Morgunblaðið - 01.02.2008, Síða 36

36 FÖSTUDAGUR 1. FEBRÚAR 2008 MORGUNBLAÐIÐ
ALDARMINNING
✝ Sigríður fæddist18. sept. 1907, d.
28. ágúst 1988. For-
eldrar hennar voru
Oddur Jónsson,
læknir á Miðhúsum í
Reykhólasveit, f. 17.
jan. 1859 í Þórorm-
stungu í Vatnsdal, d.
14. ágúst 1920 á
Miðhúsum og Finn-
boga Árnadóttir
húsfreyja, f. 14. okt.
1886 á Ósseli við
Steingrímsfjörð, d.
4. febr. 1941 í
Reykjavík. Guðrún,
systir Sigríðar,
fæddist 24. nóv.
1909.
Maki Sigríðar var Stefán Már
Benediktson stórkaupmaður, son-
ur Einars Benediktssonar og Val-
gerðar Einarsdóttur Zoëga. Börn
þeirra eru Einar Benediktsson
sendiherra, maki Elsa Péturs-
dóttir húsfreyja, Katrín Svala
Benediktsson Daly viðskiptafræð-
ingur, maki Fredrich R. Daly her-
maður, Valgerður Þóra Benedikts-
son bókasafnsfræðingur, maki Örn
Helgason sálfræðingur, Oddur
Benediktsson prófessor, maki
Auður Hildur Hákonardóttir vef-
ari, núverandi maki Hólmfríður
Rósinkranz Árnadóttir loft-
skeytamaður og Ragnheiður
Kristín Benediktsson kennari,
maki Haukur Filippusson, tann-
læknir og sjúkranuddari.
Æskuheimili Sigríðar hefur verið
mjög sérstakt. Aðdragandi hjúskapar
og annríki á heimilinu var samofið
hjúkrun og aðstoð við fátæka. Oddur
læknir, faðir þeirra systra, Sigríðar og
Guðrúnar, átti sýn til tveggja heima.
Oddur sat á Smáhömrum við Stein-
grímsfjörð 1897-1900. Eitt sinn á þeim
árum kom hann suður að Kollabúðum
við Þorskafjörð. Þá greindi hann sam-
ferðamanni sínum frá hugboði sínu er
hann leit yfir barnahóp Árna Gunn-
laugssonar bónda, og Kristínar Hall-
varðsdóttur húsfreyju, sem bjuggu á
Kollabúðum: „Þarna sérðu konuefnið
mitt“ og átti við Finnbogu. Oddur
fluttist til Flateyjar árið 1900, síðan til
Reykhóla í Reykhólasveit árið 1902,
en árið 1903 settist hann að á Mið-
húsum í Reykhólasveit og bjó þar til
æviloka. Fyrri kona Odds var Hall-
dóra Eyjólfsdóttir, matsölukona í
Reykjavík, þau skildu seinna. Síðar
kom til Odds sem ráðskona Jóhanna
Samsonardóttir. Nokkru síðar veikt-
ist Jóhanna. Þá gerði Oddur sér ferð
að Hofsstöðum, en þar bjuggu for-
eldrar Finnbogu síðustu fjögur árin.
Erindið var að leita eftir stúlku sem
gæti annast sjúkling og tekið jafn-
framt að sér forstöðu á heimili hans.
Erindi læknis var ljúflega tekið.
Anna, elsta systirin, var sú sem Oddur
taldi helst koma til greina en vegna
lasleika Árna föður hennar var erfitt
að missa hana af heimilinu. Var því er-
indið borið upp við Finnbogu. Finn-
boga tók verkefnið að sér. Finnboga
hóf nú nýtt líf en það var að hjúkra og
annast um sjúklinga, jafnframt því að
veita forystu á einu fremsta menning-
arheimili sveitarinnar. Jóhanna dó 26.
mars 1906 eftir alllanga legu. Finn-
boga og Oddur gengu í hjónaband 25.
maí 1907. Þar kom fram hugboð Odds
með konuefnið.
Árni, faðir Finnbogu, lést 24. jan.
1905. Vorið 1906 fluttist Kristín, móð-
ir hennar, ásamt Brandísi yngstu
dóttur sinni að Miðhúsum. Síðar
komu fleiri systkini Finnbogu. Þórar-
inn, bróðir hennar, var ráðsmaður hjá
Oddi öll síðustu árin sem Finnboga og
Oddur bjuggu á Miðhúsum. Finnboga
náði að sameina systkinahóp sinn með
móður sinni. Guðrún og Sigríður, dæt-
ur hennar, kynntust móðursystkinum
sínum mjög náið og ólust upp með
þeim.
Húsfreyjan á Miðhúsum. Auk al-
mennra húsmóður- og heimilisstarfa
aðstoðaði Finnboga Odd lækni eftir
þörfum. Námsmenn dvöldu á heim-
ilinu og lásu undir skóla hjá Oddi. Má
þar nefna Sigurkarl Stefánsson
stærðfræðikennara, og Lárus Þórðar-
son kennara. Rangheiður, systir
Finnbogu, fór til náms í Ljósmæðra-
skólann vegna hvatningar frá Oddi
lækni. Finnboga nýtti sér einnig þess-
ar aðstæður. Hún fékk þarna kunn-
áttu og traust á eigin getu og verð-
leikum og nýtti sér það síðar, þegar
hún sat ein uppi með dætur sínar tvær
og kom þeim áfram til mennta. Tvisv-
ar veitti hún forstöðu sjúkraskýli hjá
lækninum á Reykjarfirði á Ströndum.
Sigríður var 13 ára og Guðrún 11
ára þegar faðir þeirra dó. Árið eftir
leigði móðir þeirra jörðina Miðhús og
þær mæðgur fluttu burt af jörðinni
vorið 1921. Við fráfall Odds var Jón
Foss settur héraðslæknir. Hann
kynntist Sigríði á unga aldri og hvatti
til þess að hún kæmist til náms og á
hann að hafa sagt: „Mér þætti svo
gaman að hún yrði mikið að manni
vegna gáfna hennar. Ósk Odds læknis
var alltaf sú að Sigríður dóttir hans
yrði læknir eins og hann. Sigríður út-
skrifaðist sem gagnfræðingur frá
Gagnfræðaskóla Akureyrar vorið
1925. Því miður fór Sigríður ekki í
Menntaskólann í Reykjavík vegna
þess að hún þurfti að vinna með móð-
ur sinni Finnbogu á matsölustað í
Reykjavík. Sigríður vann síðar ásamt
Guðrúnu systur sinni á símstöðinni á
Borðeyri en þaðan fór Sigríður til Ak-
ureyrar og vann á símstöðinni þar frá
1927 til 1930.
Sigríður hafði mikið yndi af útivist
og mikla ánægju af hestum og hesta-
mennsku. Hún var kaupakona hjá
Þórarni, móðurbróður sínum, á Hól-
um í Hjaltadal þar sem hann var ráðs-
maður. Þar hafði hún tækifæri til að
stunda hestamennsku. Seinna var hún
einnig hjá Þórarni, frænda sínum, á
Reykhólum í Reykhólasveit eftir að
hann fluttist þangað.
Meðan Sigríður vann á símstöðinni
á Akureyri kynntist hún manni sínum,
Stefáni Má Benediktssyni. Þau giftust
17. janúar 1931 og settust að í Reykja-
vík. Þá hófst nýr kafli í lífi Sigríðar.
Nú munu systurnar Valgerður Þóra,
Katrín Svala og Ragnheiður Kristín
rifja upp lífið með móður sinni og leiða
lesandann til nánari kynna af frænku
minni Sigríði.
Hjörtur Þórarinsson.
Oddur, afi minn, var mjög kær
dætrum sínum og talaði mikið við
þær.
Hann fræddi þær um náttúruna,
blómin og steinana og gekk með þeim
upp á Reykjanesfjallið fyrir ofan Mið-
hús. Oddur vildi að Sigríður færi í
læknisfræðinám. Hún fylgdist grannt
með föður sínum og hjálpaði honum er
hann vann við læknisstörfin því Oddur
framkvæmdi uppskurði á sjúklingum
á eldhúsborðinu á Miðhúsum og sagði
mamma að hún hefði oft aðstoðað
hann.
Vorið 1921 þreytti Sigríður inn-
tökupróf við Menntaskólann í Reykja-
vík. Það er haft eftir skólabræðrum
hennar að hún hafi verið einn besti
nemandinn með góða fyrstu einkunn.
Hún hafði ekki efni á að hefja nám við
Menntaskólann í Reykjavík því hún
fór að hjálpa móður sinni við matsölu-
störf í Reykjavík. Mamma og pabbi
kynntust á Akureyri. Þau giftu sig í
Reykjavík 17. janúar 1931 og bjuggu
þar. Foreldrar mínir áttu hesta í
Reykjavík og fóru oft á hestbak áður
en pabbi fór í vinnuna í verslunina
Brynju við Laugaveg. Við bjuggum á
Hringbraut 75 og síðar á Marargötu
3. Þetta var á stríðsárunum og enski
herinn æfði stundum á götunni fyrir
framan húsið okkar á Hringbraut 75.
Einu sinni þegar þeir voru að æfa fór
pabbi út á tröppur og fór að gefa þeim
heræfingaskipanir á ensku og þeir
hlýddu og gerðu eins og pabbi hróp-
aði, hann hafði séð heræfingar í Eng-
landi.
Fjölskyldan átti líka hús í Árdal í
Borgarfirði. Pabbi keypti bóndabæ í
Andakílsárhreppi í Borgarfirði sem
ekki var í notkun af því að búið var að
byggja nýjan bóndabæ. Pabbi hafði
alist upp í Englandi og sagði að ef það
kæmi stríð þá væri betra að búa úti á
landsbyggðinni. Gamli bærinn var
endurbyggður í enskum stíl með arin
hlaðinn úr rauðum múrsteinum í stof-
unni. Lóðin í kringum húsið var með
sléttum grasflötum þar sem við gátum
spilað meðal annars krikket. Svala,
ég, Oddur og Ragnheiður hjálpuðum
bændafólkinu í Árdal með heyskapinn
og í fjósinu. Mér fannst mest gaman
að vera á rakstrarvélinni og raka
dreifar. Einar, bróðir okkar, fór í sveit
á sumrin að Ferjubakka lengra uppi í
Borgarfirði hjá Hvítá. Seinna fór Ein-
ar í vegavinnu í Borgarfirði. Þegar
hann kom í bæinn á haustin skipti
hann laununum sínum milli okkar
systkinanna. Í Árdal vakti mamma
Odd bróður alltaf klukkan sex hvern
morgun til að sækja kýrnar í fjósið
fyrir mjaltirnar í Árdal. Einu sinni
vaknaði ég við að Oddur spurði
mömmu: „Af hverju er ég alltaf vak-
inn en stelpurnar fá að sofa?“ Ég fór
að hugsa af hverju hann væri vakinn
en ekki við. Foreldar okkar áttu reið-
hesta sem hétu Jarpur, Faxi og Blesi.
Hestarnir voru í Borgarfirði allt árið.
Faxi var skeiðhestur og tók þátt í og
vann alltaf í spretthlaupum á hesta-
mannamótunum sem haldin voru á
Hvítárbökkum á sumrin. Bjartur hét
hestamaðurinn á Hvanneyri sem
þjálfaði Faxa og reið Faxa á kappreið-
unum og sá Bjartur alveg um Faxa.
Enginn fór á bak Faxa nema pabbi og
Bjartur. Á bænum í Árdal voru líka
vagnhestar og reiðhestar. Oft var
margt um manninn hjá pabba og
mömmu í Árdal og fór fólk í útreiðar-
túra og stundum fór bóndinn í Árdal,
Jón Jónsson, með á Brún, reiðhest-
inum sínum. Ragnheiður Kristín,
systir mín, var sú einasta okkar systk-
inanna sem fékk að fara á Brún. Var
það Jón sjálfur sem hafði sett Ragn-
heiði á Brún og sagði að hún sæti
Brún best af því hún væri svo létt.
Ragnheiður fór í leitirnar með bænd-
unum í Andakílsárhreppnum á haust-
in. Stríðið, sem hann faðir okkar hafði
talað um að gæti komið kom svo sann-
arlega. Þá vorum við Svala, ég, Oddur
og Ragnheiður uppi í Árdal nær tvö ár
og mamma, pabbi og Einar, sem var
elstur, voru í Reykjavík. Þá var ekki
búið að rafvæða Borgarfjörð en verið
var að virkja í Andakílsá. Fyrri vet-
urinn kom rafmagnið og þá var kátt í
kotinu! Við gátum haft ljós á útidyra-
tröppunum þegar við vorum að ganga
upp túnið frá Neðri Árdal og upp í
Efri Árdal. Við lærðum að draga til
stafs og sauma út hjá Halldóru Hjart-
ardóttur, húsfreyju í Árdal. Við saum-
uðum út nöfnin okkar og blóm í
koddaver og lærðum og sungum mik-
ið af kvæðum. Jón bóndi var járnsmið-
ur og var með smiðju og smíðaði skeif-
ur á steðja. Gaman var að vera í
smiðjunni hjá honum og horfa á gló-
andi skeifurnar þegar hann var að
lemja þær til. Við renndum okkur á
tunnustöfum í snjónum niður háan hól
fyrir ofan túnið. Við þvoðum stundum
þvott á þvottabretti í Árdal og bárum
svo þvottinn út að ánni og skoluðum
hann í ískaldri ánni. Halldóra hús-
freyja fór á skauta á ánni og það voru
skautar sem beygðust upp að framan
og okkur fannst þeir svo fallegir! Og
svo var beðið eftir því að pabbi,
mamma og Einar kæmu í Árdal til að
vera hjá okkur á jólunum. Þá var erf-
itt að keyra Hvalfjörðinn að vetrarlagi
þegar hálka var og myrkur. Jón og
Halldóra voru með lítið alisvín sem við
áttum að borða á jólunum. Hann var
kallaður Chamberlain eftir forsætis-
ráðherra Breta. Chamberlain var
leikfélagi okkar og vinur. Og einn dag
í kolsvarta myrkri kom bíll akandi
upp vegarslóðann upp að Efri Árdal.
Við þutum upp til handa og fóta og
hlupum upp túnið því mamma, pabbi
og Einar voru komin! Þvílík gleði! Og
það var búið að slátra Chamberlain. Á
aðfangadagskvöld var lagt á borðið og
ein sneið af Chamberlain á hverjum
diski. En enginn snerti kjötið, síst af
öllu pabbi.
Eftir að pabbi dó fór ég mikið með
mömmu á hestbak til dæmis að heim-
sækja vinafólk á Grjóteyri, Ytri-
Skeljabrekku og í Skorradal. Ég átti
því láni að fagna að dvelja mest minna
systkina hjá mömmu á sumrin í Ár-
dal, bæði í heyskapnum og hjá
mömmu og aðstoða hana við að taka á
móti sumargestum í Árdal og tína
krækiber og bláber og það var oft
glatt á hjalla. Mamma lét okkur hafa
mjólkurkönnur úr járni og þá ætluð-
um við að tína fulla könnu af berjum.
Og mamma kom út í gluggann á eld-
húsinu í kjallaranum, þegar við kom-
um úr berjamónum og var svo glöð
þegar við sýndum henni könnurnar,
og svo fengum við ber á djúpan disk
með sykri og mjólk. Einu sinni að
hausti til vorum við að koma á hest-
vögnum með heybagga af engjunum
og það var farið að dimma. Þá kom
mamma ríðandi á móti okkur á Jarpi,
hestinum sínum, og sagði okkur að við
ættum að fara til Reykjavíkur þá um
kvöldið. Hún hafði komið í Árdal með-
an við vorum á engjunum. Ég lærði af
mömmu hvernig átti að ganga frá
uppi í Árdal þegar við fórum til
Reykjavíkur. Það var meðal annars
að hreinsa arininn og fara með
öskuna og fleira niður að Árdalsá og
grafa niður í grjótið.
Mamma var kyrrlát við hússtörfin
sín alla tíð og ég lærði hennar einföldu
íslensku matargerð; að sjóða saltkjöt
og baunir og líka kjötsúpu, steikja
hrygg eða læri með brúnuðum kart-
öflum, grænum baunum og brúnni
sósu, steikja kótelettur, að leggja
þurrkaða ávexti í bleyti og sjóða
morguninn eftir og hafa rjómabland
út á grautinn, þeyta rjóma og setja í
Libbys blandaða ávexti og hafa sem
desert. Sjóða fisk í mjög litlu vatni,
elda hrísgrjónagraut, sagógraut,
baka brúna tertu, svamptertu með
ávöxtum, búðing, flórsykri og rjóma
og jólaköku og smákökur fyrir jólin.
Og vaska upp strax eftir elda-
mennsku og ef enginn kom þegar hún
bað um hjálp í eldhúsinu þá gera hlut-
ina sjálf þegjandi og hljóðalaust. Við
Svala fórum oft með pabba í sunnu-
dagsmessu í Dómkirkjuna kl. 11. Ég
man að ég átti svo erfitt með að fylgj-
ast með ræðu prestsins af því að ég
var alltaf að hugsa um matinn sem við
fengjum heima eftir guðsþjónustuna,
hrygg eða læri með brúnuðum kart-
öflum, brúnni sósu, grænum baunum
og sultutaui!
Pabbi dó 12. febrúar 1945 einmitt
þegar stríðið var að hætta. Við systk-
inin vorum þá 13, 10, 9, 7 og 5 ára
gömul. Mamma hugsaði alltaf mjög
vel um okkur og hætti að spila bridge
við vinkonur sínar sem bjuggu áður á
Akureyri, til þess að þurfa sem
minnst að fara frá okkur. Mér fannst
það svo leiðinlegt vegna mömmu.
Hún gekk stundum á kvöldin til vin-
konu sinnar Ernu Ellingsen sem bjó á
Víðimel.
Við Svala systir fórum í Kvenna-
skólann í Reykjavík úr 12 ára bekk í
Landakoti því þá var 13 ára bekkur
lagður niður í barnaskólum. Við kom-
um heim úr skólanum milli klukkan
eitt til tvö og þá var alltaf heitur mat-
ur til handa okkur á eldhúsborðinu. Á
kvöldin drukkum við te og borðuðum
brauð með áleggi. Vinir og vanda-
menn streymdu inn og út allan daginn
á Marargötu 3. Afþreying okkar
krakkanna var að fara í bíó á sunnu-
dögum kl. 3 í Gamla- eða Nýjabíó,
fara á skauta og lesa lexíur og skáld-
sögur og á kvöldin að vera úti með öll-
um krökkunum í nágrenninu og fara í
kýlubolta, stórfiskaleik eða bófahas-
ar, þá voru göturnar í bardaga á móti
hver annarri og húsagarðar notaðir til
að fela sig í.
Mamma var alltaf hljóðlát og kær-
leiksrík. Hún hafði mikla kímnigáfu.
Stundum þegar allt var komið í háa-
loft hjá okkur krökkunum út af ein-
hverju sem auðvelt var að leysa
reyndi hún oft að fela hláturinn! Hún
blótaði aldrei og talaði aldrei illa um
nokkurn mann. Ef við töluðum um að
þessi eða hin væru ljót sagði hún allt-
af: „Það er ekkert ljótt sem Guð hefur
skapað. Hún sat á stól við rúmið mitt
og bað með mér kvöldbænina: „Ó Guð
míns lífs, ég loka augum mínum í líkn-
armildum föðurörmum þínum, og svo
strauk hún mér um kollinn, ég bið
þessa bæn ennþá alltaf á kvöldin. Mér
finnst það ljúfasta og besta sem ég
geri að biðja þessa bæn með barna-
börnunum mínum fyrir svefninn.
Pabbi gaf mömmu sína sterku trú og á
náttborðinu hans voru Biblían og
Shakespeare. Þegar við systkinin urð-
um stór og vorum flutt að heiman fór
mamma alltaf í kirkju kl. 11 á sunnu-
dögum.
Barnabörnum ömmu Siggu, eins og
þau kalla hana, fannst svo gott að
koma til hennar. Hún átti alltaf eitt-
hvað að borða handa öllum. Hún kast-
aði aldrei mat en var afar hreinlát og
gætti þessi að vera ekki með of gaml-
an mat. Eitt sinn er yngri dóttir mín
var í barnaskóla og var boðin í afmæli
til skólasystur sinnar vantaði hana
eitthvað annað en hún átti til að klæða
sig í. Þá sagði hún: „Amma Sigga á
eitthvað fyrir mig að fara í. Mamma
átti mikið af flíkum af börnum, barna-
börnum og því sem fólk var hætt að
nota. Hún hélt öllu til haga og gætti
þess að fötin væru hrein og komið vel
fyrir í skápum og hillum. Gamla fal-
lega klukkan hennar tifaði inni í stof-
unni hennar, fallega buffið með mál-
verkinu fyrir ofan og lampinn voru á
sínum stað og svefnbekkir voru fyrir
alla sem þurftu að hvíla sig eða gista
hjá henni. Fólk með umhyggju og
gæsku í fyrirrúmi hefur alltaf nóg
húsrými, hversu margir sem fermetr-
arnir annars eru. Barnabörn móður
minnar eru nítján og barnabarna-
börnin þrjátíu og eitt.
Móðir mín vann um nokkurt skeið
hjá Happdrætti Háskóla Íslands. Síð-
ar var hún læknaritari hjá Jóni Árna-
syni lækni og undi sér vel við að að-
stoða sjúklinga. Ég man hvað hún var
ánægð með að ganga Hringbrautina í
vinnuna og þaðan yfir Tjarnarbrú upp
á Laufásveg þar sem læknastofan var.
Seinna vann hún fjölda ára sem
læknaritari hjá læknunum á Elliheim-
ilinu Grund sem var beint á móti
heimili hennar á Hringbraut 41.
Móðir mín átti því láni að fagna að
dvelja á efri árum sínum á Dagvistun
aldraðra á Dalbraut 27. Þá var for-
stöðukonan fyrir dagvistinni Margrét
Hróbjartsdóttir, hjúkrunarkona og
kristniboði. Margrét er gædd þeim
einstöku hæfileikum að geta alltaf
glatt fólk, hún söng og hló með fólkinu
hjá sér. Konurnar fengu reglulega
hárgreiðslu, allir voru mjög vel til fara
og var það til þess að fólki leið vel og
var ánægt. Vefnaðurinn og handa-
vinnan sem var unnin á Dalbraut 27
var framúrskarandi falleg undir góðri
kennslu hjá handavinnukonunni. Ég á
enn þá motturnar sem mamma óf í
dagvistinni á Dalbraut 27.
Ég hugsa oft um það á fullorðins-
árum mínum hversu mikinn kærleika
foreldrar eigi að sýna börnum sínum,
hvort kærleikurinn eigi að vera mjög
mikill eða eitthvað sem er kallað
mátulegur. Mjög mikill kærleikur er
það besta sem foreldrar gefa börnum
sínum. Þegar allt er fyrirgefið og aldr-
ei skammast við börnin. Mikil ástúð
með ákveðnum skoðunum án nokkurs
æsings og allt umvafið endalausri um-
hyggju var hún móðir okkar.
Við Svala systir mín höfum verið
eins og tvíburasystur. Hún fluttist til
Bandaríkjanna 19 ára gömul. Hún bjó
þá í Albany, höfuðborg New York-rík-
is. Fredrich Daly vann þar í skóbúð og
Svala var alltaf að kaupa fulla pappa-
kassa af skóm í skóbúðinni sem Fred
vann í og senda til Íslands með ís-
lenskum fraktskipun af því að það
fengust engir skór á Íslandi í þá daga.
Þannig kynntist hún Fred og þau
urðu kærustupar og seinna hjón. Þau
eignuðust þrjú börn. Fredrich gekk í
herinn og þau ferðuðust til margra
landa. Fredrich, maður Svölu, andað-
ist heima hjá sér eftir að Víetnam-
stríðinu lauk.
Okkur systkinin langaði að fá Svölu
til okkar til Reykjavíkur til að halda
upp á aldarafmæli móður okkar. Svala
tók þeirri hugmynd fagnandi að við
hittumst á Hótel Borg og fengjum
okkur kaffi og rjómatertu. Á þeim
slóðum sem við höfðum svo oft verið
með mömmu.
Valgerður Þóra Benediktsson.
Sigríður Oddsdóttir
Benediktsson
Sigríður Oddsdóttir Benediktsson og börn hennar
og eiginmanns hennar, Stefáns Más Benedikts-
sonar: Efri röð frá vinstri. Þóra, Oddur, Ragnheið-
ur. Neðri röð: Einar, Sigríður og Svala.