Morgunblaðið - 21.05.2008, Qupperneq 24

24 MIÐVIKUDAGUR 21. MAÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
NORRÆN matargerðarlist nýtur
mikilla vinsælda um þessar mundir,
ekki einungis á heimavelli heldur
jafnframt á alþjóðavettvangi. Litið er
á norræna matargerðarlist sem
framandi, ferska og áhugaverða. Ein-
stakt tækifæri gefst til að kynna enn
betur norræna matarmenningu á Bo-
cuse d’Or Europe, hinu óopinbera
Evrópumóti matreiðslumanna, sem
haldið verður í Stafangri í Noregi í
sumar.
Það segir líka sína sögu að þrjú
norræn veitingahús eru á lista Res-
taurant Magazines yfir 50 bestu veit-
ingahús veraldar. Sem fyrr er hinn
goðsagnakenndi spænski veitinga-
staður elBulli efstur á listanum, en
meistarakokkurinn þar, Ferran
Adría, hefur sagt að norrænt eldhús
muni næst tróna á toppnum yfir
besta eldhús í heimi. Þau ummæli
bera vitni um hversu miklir mögu-
leikar felast í norrænni matargerð-
arlist.
Er þá til einhver samnefnari yfir
norræna matarmenningu sem hægt
er að nota til að markaðssetja nor-
ræna matargerðarlist sem eina heild?
Já, í faginu sjálfu eru margir mögu-
leikar. Helstu einkenni norræns hrá-
efnis eru hreinleiki þess og einfald-
leiki. Einstætt hráefni frá
Norðurlöndum hefur verið helsta
tromp norrænna matreiðslumanna í
alþjóðlegum matreiðslukeppnum og
þannig vakið mikla athygli. Norrænir
matreiðslumenn hafa einnig komist
langt í þessum keppnum með sína
rétti. Norrænu þjóðirnar leggja einn-
ig ríka áherslu á að matvæli eigi að
vera holl og heilsusamleg, ekki síst
fyrir börn og unglinga.
Eitt samheiti er yfir þetta í dag,
nefnilega „Ný norræn matvæli og
matargerðarlist“, áætlun sem Nor-
ræna ráðherranefndin hrinti úr vör á
haustmánuðum 2006. Markmiðið með
þeirri metnaðarfullu áætlun er að
standa vörð um og þróa áfram þá já-
kvæðu ímynd sem norræn mat-
armenning og matargerðarlist hefur.
Ný norræn matvæli eiga einnig að
hefja hönnun og ferðamennsku sem
tengist mat til vegs og virðingar.
Í framkvæmd er norrænni matar-
gerðarlist komið á framfæri með fjöl-
mörgum ólíkum sam-
starfsverkefnum milli
t.d. veitingahúsa, fram-
leiðenda, skóla og ann-
arra aðila um öll Norð-
urlönd. En ný, norræn
matvæli hafa einnig
mun víðtækari merk-
ingu en þessi fjölmörgu
verkefni bera vitni um.
Verkefnið hefur orðið
til að skapa alls slags
tengsl, með mál-
þingum, matarsýn-
ingum og öðrum við-
burðum sem tengir saman fólk.
Árangurinn er afar dýrmætur og
felst í nytsömum tengslanetum til
framtíðar.
Innan ramma áætlunarinnar um
ný, norræn matvæli hafa verið til-
nefndir fjórtán matarsendiherrar frá
Svíþjóð, Finnlandi, Danmörku, Nor-
egi, Íslandi og Grænlandi, Færeyjum
og Álandi. Við höfum hist nokkrum
sinnum og látið hugann reika og leit-
að leiða til að vekja athygli á norrænu
eldhúsi, hvort heldur er í okkar
heimalandi eða á alþjóðavettvangi.
Við tókum t.d. nýlega þátt í stóru
matarhátíðinni Food & Fun á Íslandi.
Í júlíbyrjun fara flest okkar til Bo-
cuse d’Or í Stafangri í Noregi og á
matarsýningu sem haldin verður í
tengslum við hátíðina. Við væntum
þess virkilega að geta lagt okkar af
mörkum til að koma norrænni mat-
armenningu á framfæri.
Líta má á þann árangur sem náðst
hefur í því að kynna ný, norræn mat-
væli sem afleiðingu af aukinni hnatt-
væðingu. Norræna eldhúsið á erindi
út í heim – en á hinn bóginn hefur
hnattvæðingin leitt til þess að þjóðleg
og svæðisbundin gildi hafa fengið
mun meira vægi. Vernda þarf áfram
og þróa þá menningu sem ríkir í
heimalöndunum. Norrænn matur er
einfaldur, hreinn og bragðast vel – sá
boðskapur nær til sífellt fleira fólks.
Við höfum einfaldlega upp á mikið að
bjóða og í háum gæðum á mæli-
kvarða matargerðarlistarinnar.
Ef til vill má líkja nýja norræna
eldhúsinu við matargerðarlist við
Miðjarðarhafið, þar sem hvert land
eða hérað leggur sitt af mörkum með
sínum sérkennum, einstakri hrávöru,
hönnun eða matreiðslu undir sameig-
inlegri regnhlíf. Ný, norræn matvæli
gætu verið leið til að skapa slíkan
sameiginlegan skilning á norrænni
matargerðarlist. Við erum þegar
komin vel á veg með það!
Sigurður Hall,
Baldvin Jónsson,
sendiherrar fyrir ný norræn mat-
væli.
Staðreyndir um ný norræn mat-
væli og matargerðarlist:
– Áætluninni Ný norræn matvæli
var hrint úr vör á Norðurlandaráðs-
þingi í Kaupmannahöfn 2006.
– Áætlunin, sem er á vegum Nor-
rænu ráðherranefndarinnar, hefur 23
milljónir danskra króna til ráðstöf-
unar fyrir tímabilið 2007–2009.
– Ný norræn matvæli eiga að þróa,
efla og vekja athygli umheimsins á
þeim tækifærum sem finnast í nor-
rænum matvælum og norrænni mat-
argerðarlist.
– Auk Norrænu ráðherranefndar-
innar tekur Norræna nýsköpunar-
miðstöðin NiCe þátt í að framfylgja
áætluninni um ný norræn matvæli og
matargerðarlist.
– 14 sendiherrar fyrir ný norræn
matvæli eru að störfum í norrænu
ríkjunum fimm og á sjálfstjórnar-
svæðunum þremur.
Veröldin bíður
eftir norrænni veislu
Sigurður Hall og
Baldvin Jónsson segja frá
sérstöðu norrænna matvæla
Sigurður Hall og Baldvin Jónsson
»Norrænn matur er
einfaldur, hreinn og
bragðast vel – sá boð-
skapur nær til sífellt
fleira fólks.
Höfundar eru sendiherrar fyrir ný
norræn matvæli.
TENGLAR
..............................................
www.nynordiskmad.org
ÞAÐ eru forréttindi að fá að fylgj-
ast með börnum uppgötva heiminn.
Eldri strákurinn minn er mjög upp-
tekinn af hæð sinni. Hann stillir sér
oft upp við hlið pabba síns og mælir
hversu hátt hann nær. Honum finnst
hann hafa staðnæmst ansi lengi í
naflahæð föður síns en sjálfum finnst
mér sá dagur færast
nær þegar ég þurfi að
játa mig sigraðan. Mér
er minnisstætt þegar
við vorum í göngutúr í
vetur að strákurinn
minn gapti af undrun:
„Sérðu hvað skugginn
minn er stór,“ sagði
hann. Fyrir stuttu varð
syni mínum enn sem
fyrr litið á skuggann
sinn. Í þetta sinn varð
hann fyrir miklum von-
brigðum. Skugginn var
ekki svipur hjá sjón. Í
stað þess að teygja sig
út í það óendanlega virkaði hann jafn-
vel enn minni en drengurinn sjálfur.
Pabbinn varð því að taka á honum
stóra sínum að útskýra að skugginn
væri minni vegna afstöðu sólarinnar.
Það er svipað með vexti. Eitt af því
fyrsta sem hagfræðinemendum er
kennt er að gera greinarmun á nafn-
og raunvöxtum. Segja má að þegar
við horfum á nafnvexti séum við að
sjá skugga raunverulegra vaxta og
það fari eftir verðbólgunni hvort þeir
gefi okkur rétta mynd af raunvöxt-
um. Ef verðbólga er hverfandi eru
nafn- og raunvextir nánast þeir sömu.
Eftir því sem verðbólgu vex ásmegin
víkja þeir hins vegar æ lengra hvorir
frá öðrum, líkt og skuggi og raun-
veruleg hæð drengsins þegar sólin
hnígur. Raun-
stýrivextir Seðlabank-
ans hafa t.d. lækkað ört
eftir því sem verðbólga
hefur aukist. Stýrivext-
ir eru því langt frá því
að vera þeir hæstu í
heimi hér. Aðhaldið
ræðst af raunvöxtum.
Þessi greinarmunur
á nafn- og raunvöxtum
gleymist oft í umræða
um peningastefnuna.
Steininn tók úr þegar
virtur hagfræðiprófess-
or leggur til að við hefð-
um getað farið í gegn-
um þensluskeið síðustu ára með
stýrivexti aðeins 1-2 prósentum
hærri en í nágrannalöndunum. Sam-
tök atvinnulífsins hafa jafnvel gengið
svo langt að vilja festa þá stefnu í lög.
Það er engum blöðum um það að
fletta að ef þessari stefnu hefði verið
fylgt hefðu raunvextir haldist nei-
kvæðir svo misserum skiptir. Það er
laukrétt að verðbólgugusan hefði
komið strax fram en það er sömuleið-
is deginum ljósara að ekkert hefði
orðið til þess að kveða verðbólguna
niður. Neikvæðir raunvextir, víta-
hringur hækkandi launa og verðlags,
hærri verðbólguvæntingar og stjórn-
leysi í peningamálum hefði aukið
verðbólguna upp í a.m.k. 20-30%.
Ein vísasta leiðin til að hleypa
verðbólgu lausri er að leyfa raunvöxt-
um að verða neikvæðum. Það var ein
meginástæða mikillar verðbólgu í
þróuðum ríkjum á borð við Bretland
og Bandaríkin á 8. áratug síðustu ald-
ar. Það þurfti að halda raunvöxtum
háum í langan tíma til að kveða niður
verðbólguna í kjölfarið og end-
urheimta trúverðugleika.
Peningahagfræðinni hefur fleygt
fram og meiri samhljómur hefur
skapast. Það sem heillar mig við
fræðin og stefnumörkun er engu að
síður að hvort tveggja býður upp á
frjóa umræðu um æskileg viðbrögð.
Framkvæmd peningastefnu er og
verður ætíð blanda af list og vís-
indum. Ísland er minnsta land í heimi
með sjálfstæða peningastefnu og
fljótandi gjaldmiðil og eðlilegt að
framkvæmdin sé umdeildari en víða
annars staðar. T.d. er eðlilegt að rætt
sé af fullri alvöru um hvort æskilegt
sé að hafa eigin gjaldmiðil eða ganga í
myntbandalag. Um slíkt er hægt að
hafa frjó skoðanaskipti. Sömuleiðis
um hvort fýsilegt sé að hafa stofn-
anaumgjörð sem letur miðlun stýri-
vaxta yfir í útlánsvexti íbúðalána.
Svona mætti áfram telja. En hvernig
er hægt að ræða í fullri alvöru um að
við hefðum átt að halda í verðbólgu-
markmiðið en leyfa raunvöxtum að
verða neikvæðum vegna þess að við
viljum ekki að vextir séu hærri en í
nágrannalöndunum meira en sem
nemur 1-2 prósentum? Ekki er hægt
að skilja slíkar tillögur öðruvísi en að
framkvæmd peningastefnu hér á
landi eigi að vera algjörlega á skjön
við lærdóma reynslunnar og nið-
urstöður hagfræðinnar. Frjálst
streymi fjármagns milli landa snýr
þessum niðurstöðum ekki á hvolf.
Rannsóknir sýna einmitt að þróuð
ríki bregðast við auknu innstreymi
fjármagns á góðæristímum með
hækkun raunvaxta með kerf-
isbundnum hætti á meðan þróun-
arríki lækka vexti. Hvorum hópnum
eigum við að tilheyra?
Árangur peningastefnu Seðlabank-
ans er ekki sem skyldi en vonandi
fáum við aldrei að komast að því hver
samfélagslegur kostnaður pen-
ingalegs stjórnleysis er. Saga þjóð-
arinnar ætti að vera víti til varnaðar.
Íslandssagan ætti einnig að kenna
okkur að verðbólga er ekki eini fylgi-
fiskur neikvæðra raunvaxta. Þeir
brengla skynsamlega ákvörð-
unartöku, hvetja til of mikillar lán-
töku og ýta undir óhagkvæma fjár-
festingu með tilheyrandi kostnaði
fyrir þjóðarbúskapinn. Tugir ríkja
um allan heim hafa tekið upp verð-
bólgumarkmið til að hverfa frá þeirri
braut sem byggðist á úreltum hag-
fræðikenningum um hverju pen-
ingastefna fær áorkað. Við eigum
ekki að stíga skref til baka. Við höfum
færi á að treysta núverandi umgjörð
og efla áhrifamátt peningastefnunnar
til að hún geti tryggt verðstöðugleika.
Börnin okkar eiga skilið að við tökum
slaginn við verðbólguna af fullri al-
vöru.
*
Skoðanir, sem koma fram í grein-
inni, eru höfundar og þurfa ekki að
endurspegla skoðanir Seðlabanka Ís-
lands.
Verðbólgan er enginn barnaleikur
Þorvarður Tjörvi Ólafsson
skrifar um peningahagfræði
Þorvarður Tjörvi
Ólafsson
» Það er engum blöð-
um um það að fletta
að ef þessari stefnu
hefði verið fylgt hefðu
raunvextir orðið nei-
kvæðir og verðbólga
aukist í a.m.k. 20-30%
Höfundur er hagfræðingur
hjá Seðlabanka Íslands.
SÍÐUSTU mánuði hafa alþjóðlegir
fjölmiðlar veist harkalega að stjórn-
völdum í Kínverska alþýðulýðveldinu
fyrir ofbeldisfull við-
brögð gegn mótmælum
munka og almennings í
Tíbet og fyrir að fót-
umtroða mannréttindi
þegna sinna. Nú er
kominn tími til að al-
þjóðasamfélagið stöðvi
annars konar mannrétt-
indabrot: árás á frelsi
fjölmiðlafólks frá Taív-
an.
Á hverju ári síðan
2004 hefur Upplýs-
ingaskrifstofa Samein-
uðu þjóðanna meinað
blaðamönnum frá Taív-
an aðgang að Al-
þjóðlega heilbrigð-
isþinginu undir því
yfirskini að Taívan sé
ekki meðlimur Alþjóða
heilbrigðisstofnunarinnar. Réttur al-
mennings á Taívan til upplýsinga um
alþjóðleg heilbrigðismál er þannig
hunsaður af pólitískum ástæðum.
Þetta stangast berlega á við þann
skilning að Sameinuðu þjóðirnar (SÞ)
séu varðstöðuafl réttlætis í heim-
inum.
Frelsi fjölmiðla er alþjóðleg hug-
sjón sem á að vera hafin yfir pólitísk
hrossakaup. Grein 19 í Mannréttinda-
yfirlýsingu SÞ kveður á um að „allir
eigi rétt til skoðana- og tjáning-
arfrelsis. Þessi réttur felur í sér frelsi
til að mynda sér skoðanir án ytri
íhlutunar og að leita, taka á móti og
dreifa upplýsingum og hugmyndum í
gegnum hvaða miðil sem er og óháð
landamærum.“ SÞ undirstrika frelsi
fjölmiðla með því að fylgjast reglu-
bundið með því hversu vel það er haft
í heiðri og með þeirri ákvörðun sinni
frá 1993 að 3. maí skuli vera alþjóð-
legur baráttudagur frjálsrar fjölmiðl-
unar.
Í nýlegri skýrslu Alþjóðaheilbrigð-
isstofnunarinnar (WHO) – „Tryggari
framtíð: Lýðheilsuvarnir á 21. öld“ –
er hnykkt á nauðsyn alþjóða-
samvinnu og ótruflaðs upplýs-
ingaflæðis milli landa heims í barátt-
unni gegn farsóttum. Í 3. grein
Alþjóða heilbrigðisreglugerðar WHO
stendur einnig að markmið hennar sé
að vernda alla jarðarbúa fyrir út-
breiðslu sjúkdóma. En WHO hefur á
sama tíma veikt einn hlekkinn í eigin
keðju með því að banna blaðamönn-
um frá Taívan að sækja Alþjóðlega
heilbrigðisþingið. Þetta
er gert að undirlagi
stjórnvalda í Beijing.
Taívan tryggir að
fullu frelsi fjölmiðla í
eigin landi. Bandaríska
stofnunin Freedom
House, sem fylgist með
þessum málum um all-
an heim, gaf þann úr-
skurð á síðasta ári að
Taívan stæði fremst í
flokki Asíuríkja hvað
fjölmiðlafrelsi varðar.
Í lýðræðisríkjum,
þar á meðal Taívan, eru
blaðamenn óháð starfs-
stétt en ekki sporgengl-
ar ríkisstjórna. Því mið-
ur ganga SÞ í berhögg
við eigin yfirlýsta
stefnu í þessu efni. Af
pólitískum hagsmunaástæðum hefur
það þótt „henta“ að loka dyrunum á
blaðamenn frá Taívan og þar með á
taívanskan almenning í leiðinni.
Nú þegar Alþjóðlega heilbrigð-
isþingið 2008 stendur fyrir dyrum
leggjum við til eftirfarandi:
Í ljósi ákvæðis Mannréttinda-
yfirlýsingarinnar um að frelsi til upp-
lýsinga og skoðana sé ekki bundið
landamærum þá standi umrætt þing
opið blaðamönnum frá öðrum löndum
en þeim sem eiga aðild að WHO.
Markmið WHO er að tryggja öll-
um jarðarbúum heilbrigði, óháð þjóð-
erni. WHO – og yfirstofnunin, sjálfar
SÞ – eiga að virða réttindi 23 milljóna
Taívanbúa til upplýsinga um heil-
brigði og sjúkdóma.
Óháð því hvernig Kína kúgar Taív-
an á alþjóðlegum vettvangi þá ætti
frelsi fjölmiðla að vera hafið yfir póli-
tísk átök. SÞ og dótturstofnun þeirra
WHO ættu ekki að leyfa pólitískum
hagsmunum að skyggja á sjálfstæði
frjálsrar fjölmiðlunar. Þessar stofn-
anir ættu að virða jafnræðisregluna
og veita blaðamönnum frá Taívan
fullan aðgang að öllum samkomum
sínum.
Frjáls fjölmiðlun
krefst samvinnu
Shie Jhy-wey skrifar
um frelsi fjölmiðla
Shie Jhy-wey
» ... ætti frelsi
fjölmiðla að
vera hafið yfir
pólitísk átök.
Höfundur er ráðherra
upplýsingamála á Taívan.