Morgunblaðið - 26.03.2008, Blaðsíða 24

24 MIÐVIKUDAGUR 26. MARS 2008 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
UMRÆÐA hefur átt sér stað
undanfarið um fyrirætlaðar breyt-
ingar á þjóðvegum í nágrenni
Reykjavíkur. Mjög lítið hefur far-
ið fyrir sjónarmiðum bifhjólafólks
þrátt fyrir að ýmsir að-
ilar hafa komið að máli,
þar á meðal aðilar sem
eiga með öllu réttu að
gæta hagsmuna þessa
ört stækkandi hóps.
Svokölluð hagsmuna-
samtök bifhjólafólks
þegja þunnu hljóði og
það sama má segja um
tryggingafélög, Um-
ferðarráð og Vega-
gerðina. Ruddar hafa
nú fengið sig fullsadda
og vilja í eitt skipti fyr-
ir öll koma sjón-
armiðum bifhjólafólks á framfæri.
Þrátt fyrir að yfirvöld hafi einhliða
ákveðið að gera skuli Suðurlandsveg
að svokölluðum 2+2 vegi hafa ýmsir
aðilar haldið kostum 2+1 vegar á
lofti og tafið eðlilegan framgang
þessa máls. Aðallega er verið að
bera saman kostnað og bygging-
artíma og því haldið fram að 2+1
lausn sé hagkvæmari. Með hag-
kvæmni er átt við fjölda mannslífa
sem bjargast í bílslysum en spurn-
ingin er hvort líf bifhjólamanns sé
ekki nógu mikils virði?
Það sem mestu máli skiptir er að
tryggja öryggi allra sem um veginn
fara með einum eða öðrum hætti –
hvort sem ferðast er í bíl eða á bif-
hjóli. Fram til þessa virðist sem ör-
yggi bílfarþega vegi þyngra því
helstu rök fyrir 2+1 lausninni er að-
greining akstursstefna og þar með
líkur á árekstrum bifreiða úr gagn-
stæðri átt minnkaðar til muna. Óhjá-
kvæmileg afleiðing 2+1 leiðarinnar
er einhverskonar bygging vegriðs á
milli akreina og hefur víravegrið oft
borið á góma í þeirri umræðu. Víra-
vegrið er að okkar mati einhver
mesti skaðvaldur sem litið hefur
dagsins ljós og á hiklaust að banna.
Þrátt fyrir að víravegrið auki eflaust
öryggi bílfarþega í árekstri við aðra
bifreið úr gagnstæðri
átt, auka þau mjög lík-
ur á dauðsfalli þeirra
sem falla á bifhjólum í
nágrenni þeirra. Er-
lendis hefur mikil um-
ræða verið vegna víra-
vegriða en þar hafa
orðið skelfileg slys þar
sem ökumenn bifhjóla
hafa einfaldlega skorist
í tvennt eða misst út-
limi eftir að hafa lent á
þeim.
Það eru sjálfsögð
réttindi að fá að aka um
á vegum sem eru líka öruggir fyrir
bifhjólafólk og er það krafa okkar að
víravegrið í Svínahrauni verði tekið
niður sem fyrst.
Aðgreining aksturstefna í kring-
um höfuðborgarsvæðið er ein mikil-
vægasta samgöngubót sem allir geta
hugsað sér – líka fyrir bifhjólafólk.
En aðgreining akstursstefna er ekki
öryggisbót fyrir bifhjólafólk ef víra-
vegrið er notað til aðgreiningar því
að það skapar hættu fyrir þá sem
nota bifhjól sem ferðamáta. Á sama
tíma og Vegagerðin í samráði við
FÍB og Umferðastofu vinnur að
EURORAP-áætluninni til að bæta
öryggi á vegum úti heldur Vega-
gerðin áfram að setja upp víravegrið
víðs vegar um landið. Ekki er nóg
með að verið sé að setja upp víra-
vegrið á milli akreina heldur er því
einnig komið fyrir í vegkanti, þar
sem hættuminna væri að aka út af
en að lenda á vegriðinu. Á nýaf-
stöðnum morgunverðarfundi Lýð-
heilsustöðvar var öryggi á vegum
rætt og hvergi var álits bifhjólafólks
leitað. Bifhjólafólk mun ekki sitja
hjá aðgerðalaust ef ætlun yfirvalda
er að auka lífslíkur bílfarþega á
kostnað bifhjólafólks! Gripið verður
til réttlátra mótmælaaðgerða af okk-
ar hálfu verði ekki hlustað á okkar
rök í þessu máli og okkar réttur virt-
ur.
Kostir 2+1 vegar umfram 1+1
veg í augum bifhjólafólks eru engir.
Í báðum tilvikum er vegrið af ein-
hverju tagi notað til aðgreiningar
sem er okkur stórhættulegt. Ef
vegrið er ekki til staðar eru allir
ökumenn, sama á hvaða ökutæki ek-
ið er, í stórhættu þar sem aðgreining
er engin. Eina lausnin sem bif-
hjólafólk sættir sig við er tvöföldun
eins og ákveðið hefur verið af yfir-
völdum.
Bifhjólafólk borgar skatta og
gjöld af sínum farartækjum og mik-
ill meirihluti þeirra er líka bifreiða-
eigendur. Við krefjumst þess að tek-
ið verði tillit til aksturs bifhjóla um
þau umferðarmannvirki sem verða
byggð í framtíðinni og að ekki sé lit-
ið á bifhjólafólk sem minnihlutahóp
sem verður að fórna lífi sínu fyrir ör-
yggi farþega og ökumenn bifreiða.
Er líf bifhjólafólks minna virði?
Óskar Páll Þorgilsson skrifar
um hættu sem bifhjólafólki
stafar af víravegriðum
»Erlendis hefur mikil
umræða verið vegna
víravegriða en þar hafa
orðið slys þar sem bif-
hjólafólk hefur skorist í
tvennt eftir að hafa lent
á þeim.
Óskar Páll Þorgilsson.
Höfundur er tæknifræðingur
og í samtökunum
Ruddum - www.ruddar.com
NÝLEGA var tilkynnt um út-
hlutun listamannalauna, og það
gleðilega gerðist að athugasemdir
þeirra sem mæla slíkum launum al-
mennt mót voru í lág-
marki. Það bendir til
þess að fólk sé að gera
sér grein fyrir mik-
ilvægi þessarar fjár-
festingar fyrir þjóðina.
Kannski tekur það
líka eftir því að upp-
hæðirnar eru ekki há-
ar. Um 300 milljónir
nægja til að borga fyr-
ir pakkann í heild
sinni. Ríkið fær í
rauninni mikið fyrir
afar lítið.
Hér er ekki um
styrki að ræða, heldur laun. Launin
eru fyrir ákveðin verkefni sem valin
eru af kostgæfni af fagfólki. Þó að
hver mánaðarlaun séu ekki há – og
mættu vissulega vera hærri – eru
þau listamönnum afar mikilvæg.
Fólk hefur getað tekið sér frí frá
öðru brauðstriti og unnið að list
sinni, samið tónverk, sett upp leik-
rit eða ritað bók, sem annars hefði
ef til vill aldrei séð dagsins ljós.
Það er aldrei til nægilegt fé til að
mæta nema hluta af óskum um-
sækjenda, og mun meira er um nið-
urskurð og hafnanir en gleðilegar
úrlausnir. Til dæmis má geta þess
að innan við fimmta hver umsókn
myndlistarmanna hlýtur jákvæða
afgreiðslu.
Kerfið hefur samt skipt sköpum,
en gæti leitt til byltingar í listalífi
þjóðarinnar ef verulega væri bætt í
púkkið. Það þarf reyndar ekki mik-
ið til, kannski aðrar 300 milljónir –
og yrði einföld ávísun á magnað og
gróskumikið listalíf. Það er í raun-
inni furðulegt að enginn stjórn-
málaflokkur skuli hafa gert það að
stefnumáli að stórauka fjárfestingu
í listamönnum. Væri það ekki ein-
hver skynsamlegasta nýting á
skattfé eyjarskeggja sem hugsast
gæti og sú sem líklegust væri til að
auka hróður landsins um veröldina?
Sér í lagi í ljósi þess hve þessi bylt-
ing yrði í raun ódýr!
Án listamanna er tómt mál að
tala um lifandi, ís-
lenska menningu.
Jafnvel þeir sem gagn-
rýna opinbera fjárfest-
ingu í listum eru yf-
irleitt drjúgir með þá
staðreynd að Íslend-
ingar eru menning-
arþjóð, þrátt fyrir fá-
mennið. Ég get vel
skilið þá sem vilja
halda útgjöldum rík-
isins í lágmarki og úti-
loka allan óþarfa þar,
en jafnvel þeir vilja yf-
irleitt sjá hér auðugt
lista- og menningarlíf. Og þá er
eins gott að gera sér grein fyrir því
að slíkt verður ekki til án fjár-
magns. Fámennið ræður því að
markaðurinn einn stendur ekki
undir blómlegu listalífi.
Við segjum erlendum gestum frá
því með stolti, hvar í flokki sem við
erum, að hér séu leikhús og sinfón-
íuhljómsveit, dansflokkur, ópera og
fjöldi tónleika, að ekki sé minnst á
myndlistarsýningar, íslenskar kvik-
myndir og útgefnar bækur. Er þá
ekki komið nóg? skyldi einhver
spyrja.
Svarið er nei. Of mörg góð verk-
efni hljóta enga fyrirgreiðslu. Þau
starfslaun sem þó gefast eru bæði
lág og endast örsjaldan út allt
vinnuferlið. Aukið fjármagn í list-
irnar er ennfremur það sem helst
tryggir aukin gæði og raunar það
eina sem gefur innlendum lista-
mönnum færi á að veita erlendum
kollegum samkeppni. Sú samkeppni
er raunveruleg í heimi þar sem
samskipti þjóða hafa stórum aukist
og ýmis óþörf huglæg landamæri
hafa gufað upp. Íslensk leikrit
mega ekki vera síðri en sýningar á
erlendum verkum, skáldsögum er
ætlað að keppa við erlend skáldrit,
ekki bara hérlendis, heldur einnig
erlendis þar sem útgáfur á þýddum
íslenskum bókum hafa margfaldast,
sinfónían gefur út hljómdiska sem
dæmdir eru í erlendum tímaritum,
íslensk myndlist er löngu orðinn al-
þjóðleg o.s.frv.
Bæði hjá ríki og borg hefur nú
verið úrskurðað að framþróun og
útrás í orkumálum skuli vera á
hendi opinberra aðila. Þetta hafa
allir sammælst um, þar á meðal
þeir sem helst mæla fyrir einka-
framtakinu. Sama þarf að gerast í
orkumálum menningarinnar. Hug-
arorkan bíður þess að aukið fjár-
magn kyndi undir framþróun og út-
rás. Hráefnið er nóg og bíður þess
eins að einhver bori eftir því.
300 milljónir mundu leiða til bylt-
ingar. Hvar er stjórnmálaflokkur
sem er reiðubúinn til að viðurkenna
það?
Listamannalaun
Ágúst Guðmundsson
skrifar um listamannalaun »Hér er ekki um
styrki að ræða, held-
ur laun. Launin eru fyr-
ir ákveðin verkefni sem
valin eru af kostgæfni af
fagfólki.
Ágúst Guðmundsson
Höfundur er forseti
Bandalags íslenskra listamanna.
Í UMRÆÐU síðustu daga hefur
útgáfa sveitarfélaganna Reykjanes-
bæjar og Garðs á byggingarleyfi
fyrir byggingu Norðuráls Helguvík
sf. (Norðurál) á álveri við Helguvík
verið gagnrýnd og því haldið fram
að útgáfan sé ekki í samræmi við
gildandi lög í landinu. Hefur þessi
gagnrýni einkum snúið að því að
umhverfisráðuneytið
hafi til meðferðar
kærumál varðandi
hvort Skipulags-
stofnun hafi borið að
ákveða að bygging ál-
versins, orkuöflun og
orkuflutningar skyldu
sæta sameiginlega
mati á umhverfisáhrif-
um. Því hefur einnig
verið haldið fram að
útgáfa byggingarleyf-
anna stangist á við álit
Skipulagsstofnunar á
matsskýrslu á um-
hverfisáhrifum frá 4.
október 2007 og að
mat á umhverfisáhrif-
um um álit Skipulags-
stofnunar séu haldin
alvarlegum ann-
mörkum. Fram-
angreint er hins veg-
ar ekki í samræmi við
raunveruleika máls-
ins og þau lagaákvæði
sem um þetta gilda.
Sveitarfélög í full-
um rétti
Fyrrnefnd sveitarfélög eru í full-
um rétti er þau gefa út bygging-
arleyfi vegna fyrsta áfanga álvers
við Helguvík, samkvæmt ákvæðum
skipulags- og byggingarlaga. Lögin
kveða svo á að áður en sveitarfélag
gefur út byggingarleyfi fyrir fram-
kvæmd sem háð er mati á umhverf-
isáhrifum, skuli liggja fyrir álit
Skipulagsstofnunar á matsskýrslu á
umhverfisáhrifum. Slíkt álit, þar
sem fallist var á framkvæmdina, lá
fyrir sveitarstjórnum Garðs og
Reykjanesbæjar þegar bygging-
arleyfin voru gefin út.
Kærumál fyrir
umhverfisráðuneyti
Umhverfisráðuneytið hefur síðan
í október sl. haft til meðferðar
kæru varðandi það hvort Skipulags-
stofnun hefði borið að ákveða að
sameiginlega færi fram mat á bygg-
ingu álvers, orkuöflun til þess og
flutningi orku þangað. Í kærunni er
byggt á heimild í lögum um mat á
umhverfisáhrifum sem heimila að
ákvörðun um að taka sameiginlega
til mats tengdar framkvæmdir sé
kæranleg til ráðuneytisins. Sjón-
armið Norðuráls hefur verið að
ákvörðun um að beita ekki heimild-
inni sæti ekki kæru og þess vegna
eigi að vísa kærunni frá. Álit Skipu-
lagsstofnunar á mati á umhverfis-
áhrifum er hins vegar ekki heimilt
að kæra til ráðuneytisins, eins og
reyndar hefur komið skýrt fram í
bréfi ráðuneytisins til Norðuráls
dags. 22. nóvember sl. Skipulags-
stofnun hafði í áliti sínu áður hins
vegar ekki talið að unnt væri að
fara fram á sameiginlegt mat á um-
hverfisáhrifum vegna fyrirhugaðra
framkvæmda. Tekið skal fram að
heimildarákvæðinu um að meta
sameiginlega verður ekki beitt
nema að höfðu samráði við mats-
beiðanda, í þessu tilviki Norðurál.
Um þetta atriði var fjallað mörgum
sinnum við meðferð málsins og
ákvörðun Skipulagsstofnunar í
þessu efni er bæði yfirveguð og
byggð á málefnalegum forsendum.
Kæran sem liggur fyrir ráðu-
neytinu breytir því ekki að álit
Skipulagsstofnunar um mat á um-
hverfisáhrifum liggur fyrir í málinu
og eins og áður segir verður það álit
ekki kært til ráðuneytisins. Kæran
hefur því ekkert að gera með álit
Skipulagsstofnunar og verður álit
stofnunarinnar hvorki endurskoðað
né því breytt af umhverfisráðuneyt-
inu. Lög um mat á umhverfisáhrif-
um eru þar fyrir utan óskýr, eink-
um hvað varðar hvernig ber að
túlka ákvæði laganna um kæru-
heimild og hvaða áhrif slík kæra
hefur, ef á hana er fall-
ist. Með vísan til þess
að álit Skipulagsstofn-
unar um mat á um-
hverfisáhrifum liggur
fyrir og því verður ekki
hnekkt, á allt tal um að
sveitarfélögin Garður
og Reykjanesbær hafi
brotið lög með útgáfu
byggingarleyfis ekki
við rök að styðjast.
Orkuöflun og flutn-
ingur orku til ál-
versins
Í áliti Skipulagsstofn-
unar var því beint til
sveitarfélaganna að
huga að því hvernig
orku yrði aflað til ál-
versins og hvernig slík
orka yrði flutt þangað,
áður en byggingarleyfi
væri gefið út til bygg-
ingar álvers. Fram-
kvæmdaaðilinn Norður-
ál undirritaði á
síðastliðnu ári samninga
um kaup á orku við
Hitaveitu Suðurnesja
og Orkuveitu Reykjavíkur. Enn
fremur var undirritaður samningur
við Landsnet um flutning orkunnar,
en Landsnet sér lögum samkvæmt
um alla orkuflutninga í landinu.
Þessir orkusamningar voru kynntir
sveitarfélögunum um leið og þeir
voru undirritaðir og þar með löngu
áður en byggingarleyfi var gefið út.
Sveitarfélögin hafa því sinnt ábend-
ingum Skipulagsstofnunar hvað
fyrrgreint varðar.
Úthlutun losunarheimilda
til álvers í Helguvík
Í áliti Skipulagsstofnunar var því
einnig beint til sveitarfélaganna að
huga að því hvort álver við Helgu-
vík hefði tryggt sér losunarheim-
ildir á gróðurhúsalofttegundum áð-
ur en byggingarleyfi væri gefið út. Í
lögum um losun gróðurhúsaloftteg-
unda frá 2007 segir í 1. mgr. 8. gr.
að „atvinnurekstur skal sækja um
úthlutun á losunarheimildum til
Umhverfisstofnunar eigi síðar en
níu mánuðum áður en fyrirhugað er
að starfsemin hefjist“. Norðurál
sótti á síðasta ári um losunarheim-
ildir til þess að mæta fyrirhugaðri
framleiðslu áls í Helguvík. Í nið-
urstöðu úthlutunarnefndar los-
unarheimilda hinn 27. september sl.
var ákveðið að úthluta ekki heim-
ildum til þessa verkefnis með vísan
til þess að verkefnið væri ekki
nægjanlega langt á veg komið. Í
lögum um losun gróðurhúsaloftteg-
unda er einnig kveðið á um að við
úthlutun skuli þau verkefni sem
lengst eru komin í undirbúningi við
framkvæmd verkefnis fá úthlutun
framar öðrum sem skemmra eru á
veg komin. Í ljósi þessara laga um
losun gróðurhúsalofttegunda er
ekki annars að vænta en að vænt-
anlegu álveri Norðuráls við Helgu-
vík verði úthlutað losunarheimildum
vegna starfsemi sinnar þegar ljóst
verður hvenær það tekur til starfa.
Því hafa sveitarfélögin Reykjanes-
bær og Garður farið í einu og öllu
eftir ábendingum Skipulagsstofn-
unar í þessu sambandi.
Um umhverfismat
og byggingaleyfi
álvers við Helguvík
Árni Vilhjálmsson skrifar um
byggingu álvers við Helguvík
Árni Vilhjálmsson
» Sjónarmið
Norðuráls
hefur verið að
ákvörðun um að
beita ekki heim-
ildinni sæti ekki
kæru og þess
vegna eigi að
vísa kærunni
frá.
Höfundur er hæstaréttarlögmaður
hjá LOGOS-lögmannsþjónustu og
lögfræðilegur ráðgjafi Norðuráls.