delusion“ eða eftir V.J. Stenger pró-
fessor í stjörnufræði og eðlisfræði og
háskólakennara í heimspeki, t.d.
„God the failed hypothesis“. Eða
„Explaining Religion: Evolutionary
Origins of Religious Thought“ eftir
P. Boyer. (Allar auðfundnar t.d. hjá
Amazon.com.)
Fólk er því tiltölulega illa varið
gegn aðilum, sem jafnvel fyrir varn-
arlaus börn, bera á borð, sem heil-
agan sannleika, fornaldarsögur frá
óupplýstum tímum um yfirnátt-
úrulegar verur, meyfæðingar, vatns-
göngur og sköpun heimsins á sjö
dögum. Siðgæði byggt á vanþekk-
ingu og ósannindum hlýtur þó að
standa á brauðfótum í heimi nú-
tímans.
Augljóslega þarf að tryggja öllum
sem bestan aðgang að hinum nýja
alþjóðlega samskiptaheimi (sjá t.d.
„The World is Flat“, eftir Fried-
man). Til þess virðist nú þörf á þjóð-
arátaki varðandi tungumálakunn-
áttu, enda margir orðnir eins konar
nýbúar í þessum glænýja heimi
óteljandi tækifæra.
Ferðasaga úr nýjum
samskiptaheimi
Magnús S. Magnússon fjallar
um tungumálakunnáttu í al-
þjóðlegum samskiptaheimi
» ...hann sagði: Ég hefaldrei öfundað neinn
af neinu...nema einu...
Magnús S. Magnússon
Höfundur er forstöðumaður Rann-
sóknastofnunar um mannlegt atferli
við Háskóla Íslands.
Fáðu úrslitin
send í símann þinn