Skinfaxi - 01.04.1962, Blaðsíða 8

háskólamanna var fjarri öllum tækifær-
issjónarmiðum. Kom þar fram kenning
Grundtvigs um hina menningarlegu á-
byrgð gagnvart öðrum þjóðum.
Hægt væri að færa þessu ýms dæmi til
sönnunar. Þannig eggjuðu lýðháskólamenn
Friðrik Ásmundsson Brekkan á sínum
tíma til að þýða Einokunarverzlunina eftir
Jón Aðils. Það var mikil þrekraun fyrir
mann, sem ætlaði sér að verða skáld, að
kasta sér yfir þvílík fræði, þó um þýðingu
væri að ræða. En þeir sögðu við hann, að
þeir þyrftu á þessum gögnum að halda til
að geta skilið Island og barizt fyrir íslenzk
málefni gegn steinrunnu afturhaldi stór-
danans. Dr. Maríus Kristensen, kennari á
Askov, sagði mér frá þessu, og nokkrum
árum seinna kom röðin að mér. Bæði í
deilunni um sambandsslitin og handrita-
málið heimtuðu þeir stöðugt af mér gögn
í hendur, og þeim fannst einhvern veginn
að ég sem íslendingur hlyti að finna það
mikið til þegnskyldu með þjóð minni, að
ég gæti alltaf verið reiðubúinn og án ann-
arrar borgunar en ánægjunnar yfir að
berjast fyrir góðu málefni. Oft komu fyrir-
spurnirnar úr svo mörgum áttum og heimt-
uðu svo ýtarlegar greinargerðir um sögu-
legan og menningarlegan gang málanna að
ég var alveg að örvilnast og varð að sitja
við skrifborðið vikum og mánuðum saman
við bókalestur og bréfaskriftir. En að
neita um þá aðstoð, sem ég gat veitt,
fannst mér ekki samboðið uppruna mínum.
IV.
Þegar litið er á hvernig skilningurinn á
íslenzkum þjóðmálum speglast í starfi upp-
alandans að skólahugsjón Grundtvigs með
ýmsum hætti og á ýmsum stígum, hlýtur
sú spurning að vakna: Hvenær verður
reistur lýðhskóli á íslandi og hvernig? Það
er ánægja til þess að vita að menn kirkj-
unnar hafa tekið þetta mál upp í sambandi
við endurreisn Skálholts, og einmitt lagt
áherzlu á það, að sá skóli ætti að gegna
öðru hlutverki heldur en aðrir unglinga-
skólar, sem bundnir eru við ramma
fræðslulaganna. „Skóli fyrir lífið“ eins og
Grundtvig kallar lýðháskólann, verður að
vera algerlega frjáls, en það er auðvitað
engin trygging fyrir því, að hann verði
hæfari í htutverki sínu, þó hann verði
reistur í Skálholti. Hins vegar mætti ætla
að þjóðin sýndi það mikla rækt við þennan
stað, að hún sameinaðist til átaka um að
bæta úr tvöföldum vanda: endurreisn Skál-
holts og þörfinni á frjálsum lýðháskóla á
Islandi. En ef þjóðin á að standa að baki
honum þyrfti vakningin fyrir málefninu
að kvíslast til sem flestra menningarlegra
stofnana og félaga.
Einhvern veginn virðist mér bera á ein-
hverjum ótta við að gerð verði einhver ax-
arsköft ef þjóðkirkjan hafi ekki alla for-
ustu. Æskilegt væri þó að fleiri en beint
prestar kæmu til móts við lýðháskólahug-
myndina og veittu henni stuðning, t. d.
Ungmennafélag Islands og íþróttasamband
Islands. Það liggur í sjálfri menntahug-
sjón lýðháskólanna að gefa æskunni verk-
efni, sem mannar hana og lætur hana finna
til ábyrgðar gagnvart lífinu. Og það er al-
ger misskilningur í menningarfram-
kvæmdum, sem stefna að uppeldisstarfi,
þegar hinir eldri, sem völdin hafa, gera
þau verk, sem fela í sér hvatningu og eggj-
an, og láta ekkert eftir handa æskunni
nema böllin.
8
S K I N F A X I