Morgunblaðið - 19.07.2008, Qupperneq 26

26 LAUGARDAGUR 19. JÚLÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ÞAÐ kom mér á
óvart að lesa grein Þór-
unnar Ólafsdóttur
hjúkrunarforstjóra
Heilsugæslu höf-
uðborgarsvæðisins
(HH) þriðjudaginn 16.
júlí þar sem hún fjallar
um samning heilbrigð-
isráðherra og Lækna-
félags Íslands um sjálfstæðan rekst-
ur heimilislækna í heilsugæslu.
Þórunn segir að þessi samningur sé
hjúkrunarfræðingum mikið
áhyggjuefni og að í honum sé heilsu-
verndin ekki metin að verðleikum og
að hætta sé á að uppbygging og
framgangur hennar verði ekki sem
skildi! Hverju hefur Þórunn Ólafs-
dóttir áhyggjur af? Að heim-
ilislæknar með 12 ára nám og þjálf-
un að baki geti ekki skipulagt og
stjórnað og sinnt heilsuvernd? Getur
verið að hjúkrunarforstjóri í stærstu
rekstrareiningu heilsugæslu á Ís-
landi hafi ekki skilning á starfi og
menntun heimilislækna og telji að
fagleg stjórn í heilsuvernd eigi ekki
að vera á ábyrgð þeirra sem mesta
og lengsta menntun hafa? Getur ver-
ið að aðaláhyggjur Þórunnar beinist
að stjórnun og stöðu hjúkrunarfræð-
inga í kerfinu? Getur verið að staða
hjúkrunarfræðinga skipti hjúkr-
unarforstjórann meira máli en til-
raunir til að bæta að-
gengi sjúklinga að
heimilislæknum og til-
raunum til að bæta
þjónustu í heilsugæslu
á höfuðborgarsvæðinu?
Heilsuvernd hefur
alltaf verið mjög mik-
ilvægur hluti af námi
og starfi heimilislækna,
starf sem byggir m.a. á
þverfaglegu samstarfi
við hjúkrunarfræðinga.
Frá upphafi heilsu-
gæslunnar eins og við
þekkjum hana í dag hér á Íslandi
hafa heimilislæknar verið leiðandi í
uppbyggingu þjónustunnar í anda
heimilislækninga. Stór hluti þess
þróunarstarfs hefur verið á sviði
heilsuverndar og gerð sjúkraskrár,
allt að erlendri fyrirmynd aðlagað ís-
lenskum aðstæðum.
Læknar sem starfa við heilsu-
gæslu á höfuðborgarsvæðinu eru
nánast undantekningarlaust sér-
fræðingar í heimilislækningum og
vinna í fullu starfi auk þess að sinna
vaktskyldu. Heimilislæknar á Ís-
landi eru með langt nám að baki, 6
ára háskólanám í læknadeild og síð-
an tekur við kandídatsár, þ.e. að
minnsta kosti árs starfsnám á
sjúkrahúsum og í heilsugæslu og
loks 5 ára framhaldsnám og sérhæf-
ing í heimilislækningum. Í fram-
haldsnámi í heimilislækningum eru
gerðar sértækar kröfur um þekk-
ingu, færni, viðhorf og skilning á
heimilislækningum. Heimilislækn-
ingar eru fjölbreytt svið þar sem
lögð er áhersla á þau sérkenni að
heimilislæknar eru að jafnaði fyrsti
viðkomustaður fólks í heilbrigð-
iskerfinu og heimilislæknar leysa úr
vandamálum sem upp koma en
leggja þess utan áherslu á almenna
og sértæka heilsuvernd. Heim-
ilislæknar veita að jafnaði samfella
þjónustu yfir lengri tíma og verkefni
þeirra ná yfir lífshlaup einstaklinga
og fjölskyldna. Þeir fylgja skjólstæð-
ingum sínum í gegnum mæðra- og
ungbarnavernd og þekkja þannig vel
til fjölskyldunnar og sú þekking og
kynni leiða til samfellu sem kemur
að góðum notum þegar þarf að sinna
jöfnum höndum bráðum og lang-
vinnum heilsuvanda sem upp koma í
fjölskyldunni. Heimilislæknar leitast
við að leiðbeina skjólstæðingum sín-
um í heilbrigðiskerfinu og þurfa oft
að samhæfa eftirlit og meðferð í
samstarfi við annað fagfólk og því er
samvinna við aðra sérfræðilækna,
hjúkrunarfræðinga og annað heil-
brigðisstarfsfólk mjög mikilvægt til
að tryggja viðeigandi þjónustu.
Ég veit að allir heimilislæknar eru
mér sammála um mikilvægi heilsu-
verndar og þá ekki síst þeir félaga
minna sem starfa á einkareknum
stöðvum eins og t.d. Lágmúlastöð-
inni og Salastöðinni. Þverfaglegt
samstarf við hjúkrunarfræðinga er
ekki síður öflugt þar en á heilsu-
gæslustöðvum sem reknar eru af
heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins.
Það er hins vegar staðreynd að þrátt
fyrir að í heilsugæslunni starfi
hjúkrunarfræðingar með mikla og
góða reynslu þá eru þeir langflestir
ekki með sérmenntun í heilsugæslu
og væri óskandi að fleiri sæktu sér
slíka menntun. Ég hef ekki áhyggjur
af faglegri þekkingu og vitund heim-
ilislækna á Íslandi né hæfni þeirra til
að takast á við rekstur og stjórnun í
heilsugæslu enda hafa þeir margs-
annað sig á því sviði. Ég hef mun
frekar áhyggjur af því að brestir geti
komið í samfellu á þjónustu við skjól-
stæðinga okkar sem og þverfaglegt
samstarf sem mér fannst, t.d. verða
raunin þegar heimahjúkrun var
færð frá heilsugæslustöðvunum. Ég
vildi frekar að hjúkrunarfram-
kvæmdastjórinn deildi þeim áhyggj-
um með mér og ynni með heim-
ilislæknum að lausn slíkra mála.
Heilsuvernd
á faglegum forsendum
Elínborg Bárð-
ardóttir fjallar um
heilsugæslu á höf-
uðborgarsvæðinu
»Heilsuvernd hefur
alltaf verið mjög
mikilvægur hluti af
námi og starfi heim-
ilislækna, starf sem
byggir m.a. á þverfag-
legu samstarfi við
hjúkrunarfræðinga.
Elínborg Bárðardóttir
Höfundur er formaður Félags
íslenskra heimilislækna og
heimilislæknir við heilsugæsluna
í Efstaleiti.
ÍSLENSKA krónan
hefur fallið um 165.000
prósent frá stríðs-
lokum. Því voru raun-
vextir lengst af nei-
kvæðir á Íslandi; þeir
sem söfnuðu peningum
í banka töpuðu þeim,
og þeir sem fengu lán í
banka eignuðust pen-
ingana sjálfkrafa með
tímanum. Eftir einkavæðingu bank-
anna hefur þetta algerlega snúist
við, vextir á Íslandi hafa síðasta
áratug verið þrefalt hærri hér en í
nágrannalöndunum. Hér að neðan
verður fjallað um nokkra ókosti
þess að hafa krónuna en einnig rætt
um hagstjórnarmátt krónunnar sem
hefur verið helsta röksemdafærslan
fyrir að halda henni.
1. Það er fátítt í heiminum í dag
að aðeins 300.000 notendur standi
bakvið einn gjaldmiðil, enda hlýtur
slíkur gjaldmiðill að vera mjög
óstöðugur. Vextir eru almennt
lægri á svæðum þar sem stórir
gjaldmiðlar, svo sem dalur eða evra,
eru notaðir.
2. Ef frá er skilið síðastliðið ár,
þá hafa íslensku bankarnir und-
anfarinn áratug getað
fengið erlend lán á
1-2% vöxtum. Þeir
hafa endurlánað okkur
Íslendingum með
u.þ.b. 12% vöxtum, en
viðskiptavinum sínum
erlendis á 4%. Banka-
menn segja að ástæða
vaxtamunarins sé að
þeir verði að tryggja
sig fyrir gengissígi ís-
lensku krónunnar. At-
hugum þetta nánar:
Setjum svo að banki fá
að láni erlenda mynt, að verðmæti
eina miljón íslenskra króna, sem
hann lánar svo Íslendingi. Síðan
verður 20% gengissig. Íslending-
urinn borgar nú lánið að fullu, en þá
hefur bankinn bara fengið tilbaka
80% af upphaflega erlenda láninu.
Íslensku bankarnir segja semsagt
að þeir gætu lánað Íslendingum
þrefalt ódýrara ef þeir þyrftu ekki
að notast við íslenskar krónur og
þar með gengistryggja sig. Meðal-
húsnæðisskuldir íslenskrar fjöl-
skyldu eru 10 millj. kr. Ársvextir af
slíku láni eru einni milljón kr. hærri
á Íslandi heldur en í nágrannalönd-
unum. Með öðrum orðum, á hverju
ári þarf íslensk fjölskylda að með-
altali að vinna fyrir 1,5 millj. kr.
fyrir skatt til þess að við getum haft
krónuna. Sama gildir um alla versl-
un í landinu, hún þolir hvorki þessa
háu vexti né gengistap af lánum.
3. Íslenska krónan er afar við-
kvæm fyrir áhlaupum. Nýlega
ákváðu íslensku bankarnir samtímis
að selja mjög mikið magn af ís-
lenskum krónum og kaupa í staðinn
erlenda mynt. Það varð allt í einu
feikimikið framboð á íslenskum
krónum erlendis og því hrapaði
verðið, m.ö.o., það varð gengisfell-
ing. En við það jókst verðmæti er-
lendu myntarinnar sem íslensku
bankarnir höfðu keypt. Bankarnir
fengu tugi milljarða í gengishagnað
en þú og ég mikla kjararýrnun.
Þennan leik, að ná gengishagnaði,
geta bankarnir endurtekið eins oft
og þeir vilja meðan við höfum ís-
lenska krónu.
4. Síðan íslenska „útrásin“ hófst
hefur nettó eignarstaða Íslands far-
ið úr mínus 200 milljörðum í mínus
2000 milljarða (24 milljónir á fjöl-
skyldu). Fyrr eða síðar lendir þetta
á íslenskum almenningi þótt það
hafi verið bankarnir sem stofnuðu
til skuldanna. Bankaeigendurnir
eru nú þegar búnir að fá margfalt
tilbaka það sem þeir fjárfestu við
kaup ríkisbankanna, og samkvæmt
fræðunum ættu þeir að bera tapið
sjálfir. En þegar kemur að skulda-
dögunum fyrir 2000 milljörðunum
þá munu verða efnahagsþrengingar
og mikið gengishrap á krónunni.
Því er eina leiðin til þess að hindra
að bankarnir dragi almenning niður
með sér í fallinu að losa sig við
krónuna sem fyrst.
5. Ýmislegt fleira sem ekki er
pláss til þess að rekja hér.
Þá er að líta á kostina við að hafa
krónuna en það er semsé að geta
gripið til efnahagsaðgerða gegnum
hana. Hér er fyrst og fremst átt við
að seðlabankinn geti hækkað og
lækkað stýrivexti. Síðasta áratug
hafa „útrásarvíkingarnir“ stofnað til
æ meiri skulda og seðlabankinn hef-
ur reynt að sporna við því með því
að hafa einhverja hæstu stýrivexti í
heiminum. En heimurinn er mikið
breyttur frá því að seðlabankar
voru helstu lánadrottnar bankanna.
Þegar Seðlabanki Íslands hækkaði
stýrivextina upp í t.d. 13% þá gátu
íslensku bankarnir fengið lán með
1% vöxtum í Kína, þeim datt ekki í
hug að fá sín lán í seðlabankanum.
Vaxtahækkunin hafði engin áhrif;
reyndar hafði hún öfug áhrif . Skýr-
ingin er sú að það er lenska á Ís-
landi að bankar hækka vexti sína
þegar stýrivextir seðlabankans
hækka þótt þeir séu ekki með nein
lán í seðlabankanum (til sam-
anburðar má nefna að þegar stýri-
vextir seðlabanka Bandaríkjanna
voru svipaðir og þeir eru hér núna
voru húsnæðislán bankanna helm-
ingi lægri en stýrivextirnir). Staðan
var semsé þannig að lánardrottnar
íslensku bankanna í Asíu höfðu
óbreytta vexti, en stýrivaxtahækk-
un seðlabankans gaf bönkunum
tylliástæðu til vaxtahækkunar,
ágóðinn af útlánum bankanna varð
þannig ennþá meiri við hverja stýri-
vaxtahækkun. Bankarnir gerðu því
allt til þess að auka útlánin (og þar
með neysluna) enn meir við hverja
stýrivaxtahækkun. Lánum var hald-
ið að landanum, bílalán og neyslulán
voru auglýst, hringt var heim til
fólks og því boðin krítarkort,
fulltrúar bankanna mættu í
menntaskólana og hvöttu nemendur
til lántöku, o.s.fr. Hag-
stjórnaraðgerðin hafði þannig þver-
öfug áhrif við það sem ætlast var
til.
Af þessu sést að hagstjórn-
armáttur krónunnar er sáralítill en
ókostirnir eru miklir.
Orsakasambandið milli íslensku
krónunnar og rýrnunar lífskjara
Andrés Magnússon
skrifar um íslensku
krónuna og vexti
»Rakið er hvernig
íslenska krónan
hefur leitt til skertra
lífskjara á Íslandi.
Útskýrt er hví hags-
tjórnarmáttur krón-
unnar er enginn og
hún því óþörf.
Andrés Magnússon
Höfundur er læknir og er
greiðandi húsnæðislána á Íslandi
og í Noregi
HVERNIG verður
á það sæst að flokkur
sem fyrir áratug og
áratugum átti stuðn-
ing fjórðungs eða
fimmta hluta kjósenda
í landinu til sjávar og
sveita, í borg og
byggðum landsins,
drattast nú áfram sem
undirmálsflokkur í
skoðanakönnunum?
Framsóknarflokk-
urinn var áður fyrr
næststærsti flokkur
landsins og var öfl-
ugur í Reykjavík og á
höfuðborgarsvæðinu.
Forusta Framsókn-
arflokksins þarf að líta
raunsætt á vígstöð-
una. „Vígstöðuna“
segi ég, því að vita-
skuld er barist um völd og áhrif.
Enginn velkist í vafa um að stjórn-
mál einkennast af valdapólitík. En
fyrir hverja og fyrir hverju er bar-
ist? Í hvers þágu og upp á hvað
berst Guðni Ágústsson? Fyrir
hverja og upp á hvaða býti berst
Valgerður Sverrisdóttir um völdin
og samherji hennar Jón Sigurðs-
son? Það vil ég vita í stóru og smáu.
Ég hef verið stuðningsmaður
Framsóknarflokksins í 64 ár. Stuðn-
ingur minn hófst þegar ég var 18
ára menntaskólanemi á Akureyri á
stofnári lýðveldis 1944. Þá voru
skólafélagar mínir margir ann-
aðhvort fæddir inn í íhaldið eða með
áunna hneigð til sovétkommúnisma,
sem var e.k. tískustefna meðal rót-
tækra félagshyggjumanna á þessum
árum.
Þegar út í lífið kom eyddi ég
bróðurpartinum af ævinni til þess
að veita stefnu Framsóknarflokks-
ins brautargengi í ræðu og riti. 26
ár sat ég á Alþingi (var atvinnu-
pólitíkus) og naut þess mér til
ánægju. En ég leit á mig og raunar
hvern og einn alþing-
ismann sem varn-
armann sjálfstæðis og
fullveldis Íslands á
grundvelli stjórn-
arskrár lýðveldisins.
Enda var trúnaður við
lýðveldið og fullveldi
þess hyrningarsteinn
framsóknarstefnunnar,
eins og hún var túlkuð
og skilin á minni tíð.
Framsal fullveld-
isréttar var bannorð.
Ekki neita ég því að
tíminn er hraðfleygur
fugl og margt er breyt-
ingum undirorpið. Það
veit ég eins vel og Val-
gerður Sverrisdóttir,
Jón Sigurðsson, Guð-
mundur Hálfdánarson,
Jónas Haralz og d’her-
rer! En sitthvað er líka
rótfast og reist á
óhagganlegum grunni.
Ég geri þá kröfu til for-
ustu Framsóknarflokksins að hún
viti hvað er óumbreytanlegt í stefnu
flokksins í öllu fjasinu um nauðsyn
aðlögunar að breyttum tíma. Aðlög-
un á ekki að leiða til hamskipta.
Þótt tíminn sé hraðfleygur er of
langt gengið að trúa því að mannleg
tilvera sé eins og fljúgandi fis í
sviptivindum. Ekki afneita ég for-
lagatrú, en pólitísk nauðhyggja leið-
ir menn afvega. Sannleikurinn er sá
að með skynsemi, gætni og guðs-
hjálp ræður maðurinn sínum næt-
urstað. Ég vona af einlægni að for-
usta Framsóknarflokksins sé fær
um að tileinka sér þessa ofur-
einföldu fílósófíu roskinna og
reyndra manna. Hún er í fullu sam-
ræmi við heimspeki alþýðumanns-
ins, búandkarlsins og smáborg-
arans. Hvort hún hugnast
auðvaldinu og þjónum þess veit ég
ekki, þ. á m. þeim sem nú valta og
skalta með afgangsfé sam-
vinnuhreyfingarinnar.
Ingvar Gíslason
sendir samherjum
sínum nótu
Ingvar Gíslason
»Enginn
velkist í vafa
um að stjórnmál
einkennast af
valdapólitík.
En fyrir hverja
og fyrir hverju
er barist?
Höfundur er fyrrv. alþm.
Framsóknarflokksins og ráðherra.
Opið bréf til for-
ustumanna Fram-
sóknarflokksins
Sími 551 3010