Morgunblaðið - 15.01.2008, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 15. JANÚAR 2008 27
MANNRÉTTINDABROT ríkis-
stjórna Íslands í líki kvótakerfisins
hafa nú verið fordæmd af einni
viðurkenndustu
mannréttindastofnun
jarðarkringlunnar.
Sjálfir hafa Íslend-
ingar deilt um nyt
þessa fyrirkomulags
fiskveiða frá byrjun
og endurskoðun þess
reyndar á stefnuskrá
núverandi rík-
isstjórnar.
Tveir sjómenn
ákváðu á sínum tíma,
kvótalausir, að halda
til veiða og gerðu. Í
þeirra hugum rétt-
lætismál að fá sinn
skerf af þjóðar-
auðlindinni. Hæsti-
réttur var á öðru
máli og mönnunum
refsað.
Engum dylst að
tilgangur kvótakerf-
isins á sínum tíma
var að sporna gegn
ofveiði, of margir
bátar, of fáir fiskar.
Veiðirétturinn eft-
irlátinn þeim sem
mesta veiðireynslu
höfðu. Útgerðin fékk allt, land-
vinnslan ekkert. Ójöfnuðurinn varð
þó ekki ljós fyrr en með kvóta-
framsalinu. Og síðan þá, þó
stjórnarskráin segi annað, fóru
menn að umgangast veiðiréttinn
sem sína eign, seldu, keyptu,
leigðu, hættu og fóru. Bankarnir
tóku fullan þátt og kvótaverð enn
þann dag í dag á uppleið sem und-
irstrikar vel verðmæti auðlind-
arinnar og þýðingu fyrir þjóð-
arbúskapinn.
Sé stjórnarskráin marktæk, að
fiskimiðin séu þjóðareign, hlýtur
sú skilgreining að ná til allra
þegna. Og hvaða ríkisstjórn, sem
kosin er til fjögurra
ára, hefur rétt til þess
að gefa eignir þjóð-
arinnar fáum útvöld-
um? Af hverju var ekki
hverjum einasta Ís-
lendingi úthlutað sama
magni og honum þá í
sjálfsvald sett að gefa
hlutinn sinn, selja’ann,
leigja’ann eða nýta-
’ann?
Þessu misrétti voru
sjómennirnir tveir að
mótmæla og undir
þeirra sjónarmið tekur
nú mannréttindaarmur
Sameinuðu þjóðanna.
Og allt það brask sem
viðgengist hefur með
óveiddan fisk í sjó,
hvort sem eru skuldir
eða auðsöfnun, hlýtur
að vera mál þeirra sem
til hafa stofnað. Hvers
vegna í ósköpunum
ætti annað að gilda?
Sorglegast er þó það
að sú fylking sem
kennir sig við frelsi
einstaklingsins og
einkaframtak skuli vera brjóstvörn
þessa kommúnisma. En verði þess-
um hugrökku sjómönnum dæmdar
skaðabætur á hver einasti Íslend-
ingur rétt á því sama. Því ekki
furða þótt fundir sjávarútvegs-
ráðherra séu haldnir fyrir luktum
dyrum.
Einn þorskur
á mann
Lýður Árnason skrifar um
nýfallinn dóm Mann-
réttindanefndarinnar
Lýður Árnason
» Tveir sjó-menn ákváðu
á sínum tíma,
kvótalausir, að
halda til veiða og
gerðu. Í þeirra
hugum réttlæt-
ismál að fá sinn
skerf af þjóð-
arauðlindinni.
Höfundur er heilbrigðisstarfsmaður.
Á MÁLÞINGI sem nýlega var
haldið í Norræna húsinu á vegum
Siðfræðistofnunar Háskóla Íslands,
kom greinilega tvennt athyglisvert
fram.
Í fyrsta lagi, að um-
sjón barna og ung-
linga hérlendis er að
stærstum hluta í
höndum opinberra
stofnanna –skóla – og í
öðru lagi eru fáir að-
ilar á heimilum, sem
hafa tíma til að sinna
börnum og unglingum.
Þetta eru staðreyndir
sem mikilvægt er að
gera sér grein fyrir og
vanda þær aðgerðir
sem hið opinbera veit-
ir börnum og ungling-
um á uppeldisstofn-
unum.
Öll fræðsla og um-
sýsla kemst því best til
skila komi hún beint
til barnanna, en ekki
með milligöngu aðila
sem hafa lítinn tíma
aflögu.
Þetta sýndi sig greinilega varð-
andi tennur íslenskra barna fyrir 30
árum síðan. Íslensk börn höfðu þá
verri tennur en flest önnur börn í
heiminum. Var því skipulögð her-
ferð með fræðslu og fyrirbyggjandi
aðgerðum sem beindust milliliðalítið
að börnunum. Birtar voru stuttar
fræðslugreinar í blöðum, sjónvarpi
og útvarpi og sérmenntað starfsfólk
fór í skólana og fræddi börn og ung-
linga, jafnframt því að sýna þeim
m.a. hvernig best væri að hreinsa
tennurnar og hvað helst bæri að
varast til að skemma þær ekki. Ár-
angur kom skýrt fram, því á fimm-
tán árum minnkuðu tannskemmdir
um 75%.
Nú virðist ástandið aftur á móti
fara versnandi og virðist ástæðan
líklegast m.a. vera sú að foreldrar
17% barna fara ekki reglulega með
börnin í eftirlit eins og
nauðsynlegt er.
Árangursríkasta leið-
in er án efa að gera eins
og Norðurlandaþjóð-
irnar, að greiða að fullu
reglubundna skoðun og
forvarnir. Jafnframt
þarf að fylgjast með
hvaða börn skila sér
ekki og áminna þau
sem ekki koma reglu-
lega. Er lítið mál með
nútíma tölvutækni að
finna þessi börn eins og
gert var í nágranna-
byggðum höfuðborg-
arinnar fyrir nokkrum
árum, en var erfitt í
framkvæmd þar eð rík-
ið greiddi ekki kostn-
aðinn að fullu eins og
gert er á hinum Norð-
urlöndunum.
Íslensk börn eru vel
gerð og móttaka auðveldlega með
opnum huga fróðleik sem þeim er
veittur á einfaldan hátt. Hið
ánægjulega er að þau eru jafnfram
mjög áhugasöm um að miðla til for-
eldranna fróðleik sem þeim er trúað
fyrir, eins og kom í ljós í fræðslu-
herferðinni fyrir rúmum 20 árum.
Við verðum að hefjast handa strax
því að viðgerðar tennur verða aldrei
jafngóðar aftur.
Tannskemmdir
barna
Magnús R. Gíslason
skrifar um tannheilsu
Magnús R. Gíslason
»Hefjumsthanda strax,
því að viðgerðar
tennur verða
aldrei jafngóðar
aftur.
Höfundur er fyrrverandi
yfirtannlæknir.
Í MORGUN-
BLAÐINU 28. desem-
ber síðastliðinn var
fjallað um þá miklu
fjölgun sykursýk-
istilfella sem orðið hef-
ur í vestrænum sam-
félögum undanfarna
áratugi. Ísland er þar engin und-
antekning. Augnsjúkdómar í syk-
ursýki eru ein algengasta orsök
blindu í vestrænum þjóðfélögum, þar
sem sykursýkin getur ráðist á sjón-
himnu og valdið varanlegum
skemmdum og sjónskerðingu ef ekki
er gripið í taumana nógu snemma. Á
síðustu öld olli ný lasermeðferð við
sykursýkisskemmdum í sjónhimnu
straumhvörfum við að hindra sjón-
skerðingu og blindu af völdum sjúk-
dómsins. Lasermeðferð við syk-
ursýki getur minnkað líkur á
sjónskerðingu og blindu um heil 50%
ef gripið er inn í nógu snemma. Enn-
fremur hefur mikil þróun orðið í
lyfjameðferð við augnsjúkdómum í
sykursýki sem á vafalítið eftir að
stórbæta árangur meðferðar á næstu
árum. Hafið var skipulagt augneft-
irlit sykursjúkra á Íslandi í lok átt-
unda áratugar síðustu aldar að und-
irlagi Þóris Helgasonar,
innkirtlasérfræðings og Friðberts
Jónassonar, augnlæknis. Þetta eft-
irlit, sem framkvæmt var á augndeild
Landakotsspítala, vakti mikla at-
hygli og varð víða öðrum fyrirmynd.
Augneftirlit í sykursýki á Íslandi var
efni doktorsritgerðar annars höf-
unda þessarar greinar (JKK) en
meginniðurstöður rannsókna í rit-
gerðinni voru þær að augu og sjón ís-
lenskra sykursýkissjúklinga væru í
betra ástandi en sjúklinga allra ann-
arra landa þar sem viðlíka rann-
sóknir hefðu verið gerðar. Því má
þakka fyrst og fremst frábæru syk-
ursýkiseftirliti lækna, bæði á sjúkra-
húsum sem og á heilsugæslu-
stöðvum. Fyrir tíu árum breyttist
fyrirkomulag augneftirlits syk-
ursjúkra hér á landi þegar reglu-
bundnu miðstýrðu augneftirliti á
vegum spítalans var hætt. Augn-
læknar utan sjúkrahúsa hafa hins
vegar haldið áfram þeirri góðu vinnu
og tryggt gott eftirlit með augum
sykursjúkra enda hafa allir augn-
læknar hér á landi mikla menntun að
baki og geta greint sykursýk-
isskemmdir á öllum stigum þeirra.
Tækjakostur augnlæknastöðva utan
spítala hefur aukist gríðarlega á síð-
ustu árum. Greini augnlæknir
skemmdir í sjónhimnu eru nokkrar
augnlæknastöðvar hér á landi sem
geta kannað umfang þeirra frekar og
meðhöndlað með laser. Gott sam-
band er á milli íslenskra augnlækna
og þessara stöðva. Eftir að eftirlitið á
spítalanum var lagt niður er nokkru
erfiðara að hafa yfirsýn yfir sjón og
augnástand sykursjúkra hér á landi
en það má bæta með einföldum ráð-
um. Við á Augnlæknastöðinni Sjón-
lag hvetjum alla sykursjúka á nýju
ári til að gæta að sinni dýrmætustu
eign, sjálfum augunum, og fara í
reglubundnar augnskoðanir hjá
augnlækni sínum í samráði við sinn
lækni en ákaflega mikilvægt er að
gott upplýsingaflæði sé á milli lækna
sem koma að meðferð sykursjúkra. Á
þann hátt má koma í veg fyrir blindu.
Nýársheit
sykursjúkra
Jóhannes Kári
Kristinsson og
Ólafur Már Björns-
son segja mikilvægt
að sykursjúkir
fari reglulega í
augnskoðun
» Lasermeðferð viðsykursýki getur
minnkað líkur á sjón-
skerðingu og blindu um
heil 50% ef gripið er inn
í nógu snemma.
Jóhannes Kári
Kristinsson
Höfundar eru augnlæknar.
Ólafur Már
Björnsson
MIKILL hávaði hefur verið í fjöl-
miðlum að undanförnu vegna álits
Mannréttindanefndar Sameinuðu
þjóðanna varðandi kvótaskipulag Ís-
lendinga og brot stjórnvalda á
mannréttindum trillukarla. Ég verð
að segja að vart er takandi mikið
mark á þessari stofnun sem er afar
umdeild og nær steingeld.
Hvaða batterí er þetta sem ætlar
að kenna Íslendingum mannrétt-
indi?
Þær þjóðir sem sækjast hvað
mest eftir að vera í þessari nefnd
eru einstaklega vel að sér í mann-
réttindamálum svo sem Sádi-
Arabía, Súdan, Simbabve, Kína,
Pakistan, Alsír og fleiri þjóðir sem
flykkjast í þessa nefnd til að sjá til
þess að mannréttindi í löndum
þeirra sé ekki rædd og athygli beint
annað.
Kofi Annan fyrrum fram-
kvæmdastjóri SÞ sagði í apríl 2005
að þessi stofnun græfi undan öllum
trúverðuleika SÞ. Hann var að ræða
ástandið í Darfur og aðgerðir Súdan
þar og líkti því við þjóðarmorðið í
Rúanda. Mannréttindanefndin gat
ekkert ályktað um málið en kaus
þess í stað fulltrúa Súdan til áfram-
haldandi setu í ráðinu.
Það sem kemur frá þessu skrípa-
ráði er ekki marktækt, en ef slíkt
kæmi frá alvöru stofnun, s.s. Mann-
réttindadómstól Evrópu, mun ég
leggja við hlustir.
LÚÐVÍK VILHJÁLMSSON,
Espigerði 2, Reykjavík.
Mannréttindanefnd SÞ
Frá Lúðvík Vilhjálmssyni
Bréf til blaðsins
Morgunblaðið Hádegismóum 2, 110 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.is
NIÐURFELLING komugjalda
fyrir börn á heilsugæslustöðvum var
ákveðin nú eftir áramótin en eins og
fram hefur komið í fjöl-
miðlum að undanförnu
hefur aðgerðinni verið
tekið misvel, sér-
staklega þar sem
komugjöld fyrir aðra
hækkuðu lítillega á
sama tíma. Sumir hafa
gefið í skyn að kostn-
aðinum sé m.a. að
hluta velt yfir á aldr-
aðra og öryrkja og að
hætta sé á ofnotkun
heilsugæsluþjónustu
barna á kostnað þeirra
sem meira þurfa á
þjónustu heilsugæslunnar að halda.
Það sem hefur vantað inn í þessa
umræðu er sú staðreynd að börn
hafa undanfarin ár haft takmark-
aðan aðgang að heilsugæslunni á
daginn, aðallega vegna tímaleysis
foreldranna. Mikið vinnuálag for-
eldra og takmarkaður frítökuréttar
vegna veikinda barna skýrir að hluta
þessa takmörkun en einnig er skort-
ur á tímaframboði samdægurs á
heilsugæslustöðvunum.
Þess vegna hafa for-
eldrar oftast valið að
leita með veik börn sín
eftir vinnutíma á
skyndivaktir þótt sú
þjónusta hafi verið dýr-
ari fyrir foreldra jafn-
framt sem hún býður
ekki upp á sömu sam-
fellu í þjónustunni og
er ekki með sömu
möguleika á eftirfylgni
með veikindunum.
Rannsóknir undirrit-
aðs og fleiri sl. áratug á
mikilli sýklalyfjanotkun barna hér á
landi og síðkomnum afleiðingum svo
sem aukið sýklalyfjaónæmi og jafn-
vel aukinni tíðni sýkinga styðja þau
rök að of oft er beitt ótímabærum
skyndilausnum svo sem sýkla-
lyfjagjöf til úrlausnar á vægum önd-
unarfærasýkingum og eyrnabólgum
sem oftast læknast jafnvel af sjálfu
sér án sýklalyfja. Með því að bjóða
upp á þjónustu á sama stað innan
heilsugæslustöðvanna sjálfra ætti
því að vera auðveldara að beita
stuðningsmeðferð til að byrja með,
veita fræðslu og bjóða upp á end-
urmat ef þörf krefur í stað sýkla-
lyfjagjafar af minnsta tilefni.
Heilsugæslan í dag er þó víða und-
irmönnuð, sérstaklega á höfuðborg-
arsvæðinu, og því ekki alltaf jafnvel í
stakk búin að sinna þjónustuþörf
allra sem til hennar leita. Þörfinni
hefur þó að hluta til verið svarað ut-
an dagvinnutíma heilsugæslustöðv-
anna með vaktþjónustu heilsugæslu-
læknanna (Læknavaktinni) sem
samhliða veita bráðaþjónustu á
kvöldin, nóttunni og um helgar.
Gjaldfrjáls þjónusta við veik börn
á heilsugæslustöðvunum er til mik-
illa bóta fyrir heilsugæslu barna í
landinu og eru skýr skilaboð heil-
brigðisyfirvalda til foreldra og for-
svarsmanna atvinnulífsins að börn
fái að njóta samfellu í heilbrigð-
isþjónustunni ekkert síður en full-
orðnir fá með sín heilsuvandamál.
Ungbarnaskoðanir og bólusetningar
hafa verið ókeypis í allra sátt hér á
landi hingað til og því skýtur skökku
við að þegar börnin eru veik og
þurfa mest á þjónustunni að halda
að þá sé hún óaðgengileg og kosti
mikið meira. Vonandi styrkist starf-
semi heilsugæslustöðvanna á kom-
andi árum til að þær geti sinnt þess-
um og öðrum hlutverkum sínum enn
betur.
Ókeypis fyrir börn
Gjaldfrjáls þjónusta við veik
börn er til mikilla bóta segir
Vilhjálmur Ari Arason
» Frí þjónusta við börná heilsugæslu-
stöðvum eru skýr skila-
boð heilbrigðisyfirvalda
um að börn fái að njóta
samfelldrar þjónustu
innan heilsugæslunnar.
Vilhjálmur Ari Arason
Höfundur er heilsugæslulæknir.