Morgunblaðið - 24.12.2007, Page 40

40 MÁNUDAGUR 24. DESEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Á VINNUSTÖÐUM, stórum
sem smáum, eiga sér stað marg-
vísleg samskipti á hverjum degi.
Stundum ganga þessi samskipti
vel, stundum illa. Á undanförnum
árum hafa samskiptavandamál á
vinnustöðum komið æ meira upp á
yfirborðið. Með aukinni umræðu
um einelti og samskiptavanda í
þjóðfélaginu verður fólk æ meðvit-
aðra um hvaða hegðun er ásætt-
anleg og hvenær komið er út fyrir
eðlileg mörk. Stéttarfélögin hafa
ekki farið varhluta af þessari vit-
undarvakningu enda hafa þau
formlegu hlutverki að gegna þegar
kemur að vinnuvernd starfs-
manna, bæði samkvæmt lögum og
reglugerðum og einnig sem um-
boðshafar samningsréttar laun-
þega.
Samskipti fólks eru flókið fyr-
irbæri, sem oft er erfitt að skilja,
en áhrifin af annars vegar góðum
samskiptum og hins vegar slæm-
um leyna sér ekki. Gott andrúms-
loft á vinnustað eykur framleiðni
og starfsánægju. Slæmt andrúms-
loft á vinnustað er hins vegar nið-
urdrepandi fyrir starfsmenn. Orð-
ið einelti er því miður oft notað til
að lýsa annars konar sam-
skiptavanda en þeim er telst ein-
elti og missir því vægi sitt. Slík
ónákvæmni í notkun hugtaka get-
ur verið skaðleg og ekki í hag
þeim, sem líða fyrir raunverulegt
einelti.
Hvað er einelti / sam-
skiptavandi?
Flestir tengja stéttarfélög ein-
vörðungu við baráttuna fyrir bætt-
um kjörum, en stéttarfélögin bera
líka ríkar lagaskyldur varðandi
vinnuvernd.
Í 3. gr. reglugerðar nr. 1000/
2004 með lögum nr. 46/1980, um
aðbúnað, holl-
ustuhætti og öryggi
á vinnustöðum er
einelti skilgreint
með eftirfarandi
hætti:
„Einelti: Ámæl-
isverð eða síend-
urtekin ótilhlýðileg
háttsemi, þ.e. athöfn
eða hegðun
sem er til þess
fallin að niðurlægja,
gera lítið úr, móðga,
særa, mismuna eða
ógna og
valda vanlíðan hjá þeim sem
hún beinist að. Kynferðisleg
áreitni og annað andlegt eða
líkamlegt ofbeldi fellur hér und-
ir“.
Hlutverk stéttarfélaga er skýrt
í lögum og reglugerðum. Sam-
kvæmt 29. gr. laga nr. 94/1986 um
kjarasamninga opinberra starfs-
manna segir: „Trúnaðarmaður
skal gæta þess að vinnuveitandi
og fulltrúar hans haldi kjarasamn-
ing og réttur starfsmanna sé í hví-
vetna virtur, einkum um orlof,
vinnuvernd, öryggi og holl-
ustuhætti“. Samkvæmt reglugerð
1000/2004 með vinnuverndarlögum
nr. 46/1980 segir í 6. gr. að
„Starfsmaður sem hefur orðið fyr-
ir eða hefur vitneskju um einelti á
vinnustað skal upplýsa atvinnu-
rekanda eða vinnuverndarfulltrúa
vinnustaðarins um það og vera
reiðubúinn að skýra mál sitt nánar
ef ástæða þykir til“. Samkvæmt 7.
gr. sömu reglugerðar segir: „At-
vinnurekandi skal grípa til viðeig-
andi ráðstafana og fylgja því eftir
að einelti endurtaki sig ekki á
vinnustaðnum“.
Hlutverk stéttarfélaga við
lausn samskiptavanda?
Mörg mál af þessu tagi koma
inn á borð stéttarfélaganna á
hverju ári og reyna þau eftir
fremsta megni að koma málum í
farveg samkvæmt gildandi lögum
og reglugerðum. Félagsmenn í
stéttarfélögum leita til forystu-
manna, trúnaðarmanna og til
starfsfólks stéttarfélaganna og
biður um aðstoð. Oft er þá svo
komið, að viðkomandi starfsmaður
er kominn í þrot og öll sund virð-
ast lokuð. Ekki eru það samt allir,
sem leita eftir aðstoð, því sá hópur
einstaklinga, sem hættir störfum
þegjandi og hljóðalaust, eftir að
hafa orðið fyrir einelti og kynferð-
islegri áreitni, er stór. Skaði
þeirra getur hins vegar verið við-
varandi.
Þau úrræði sem í boði eru af
hálfu stéttarfélaga eru þau, að til-
kynna meint einelti/samskipta-
vanda til vinnuveitanda og benda
honum á lagaskyldur sínar. Stétt-
arfélögin fylgja því eftir að mál
dagi ekki uppi, heldur sé lokið á
viðeigandi hátt. Styrktarsjóður og
sjúkrasjóður BHM standa við bak
félagsmanna við þessar aðstæður
og greiða allt að 8 tíma sál-
fræðiaðstoð til að vinna úr vanda
sínum.
Stéttarfélögin eru oft í erfiðri
stöðu, þar sem bæði meintur þol-
andi og gerandi geta verið í sama
stéttarfélagi. Hlutverk stétt-
arfélaga getur því ekki falið í sér
að skipa sér í lið með einum gegn
öðrum, heldur felst það fyrst og
fremst í því að leiðbeina þeim ein-
staklingi, sem leitar eftir aðstoð,
hvort sem viðkomandi er meintur
þolandi eða gerandi.
Reynsla okkar er, að málum
lýkur með mismunandi hætti,
enda hvert og eitt einstakt. Erf-
iðustu málin úrlausnar tengjast
því þegar vinnuveitandi er meint-
ur gerandi. Reglugerð nr. 1000/
2004 gefur ekki fyrirmæli um á
hvers ábyrgð það er, að leiða mál
til lykta. Oftast verður nið-
urstaðan sú, að meintur þolandi
hrökklast úr starfi og vandamálið
lifir áfram á viðkomandi vinnu-
stað.
Hvað vantar?
Á vegum hins opinbera eru eng-
in úrræði til. Sérmenntað teymi
vantar, sem væri hafið yfir allan
grun um hagsmunatengsl við
rannsókn og lausn mála. Í fá-
menninu hér á landi er einmitt
mikil hætta á hagsmunaárekstrum
og að þeir, sem eiga að leysa mál-
in inni á vinnustöðum, tengist
þeim á einhvern hátt, eða þeim
starfsmönnum, sem um ræðir.
Ennfremur má benda á, að yf-
irmenn eru almennt ekki sér-
menntaðir á þessu sviði og þótt
þeir leiti til fagfólks, þá er laga-
skyldan samt á þeim að leysa
vandann.
Orð eru til alls fyrst og við
hvetjum til frekari umræðu og
viðbragða af hálfu opinberra aðila.
Samskipti á vinnustað
Bragi Skúlason og Inga Rún
Ólafsdóttir fjalla um einelti á
vinnustöðum
»Ekki eru það samtallir, sem leita eftir
aðstoð, því sá hópur ein-
staklinga, sem hættir
störfum þegjandi og
hljóðalaust, eftir að hafa
orðið fyrir einelti og
kynferðislegri áreitni,
er stór.
Bragi Skúlason
Bragi er formaður Útgarðs. Inga Rún
er framkvæmdastjóri HugGarðs.
Inga Rún Ólafsdóttir