Morgunblaðið - 29.12.2007, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. DESEMBER 2007 31
✝ Friðjón Guð-mundsson
fæddist á Sandi í
Aðaldal 10. sept-
ember 1920. Hann
lést á dvalarheim-
ilinu Hvammi á
Húsavík 16. desem-
ber síðastliðinn.
Hann var sonur
hjónanna Guð-
mundar Friðjóns-
sonar bónda og
skálds á Sandi, f.
1869, og Guðrúnar
Lilju Oddsdóttur konu hans, f.
1875. Friðjón var yngstur 12
barna þeirra hjóna og eru þau
öll látin. Þau hétu Bjartmar, f.
1900, Þórgnýr, f. 1902, Þór-
oddur, f. 1904,Völundur, f. 1906,
Baldur, f. 1908, Heiðrekur, f.
1910, Valtýr, f. 1912, Snær, f.
1914, Hermóður, f. 1915, Sig-
urbjörg, f. 1916, og Sólveig, f.
1917. Öll systkinin náðu fullorð-
insaldri, nema Snær sem lést í
frumbernsku, en Völundur lést
ungur.
Friðjón ólst upp
á Sandi og bjó þar
alla ævi. Hann
stundaði nám í
Laugaskóla,
bændaskólanum á
Hvanneyri og tók
svo við búi af föður
sínum, ásamt Valtý
bróður sínum.
Ásamt búskap vann
Friðjón að félags-
málum í sinni sveit.
Hann var hrepp-
stjóri og oddviti um
langt skeið og í stjórn Veiði-
félags Skjálfandafljóts. Auk
þessa var hann veðurathug-
unarmaður fyrir Veðurstofu Ís-
lands frá 1940 til 2005 og hefur
enginn annar maður starfað
jafnlengi við veðurathuganir á
Íslandi. Hann gaf út bókina Um
veðráttu í Aðaldal árið 2006. Síð-
ustu árin bjó Friðjón á dval-
arheimilinu Hvammi á Húsavík.
Friðjón verður jarðsunginn
frá Neskirkju í Aðaldal í dag og
hefst athöfnin klukkan 14.
Þegar ég var barn, var Friðjón
einn af föstum punktum tilver-
unnar. Hann bjó í húsi ömmu, átti
kýr í fjósi pabba og jeppann sem
við fórum á til Húsavíkur.
Á morgnana tók hann veðrið,
sem ég hélt hann stjórnaði, hann
átti vélina og vagninn sem við elt-
um til að fá far, af því það var
gaman og amaðist hann aldrei við
því.
Oft man ég eftir mér í fjósinu
að spjalla við Friðjón. Hann hló
og stríddi, ef ég vissi ekki allt,
sem allir áttu að vita. Ég man
ekki til hann kvartaði yfir ærslum
og hlaupum, jafnvel þó við strídd-
um nautinu, sem mér fannst
skemmtilegast. Eftir að ég varð
stór og kom heim sem gestur var
Friðjón jafn stór hluti staðarins.
Við heilsuðumst, eins og við hefð-
um hist í gær, hann hélt sínu
striki við verkin og við ræddum
kýr og stjórnmál eins og áður.
Þannig var enn, eftir að ég flutti í
Sand. „Bannsettan nútímann“ var
uppáhalds orðatiltæki hans.
Friðjón var alinn upp í þjóð-
braut, því verslunarleið Bárðdæla
og Kinnunga lá þá um hlöð á
Sandi, ef farið var á sleða yfir
fljótið á vetrum. Á Sandi voru
lesnar bækur, bæði á íslensku og
norðurlandamálunum og börnin
fengu heimiliskennara. Friðjón
fór bæði í Laugaskóla og Hvann-
eyri og taldist því menntaður
maður. Umhyggja móður hans
fyrir börnunum 12 var annáluð,
svo veganesti Friðjóns hefur tal-
ist gott.
Uppeldi barna um 1920 var ef-
laust annað en nú. Þá var innrætt
ást á landi, sveit, sjálfstæði og
menningu. Þessi sjónarmið ein-
kenndu Friðjón. Hann stundaði
ekki skáldskap eins og faðir hans,
en lét til sín taka m.a. með blaða-
skrifum og bar þar hag sveita
mest fyrir brjósti. Oft stóð hann í
málum fyrir fólk, sem leitaði til
hans og hygg ég hann hafi reynst
mörgum vel.
Friðjón ferðaðist lítið, las frek-
ar um heiminn en skoða hann.
Hann fór sjaldan á samkomur,
nema fundi og virtist sjálfum sér
nægur heima.
Liti hann inn til okkar þáði
hann sjaldan kaffi, en stóð í dyr-
um og ræddi málin. Lengi bjó
hann á stóru heimili því Sandur 1
var tveggja íbúða hús og þar
bjuggu amma, systkinin, makar
og börn. Smám saman fækkaði
svo, þar til hann varð einn, en
hann aðlagaðist því vel. Hann
lærði að elda, því hjálp vildi hann
enga. Hann skrapp ekki til mín,
nema hann væri formlega boðinn,
en var góður heim að sækja sem
fyrr.
Það var Friðjóni erfitt að yf-
irgefa jörð, störf og sjálfstæðið
og flytja á Hvamm, en þegar
hann varð, tók hann því vel. Hann
lofaði umhyggju starfsfólksins
mjög. Við þökkum innilega ágæta
umönnun þar og frábæra hjúkrun
síðustu vikurnar.
Hólmfríður Bjartmarsdóttir,
Sandi 2.
Það eru margar myndir í al-
búmi lífsins. Eins og fólkið er
margt þá er það ólíkt og enginn
fetar nákvæmlega í sömu spor.
Það var gaman að kynnast bónd-
anum Friðjóni og félagsmála-
manninum sem var oft mikið niðri
fyrir á fundum. Hann bar hag
sveitafólksins fyrir brjósti.
Eftir suma fundi hringdi hann.
Kom kannski daginn eftir og var
þá með skjalatösku og pappíra,
grein í blað sem þurfti að vélrita
og senda.
Seinna voru málin rædd á tröð-
inni hjá honum þar sem hann var
að mjólka og margt var skrafað.
Þrátt fyrir spjall lét hann ekki
trufla sig við verkin, klappaði
kúm, gaf hey og færði kálfi flösku
sem var með halann á lofti. Svo
hringdi hann aftur seinna eða
kom við á leið til Húsavíkur.
Friðjón gafst ekki upp, var
hraustur og harður af sér. Sand-
sjörðin krafðist mikillar vinnu og
oft voru dagar langir. Í hraun-
jaðrinum er undraverð fegurð
sem fær fólk til að taka tryggð
við staðinn. Litir og landslag eru
hvatning til þess að skapa og
skálda. Systkinin voru mörg.
Þar sátu margir bræður við
borð. Fengu veganesti sem varð
þeim til vegs og virðingar. Þetta
fólk var góðir nágrannar, safnaði
ekki veraldlegum auði, en hélt
uppi greiðasemi og góðvild.
Friðjón var upptekinn bóndi.
Veðurathuganir voru áhugamál
hans og starf sem hann sinnti
lengur en nokkur annar í landinu.
Aldrei féll úr dagur. Um rann-
sóknir sínar skrifaði hann heila
bók. Bók sem segir frá mörgum
góðviðriköflum, hafís og kuldum,
stormum og stórhríðum, vetrum
og vorum. Stórmerkilegar heim-
ildir.
Friðjón var áhugamaður um
friðun rjúpunnar. Hann skrifaði
margar greinar í blöðin um það
mál og færir gild rök fyrir skoð-
unum sínum. Hann þekkti hraun-
ið manna best og sá hvað var orð-
ið lítið af fugli. Hann kunni vel
við að hafa rjúpurnar á rölti í
kringum bæinn.
Hraunsrétt var hugðarefni
hans og lagði hann mikla peninga
til endurbyggingarinnar. Farið
var í ferð að skoða framkvæmdir
sem hann hafði fjármagnað. Hann
varð himinlifandi. Fyrir þetta
þakka Þingeyingar.
Tíminn leið. Seinna bankaði ell-
in upp á Sandi eins og annars
staðar. Jafnvel viljasterkur bóndi
varð að láta undan. Hann teymdi
kýrnar út tröðina og tómir básar í
fjósinu báru þess vott að enginn
væri eilífur.
Seinna fór hann alfarinn á dval-
arheimilið. Friðjón hætti að
hringja, hætti að hlusta á útvarp,
hætti að lesa blöð og hætti að
skrifa. Kom ekki lengur við á leið
til Húsavíkur.
Þegar elli og veikindi herja á
geta dagar oft verið dimmir. Þeg-
ar svo er komið getur verið ljúft
að sjá ljósið og varpa frá sér
sjúkraklæðunum. Vera leiddur
um nýjar lendur, yngjast upp á
nýtt. Fá ný verkefni og enginn
vetur er svo langur að ekki vori.
Sú kemur tíð að sólin skín á vík-
urnar og fjöllin, morgunsól sem
gefur mönnunum orku. Þann dag
brosa blómin á Sandi og fuglar
munu víða fljúga. Þann dag
myndi Friðjón taka veðrið
snemma, huga að mjöltum og
kjassa kálfa. Skipuleggja vinnu
sína og vanda til verka.
– Ó, hvað það er gaman. Frið-
jóni á Sandi þakka ég samfylgd-
ina og sendi ættingjum hans sam-
úðarkveðjur.
Atli Vigfússon.
Minningarnar um Friðjón eru
margar og góðar, en ég ætla að
kveðja hann með ljóði eftir hann
sjálfan:
Það göfgar guðstrúna og gefur lífinu gildi
– guði sé lof fyrir það –
að eiga vin sem á svo mikið af mildi
– með hjartað á réttum stað –.
Hulda Ragnheiður Árnadóttir.
Föðurbróðir minn, Friðjón
Guðmundsson bóndi og veðurat-
hugunarmaður á Sandi í Aðaldal,
sem lést 16. desember síðastlið-
inn, fæddist á Sandi 10. septem-
ber 1920. Hann var yngstur tólf
barna Guðrúnar Lilju Oddsdóttur
og Guðmundar Friðjónssonar á
Sandi. Þau eru nú öll látin.
Friðjón ólst upp á Sandi og bjó
þar allt sitt líf utan tvö síðustu
æviárin sem hann dvaldi á Húsa-
vík.
Auk bústarfa á Sandi, sem var
aðalstarf Friðjóns, valdist hann
til margra trúnaðarstarfa fyrir
sitt hérað. Þeim sinnti hann öllum
af kostgæfni og samviskusemi.
Samhliða búskapnum annaðist
Friðjón, áratugum saman, ákaf-
lega krefjandi og bindandi starf
veðurathugunarmanns, fyrir Veð-
urstofu Íslands. Hann skráði
veðrið á Sandi þrisvar sinnum
hvern einast dag ársins í 65 ár.
Þessi ótrúlega langi starfstími
segir meira en mörg orð um sam-
viskusemi Friðjóns og þraut-
seigju. Árið 2006 gaf Friðjón út á
eigin kostnað bók, Um veðráttu í
Aðaldal 1931-2000, sem hefur að
geyma yfirlit yfir veðurathuganir
og veðurlýsingar hans á Sandi í
70 ár, hið merkasta rit.
Friðjón var skarpgreindur
maður, kappsamur og mjög bar-
áttuglaður af á þurfti að halda.
Hann var skapmikill, átti það
jafnvel til að vera nokkuð þrjósk-
ur, en var jafnframt með við-
kvæma lund. Þá var hann ákaf-
lega nægjusamur og lifði
tiltölulega einföldu og kyrrlátu
lífi á Sandi, þó þar hafi stundum
blásið hressilega. Friðjón var
réttsýnn með ríka réttlætiskennd,
enda rétti hann mörgum hjálp-
arhönd sem á þurftu að halda.
Hann studdi góð málefni eins og
endurbyggingu Hraunsréttar á
myndarlegan hátt.
Friðjón var mjög ritfær og
skrifaði margar greinar í blöð og
tímarit. Oft um landbúnaðarmál,
virkjanaáform og hugsanlega að-
ild Íslands að Evrópusamband-
inu.
Í þessum greinum setti hann
fram skoðanir sínar á skýran, ein-
faldan og afgerandi hátt. Eitt-
hvað mun hann hafa fengist við
ljóðagerð þó hann hafi ekki haldið
þeim hæfileika mikið á lofti, og
ekkert birt eftir sig.
Þegar Friðjón fann að halla tók
undan fæti og að hann gæti ekki
stundað bústörfin og veðurathug-
anir lengur, ráðstafaði hann eign-
um sínum, gekk frá öllum sínum
málum eins og hans var von og
vísa og fluttist síðan á Dvalar-
heimilið Höfða á Húsavík. Þar bjó
hann við góðan aðbúnað hjá góðu
fólki til dánardægurs.
Að leiðarlokum vil ég þakka
Friðjóni góð kynni og vináttu, og
það traust sem hann sýndi mér og
minni fjölskyldu. Blessuð sé
minning Friðjóns Guðmundsson-
ar.
Guðmundur Heiðreksson.
Látinn er Friðjón Guðmunds-
son á Sandi. Við lát hans reikar
hugurinn marga áratugi aftur í
tímann. Ég er á leiðinni frá þjóð-
veginum niður í Sand, þetta eru
sjö kílómetrar. Það gerir ekkert
til því sólskin er í minningunni og
allt er svo fallegt. Bjarkirnar í
hrauninu slúta yfir malarveginn
og þetta er allt stórt ævintýri.
Svo koma Sandsbæirnir í ljós,
annars vegar blasir við Skjálf-
andafljótið og Kinnarfjöllin og
hins vegar Sjávarsandurinn
svarti við Skjálfandaflóann.
Ég minnist föðurbróður míns,
Friðjóns, með virðingu og þakk-
læti. Bestar og flestar minningar
á ég frá nokkrum sumrum á
sjötta áratugnum, en þá var ég,
unglingurinn, í sveit á Sandi. Á
þeim tíma var fjölmennt á Sandi.
Það var fjórbýli og þrjár kyn-
slóðir; amma okkar frændsystk-
inanna sem vorum um það bil 15
talsins, tvær föðursystur, fimm
föðurbræður og var Friðjón einn
af þeim, en hann var yngstur 12
systkina og sá síðasti sem hverfur
frá okkur.
Nóg var að gera í sveitinni fyr-
ir krakkana, meðal annars hey-
skapur, kúarekstur, hænsnagjöf
og svo einhver innistörf. Ekki
þurfti að kvarta yfir vinnuhörk-
unni, það var alltaf farið vel að
okkur krökkunum og við settum
heiður okkar í að vera til gagns.
Helst vildi ég vinna með Friðjóni,
hann var alltaf gamansamur,
kastaði oft fram fyrriparti vísu og
vildi að ég botnaði. Stundum
tókst það sæmilega, en í önnur
skipti sagði Friðjón að þetta væri
nú bara óttalegt hnoð.
Á yngri árum var Friðjón
glæsilegur maður, dökkhærður og
brúneygur og ég minnist þess að
kaupakonurnar á Sandi þessi
sumur litu hann hýru auga.
Ég minnist góðra ferða í sól-
skini, upp í Hvammsheiði í berja-
mó, út á Sjávarsand, inn á Einbúa
og suður í hraun. Það var líka
gaman að bera stóra mjólkur-
brúsa með frænda sínum niður að
Lind eftir mjaltirnar, því þar var
mjólkin kæld. En ekki síst minn-
ist ég samræðna við föðurbræður
mína við matarborðið, þar reyndi
verulega á samræðuhæfni og rök-
vísi. Þetta voru sannarlega góð
sumur og einhver ljómi yfir öllu
saman, eins og hún amma mín
sagði stundum.
Þegar ég hef komið í Sand á
seinni árum hef ég alltaf hitt hinn
sama góða, vitra og gamansama
Friðjón, þó bakið hefði bognað og
hárið orðið hvítt.
Seinast hittumst við í fyrra-
sumar á Dvalarheimilinu á Húsa-
vík.
Kærar kveðjur, elsku Friðjón,
ég þakka fyrir allt.
Guðrún Þóroddsdóttir.
Friðjón
Guðmundsson
Þegar Jóhann
Ragnarsson læknir er
kvaddur hinstu
kveðju er eflaust
mörgum ofarlega í
sinni hvernig hann mætti veikind-
um sínum af fágætu hugrekki, yf-
irvegun og styrk. Alla þessa eðl-
isþætti nýtti hann einnig í þágu
sjúklinga sinna og uppskar traust
þeirra alla tíð. Í röðum lækna naut
hann mikils álits vegna þekkingar
sinnar, íhygli og klínískrar snerpu.
Að loknu námi við læknadeild Há-
skóla Íslands og fyrstu skrefum
framhaldsþjálfunar hélt Jóhann til
Bandaríkjanna til framhaldsnáms,
fyrst til Worcester í Massachusetts
en síðan lá leiðin til Cleveland í
Ohio. Við Cleveland Clinic starfaði
hann í fjögur ár og lagði fyrir sig
lyflæknisfræði með áherslu á
nýrnasjúkdóma, háþrýsting og há-
þrýstingsrannsóknir. Á þessum ár-
um, eins og reyndar fyrr og síðar,
Jóhann Ragnarsson
✝ Jóhann Ragn-arsson fæddist á
Grund í Hveragerði
10. júlí 1942. Hann
lést á heimili sínu í
Reykjavík 17. des-
ember síðastliðinn
og var útför hans
gerð frá Dómkirkj-
unni 27. desember.
var við Cleveland Cli-
nic öflug nýrnasjúk-
dómadeild og heims-
þekkt þekkingarsetur
í orsökum og eðli
hækkaðs blóðþrýst-
ings. Jóhann starfaði
þarna við hlið margra
þekktustu sérfræð-
inga heims á þessu
sviði og naut leiðsagn-
ar þeirra. Við vorum
samtímis í Cleveland
á þessum árum og
bjuggum í nábýli í
þéttu íslensku sam-
félagi eins og svo víða hafa sprottið
upp þar sem Íslendingar hafa num-
ið land til menntunar og starfsþjálf-
unar. Fjölskyldurnar deildu kjör-
um, börnin léku sér saman, allir
vissu allt um alla og alltaf var gam-
an að hittast. Ég fékk því tækifæri
til að fylgjast með því hvernig Jó-
hann sökkti sér niður í viðfangsefni
sín og það átti vel við skapgerð
hans að sækja vitneskju til þeirra
sem best vissu. Það mótaði vinnu-
brögð hans alla starfsævina, gaf
honum ríkulegt sjálfstraust en setti
honum einnig viðmið; þekkingar-
kröfur sem hann sló aldrei af. Með-
al starfsbræðra og -systra var Jó-
hann þekktur fyrir að vera alltaf
lesinn í nýjustu fræðunum og þar
sem hann hafði stálminni var aldrei
komið að tómum kofunum hjá hon-
um. Frá því hann kom heim til
starfa fyrir 30 árum hefur hann því
verið einn af helstu sérfræðingum
þjóðarinnar í nýrnasjúkdómum,
ekki síst sambandi nýrnastarfsemi
og hækkaðs blóðþrýstings. Hann
starfaði á Borgarspítalanum, síðar
Sjúkrahúsi Reykjavíkur og Land-
spítala. Jafnframt starfaði hann á
sérstakri göngudeild fyrir háþrýst-
ingssjúklinga á Landspítala þar
sem m.a. gáfust tækifæri til að taka
þátt í alþjóðlegum rannsóknum á
meðferð hækkaðs blóðþrýstings. Í
mörg ár eftir að hann veiktist alvar-
lega rækti hann þetta umfangs-
mikla og kröfuharða starf eins og
ekkert hefði í skorist. Þótt þessi
frásögn veki e.t.v. hugmyndir um
afneitun á háu stigi hafði Jóhann í
reynd fullkomið sjúkdómsinnsæi og
ræddi við samstarfsfólk um eigin
sjúkdóm eins og sérfræðingur sem
ræddi sjúkdóm einhvers annars.
Hann sagði sjúkdómnum einfald-
lega skilyrðislaust stríð á hendur,
hélt ótrúlega lengi í horfinu og lét
aldrei bugast.
Samstarfsfólk Jóhanns Ragnars-
sonar fyrr og síðar kveður hann
með virðingu og þakklæti og ég er
þess fullviss að sama hugarþel
fylgir honum frá sjúklingum hans.
Innilegar samúðarkveðjur sendum
við fjölskyldunni, Hönnu, Önnu,
Heiðu og Magnúsi, börnum þeirra
og mökum og öllum öðrum nákomn-
um.
Guðmundur Þorgeirsson.