Morgunblaðið - 11.11.2008, Side 20

20
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 11. NÓVEMBER 2008
Einar Sigurðsson.
Ólafur Þ. Stephensen.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Útlitsritstjóri:
Árni Jörgensen.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Sjötíu ár voruum helginaliðin frá
Kristalsnóttinni,
sem markaði upp-
haf skipulagðra of-
sókna nasista á hendur gyð-
ingum í Þýskalandi.
Útrýmingarherferðin var
glæpur gegn mannkyni.
Stjórnvöld í Þýskalandi tóku
sér fyrir hendur að útrýma
gyðingum í Evrópu. Um
helgina voru birt í dagblaðinu
Bild gögn, sem sýna að nas-
istar höfðu ákveðið fjölda-
morðin á gyðingum áður en
hinn illræmdi Wannsee-fundur
var haldinn í janúar 1942.
Fundnar eru teikningar af út-
rýmingarbúðunum í Ausch-
witz, sem ættu að þagga í eitt
skipti fyrir öll niður í þeim,
sem vilja afneita helförinni. Á
teikningum af kjallaranum má
sjá sökkla fyrir líkbrennslu-
ofnana. Á einni teikningunni er
skýrt merkt inn „aflús-
unarstöð“ og „gasklefi“. Teikn-
inguna gerði „fangi nr. 127“ í
Auschwitz og er hún dagsett 8.
nóvember 1941.
Nánast þremur árum fyrr
upp á dag, að kvöldi 9. nóv-
ember 1938, gengu nasistar
berserksgang gegn gyðingum í
Þýskalandi. Þegar dagur reis á
ný höfðu 267 bæna- og sam-
komuhús gyðinga verið eyði-
lögð og 7500 verslanir lagðar í
rúst. Íbúðir voru eyðilagðar og
gengið í skrokk á íbúunum.
Samkvæmt opinberum tölum
lét 91 maður lífið, en því hefur
verið haldið fram
að 1300 manns hafi
verið drepnir
þessa nótt.
Á meðan þessu
fór fram stóð
meirihluti Þjóðverja hjá og
hreyfði hvorki legg né lið ná-
grönnum sínum til varnar. Þá
skorti kjark.
Stjórnmálakreppa sprottin
af fjármálakreppu skapaði
jarðveg fyrir nasismann í
Þýskalandi. Það er gott að hafa
það í huga í yfirstandandi fjár-
málakreppu að stutt getur ver-
ið í öfgarnar, sérstaklega þeg-
ar mikið bjátar á í samfélaginu.
„Að láta sér á sama standa
gagnvart rasisma, óvild í garð
útlendinga og gyðingahatri er
fyrsta skrefið í áttina að því að
stefna ófrávíkjanlegum gildum
í voða,“ sagði Angela Merkel,
kanslari Þýskalands, við minn-
ingarathöfn um helförina á
sunnudag. Hún bætti því við að
í Þýskalandi ætti að ríkja and-
rúmsloft, sem ýtti undir borg-
aralegt hugrekki.
Helförin er ekki eina dæmið
um tilraun til þjóðarmorðs.
Tyrkir gerðu tilraun til að út-
rýma Armenum og í Rúanda
reyndu hútúar að myrða alla
tútsa. Nánast undantekning-
arlaust hefur umheimurinn
staðið hjá. Útlendinga- og kyn-
þáttahatri á alltaf að mæta af
fullum krafti. Ofsóknirnar á
hendur gyðingum í Þýskalandi
nasismans sýna hvaða óhugnað
það getur haft í för með sér að
gera ekki neitt.
Á viðsjárverðum
tímum getur verið
stutt í öfgarnar}
Helförin og kjarkleysið
Edda Rós Karls-dóttir hag-
fræðingur útlistar
ágætlega í grein í
Morgunblaðinu í
gær þá kosti, sem
Íslendingar standa
frammi fyrir í gjaldmið-
ilsmálum.
Hún segir að það sé raun-
verulegur valmöguleiki að
halda krónunni. „Hann krefst
þess að Íslendingar byggi að
nýju upp traust á efnahags- og
peningamálum og þar með trú á
að krónan geti haldist nokkuð
stöðug til framtíðar. Slíkt
krefst tíma,“ skrifar Edda Rós.
„Vegna smæðar gjaldmiðilsins
og fjárfestingarþarfar hagkerf-
isins þarf vaxtamunur við út-
lönd væntanlega að vera 1-3%
að jafnaði til framtíðar. Það er
kostnaðarsamt fyrir atvinnulíf
og heimili.“
Það er auðvitað hugsanlegt
að þetta sé fær leið. En það
hlýtur að gera gríðarlegar kröf-
ur til stjórnmálamanna, ætli
þeir að sannfæra bæði íslenzk-
an almenning og umheiminn
um að hægt sé að notast við
krónuna áfram. Og
jafnvel þótt það
tækist, situr eftir
vaxtamunurinn,
sem Edda Rós
nefnir. Eru Íslend-
ingar tilbúnir að
borga tugi milljarða aukalega í
vexti á hverju ári til að fá að
halda krónunni?
Hinum kostinum lýsir Edda
Rós þannig: „Ákvörðun um
upptöku evru hefði jákvæð
áhrif á trúverðugleika og vaxta-
stig og gæti flýtt fyrir end-
urreisn hagkerfisins. Spurn-
ingin um framtíð krónunnar er
því viðfangsefni dagsins í dag
en ekki morgundagsins.“
Alltof margir hafa ekki áttað
sig á því að sjálf ákvörðunin um
að taka upp evru og taka stefn-
una á aðild að Evrópusamband-
inu myndi ýmsu breyta í efna-
hagsmálum Íslendinga.
Stefnan væri þá skýr og um-
heimurinn væri nokkru nær um
það hvar Íslendingar ætluðu að
eiga heima og hvernig þeir ætl-
uðu að haga efnahagsstjórn-
inni. Þess vegna er brýnt að
taka ákvörðun sem fyrst.
Umheimurinn væri
þá nokkru nær um
hvar Íslendingar
ætla að eiga heima}
Kostirnir í gjaldmiðilsmálum
Þ
að varð frægt er Winston
Churchill sagði í ræðu árið 1940
að stríðið gæti dregist á langinn
og að Bretar gætu staðið einir
eftir. Hann endurtók sömu orð
eftir fall Frakklands árið 1941. Þá höfðu
Evrópuríki fallið í leifturstríði nasista eins
og dómínókubbar.
Churchill hélt magnaðar ræður í stríðinu,
talaði kjark í Breta, brýndi þá um æðruleysi
og að standa með sannfæringu sinni, þótt
sprengjum rigndi yfir þá og lengi vel virtist
við ofurefli að etja.
Bretar stóðu reyndar ekki einir. Á ann-
arri eyju í Norður-Atlantshafi hættu sjó-
menn lífi sínu til þess að koma vörum í
skipalestum til Bretlands. Margir Íslend-
ingar týndu lífi sínu í þeim sjóferðum, hlut-
fallslega ámóta margir og Bandaríkjamenn misstu í
seinna stríði.
Eymundur, afi minn, var fyrsti stýrimaður á Goða-
fossi sem sigldi í skipalestum til Bretlands. Kafbátur
hafði skotið niður þrjú skip fyrir framan Goðafoss og
það var sem hafið stæði í björtu báli. Sigurður Guð-
mundsson háseti kallaði niður til afa míns: „Kafbát-
urinn á ekki eftir nema eitt skip áður en það kemur að
okkur!“ Og afi svaraði að bragði: „Já, við skulum vona
að hann verði búinn með tundurskeytin þegar kemur
að okkur, Siggi minn.“ Frá þessu segir Sigurður í bók-
inni Útkall – árás á Goðafoss og bætir við: „Þetta var í
takt við líf okkar og við vinirnir héldum ró okkar.“
Nú standa Íslendingar einir. Bankar hafa
fallið eins og dómínókubbar um allan heim í
alþjóðlegri fjármálakreppu, en Íslendingar
orðið verst úti, fyrst og fremst vegna
smæðar hagkerfisins og mikillar skuldsetn-
ingar bankanna.
Það þýðir lítið fyrir erlend stjórnvöld að
koma af fjöllum í þeim efnum því erlendir
bankar hafa dælt hingað fjármagni og hirt
þóknanir fyrir. Þannig varð til gríðarstór
spilaborg sem nú er hrunin. Enginn sem
kom nærri er saklaus af því.
Og á ögurstundu beita erlendar stór-
þjóðir, sem hafa verið okkur vinveittar á
pappírnum, Alþjóðagjaldeyrissjóðnum fyrir
sig og vilja bæta sem nemur einni lands-
framleiðslu á skuldaklafa þjóðarinnar!
En við stöndum ekki einir, ekki frekar en
Bretar á sínum tíma, því á öðrum eyjum í Norður-
Atlantshafi býr vinaþjóð, sem sýnt hefur að hún stend-
ur með okkur í hverri raun. Á tímum sem krefjast
hugrekkis, munar um slíkan stuðning frá Fær-
eyingum, sem blæs kjarki í þjóðina.
Undir lok seinna stríðs hélt Churchill eftirminnilega
ræðu, þar sem hann sagði að ef Bretar hefðu eitthvað
lært af stríðinu, þá væri það að: „… never give in, ne-
ver give in, never, never, never, never-in nothing,
great or small, large or petty – never give in except to
convictions of honour and good sense. Never yield to
force; never yield to the apparently overwhelming
might of the enemy.“ pebl@mbl.is
Pétur
Blöndal
Pistill
Á ögurstundu
Milljón hér og milljón
þar til niðurskurðar
FRÉTTASKÝRING
Eftir Önund Pál Ragnarsson
onundur@mbl.is
V
íða þarf að skera niður í
ríkisrekstri á næstunni,
þar sem allt stefnir í
mjög mikinn hallarekst-
ur ríkissjóðs á næsta ári
að óbreyttu. Alþjóðagjaldeyrissjóð-
urinn, sem Íslands sækir nú um lán til,
er hins vegar lítt gefinn fyrir halla-
rekstur á opinberum stofnunum.
„Báknið“ eins og ríkið er kallað þegar
mælt er fyrir niðurskurði, hefur þan-
ist út á síðustu árum, stjórnsýsla
stækkað og opinber verkefni verið
plássfrek. Í stað þess að jafna hag-
sveifluna með því að draga úr rík-
isumsvifum var hún líklega mögnuð
með opinberum aðgerðum, svo sem
stíflugerð og auknum útlánum hjá
Íbúðalánasjóði.
Tugir nýrra aðstoðarmanna
Ef komast á hjá hallarekstri þarf
einhvers staðar að skera niður. Á
sama tíma vilja flestir vernda heil-
brigðis- og velferðarkerfin. Eitt af því
sem nýlega hefur bæst við opinberan
rekstur er aukinn mannafli þingsins.
Þar er átt við aðstoðarmenn alþing-
ismanna. Í júní sl. voru þeir 22 talsins,
ýmist á fjórðungi þingfararkaups eða
fullu kaupi, eftir stöðu þingmannsins
sem þeir aðstoða. Launakostnaður
þeirra er yfir fjórar milljónir á ári en
þess utan fá þeir kostnað greiddan,
allt að 420.000 krónur á ári.
Aðspurður segir Sturla Böðv-
arsson, forseti Alþingis, það ekki hafa
komið til tals að hagræða í rekstri
þingsins með því að leggja þessa nýj-
ung af. Aðstoðarmenn sinni því til-
tekna starfi að bæta tengsl þing-
manna við sín kjördæmi. Taka eigi á
hagræðingunni heildstætt og sér þyki
með ólíkindum ef það sé við þetta, sem
menn staldri fyrst til að skera niður.
Milljarðar á samgönguáætlun
Annað dæmi um nýlega viðbót við
hið opinbera er Varnarmálastofnun.
Hún er ný af nálinni, stofnuð í janúar
á þessu ári og er áætlað að hún fái um
1,4 milljarða á fjárlögum til rekstr-
arins.
Á sviði samgöngumála kennir líka
margra grasa. Í samgönguáætlun
fyrir árin 2007-2010 er gert ráð fyrir
364 milljónum í gerð mislægra gatna-
móta við Kringlumýrarbraut og
Miklubraut á næsta ári. Tæpum 1,7
milljörðum á að verja í sama verkefni
árið eftir. Vegaframkvæmdir fyrir
5,5 milljarða eru ráðgerðar á lands-
byggðinni. Þá á að setja tæpa 2,5
milljarða í gerð Óshlíðarganga á
næstu tveimur árum og tæpa fjóra
milljarða í Héðinsfjarðargöng á sama
tíma.
Það skal eftirlátið sérfræðingum
að forgangsraða í niðurskurðinum,
en nefna má að 2009-2010 eiga 480
milljónir að fara í vegagerð innan
þjóðgarða og á þessum tveimur árum
er ætlunin að nota tæpa 2,3 milljarða
króna í gerð tengivega utan grunn-
nets vegakerfisins. Af nógu virðist
því að taka við fyrstu sýn.
Þarf hátt í þúsund nefndir?
Ráð og nefndir virðast líka sí-
vinsæl leið til vaxtar (eða þenslu) inn-
an opinbera geirans. Á heimasíðum
ráðuneyta má með fljótlegum hætti
telja 774 stjórnsýslunefndir og ráð.
Þar gæti reynst svigrúm til nið-
urskurðar. Er verkefnisnefnd um
sumarexem í hrossum enn bráðnauð-
synleg? Það er tímabundin verkefn-
isnefnd, skipuð fyrir átta árum. Spyr
sá sem ekki veit. Er það satt að ekk-
ert sé jafnvaranlegt og tímabundið
opinbert verkefni?
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Útgjöld Fjárlög breytast vegna kreppunnar, en helstu verkefni á að vernda.
 Ríkisendurskoðun mælti með því
í stjórnsýsluúttekt fyrr á þessu ári
að Vinnumálastofnun og Vinnueft-
irlit ríkisins yrðu sameinuð.
 Rekstrarkostnaður umfram
tekjur voru um 416 milljónir króna
hjá Vinnueftirlitinu á fjárlögum
þessa árs, en 254 milljónir króna
hjá Vinnumálastofnun.
 Ríkisendurskoðun hefur einnig
mælt með því að einni stofnun verði
falin öll stjórnsýsla á sviði sam-
göngumála. Hún geti tekið við
stjórnsýsluverkefnum Vegagerð-
arinnar, Siglingastofnunar, Flug-
málastjórnar og Umferðarstofu.
 Rekstrarkostnaður þeirra um-
fram tekjur á fjárlögum 2008 var
tæplega 2,4 milljarðar, mestur hjá
Siglingastofnun, tæpar 916 millj-
ónir, en minnstur hjá Flug-
málastjórn, ríflega 403 milljónir
króna.
HÆGT AÐ
SAMEINA
››