Skinfaxi - 01.02.1986, Blaðsíða 36

Hvaða fugl er þama?
Hugleiðing um fugla fyrir göngufólk
Þorsteinn Einarsson
Á miðþorra sest ég niður og skrifa um
andfugla. Hérlendis hefur veður verið milt,
jörð auð á láglendi, vötn og tjarnir vökótt
eða lítt undir ís. En í vetrarheimkynnum
íslenskra andfugla eru sérlegar
vetrarhörkur slíkar að fréttir berast um að
menn frjósa í hel. Hver er þá líðan
andfugla? Afföll þeirra munu verða í ár
meiri en venjulega og þeir sem hingað snúa
með vorinu munu líða af vannæringu.
Vonandi verður íslenskt vor og sumar þeim
hagstætt. Líður brátt að fartíma til
sumarheimkynna, óskandi er að fuglunum
aflist nægur forði til orkufreks flugs.
Tuttugu og fimm eru tegundir andfugla sem
árlega sækja ísland heim. Átján þeirra eru
íslenskir varpfuglar en hinar sjö
farandfuglar og árvissir sumargestir.
Gróf skipting þeirra er: svanir, gæsir,
endur og fiskiendur. (Gæsum var gerð skil
í 4. tbl. Skinfaxa 1985)
halda sig hér að vetrarlagi velja einkum
voga og víkur suð-vesturlands til
vetrardvalar, en þar eru fjörur mestar.
Hnúðsvanur: Voru gefnir
Reykjavíkurborg frá Þýskalandi og sleppt
á tjörnina. Dóu út innan 10 ára.
Endur: Þær deilast í tvo flokka:
Gráendur (buslendur - hálfkafarar);
kafendur. Fuglar beggja flokka eru
lágfættir, sundfitjar milli þriggja táa,
goggar þeirra söðulbakaðir, flatir eða lítt
hvelfðir. Ungar klekjast dúnaðir og halda
þegar út á vatn. Gráendur halda sig á
grynnri tjörnum eða nærri bökkum djúpra
vatna og í kílum eða blautum fúnum
(jiáand uý-

t
%
‘Ví *.' •
Svanir: Álftin er stærst íslenskra
varpfugla. Hálslangir og á flugi er höfði
haldið teygðu fram á láréttum hálsinum.
Svartur er goggur að framanverðu en gulur
við rótina. A sundi heldur álftin hálsi í
lóðréttri stöðu. Fullorðin álft er alhvít nema
hve fætur eru svartir. Oft slær ryðlitum blæ
á koll, hnakka og bringu. Ungfuglar eru
öskugráir með fölbleikan gogg, sem er
dökkur í oddinn. Álftin er raddsterkust
allra svana. Stofnstærð íslenskra álfta er
áætluð 9000 fuglar að haustlagi og að þá
hafi tæp 20% þeirra verið varpfuglar. Álftin
dreifist um mýrlendi heiða og láglendis að
sumarlagi, en þeir 1-2 þúsund fuglar sem
(rtáeni h w
Urtönd (saurönd): Minnst anda.
Fljúga lágt. Kollur blikans rauðbrúnn, um
auga og aftur um vanga grænn geiri
bryddaður hvítu, á axlafjöðrum hvít rák.
mýrum. Með skoltjöðrum er sáld, sem
nýtist við fóðuröflun, er gráendur sulla í
yfirborðinu eða í botnleðju. Þær steypa
sér á koll undir vatnsborðið og teygja
Goggur og fætur blágrá. Kollan
brúngulflikrótt. Speglar beggja sterk
gljáandi grænir, jaðrar svartir, bryddaðir
hvítu.
Rauðhöfði (morblesi): Goggur
stuttur, nögl svört og hnöttótt höfuð.
Spegill grænn, svartur aftast. Höfuð
UaFandut —
gogginn niður í botngróðurinn og beita
nöglinni, fremsta hluta goggsins og
goggjöðrunum til þess að rífa upp og slíta
gróður. Meðal kollsteypan varir busla
endurnar í yfirborðinu með fótunum. Við
styggð geta buslendur kafað og þá eru
ungar þeirra fimir kafarar. Tvö önnur
einkenni flokksins eru: við flugtak hefja
V'canasptQlaf
blikans dökkbrúnt, nema enni og kollur
rjómagult. Kollan ryðrauðari en kolla
stokkandar. Þökur axlfjaðra hvítar. Glöggt
einkenni tegundarinnar.
Kafevtduy-
fuglarnir sig leiftursnöggt beint upp án
tilhlaups; á armflugfjöðrum er glöggt
afmarkaður ferhyrndur reitur,
vængspegill kallaður, fagurlega skreyttur
hvítum, bláum eða grænum lit, sem oft
slær á málmgljáa.
Stokkönd (grænhöfði-stóra
gráönd): Karlfugl með grænt höfuð, hvítt
hálsband. Kvenfugl jafn brúnan
fjaðurham, hálsband fölara. Nef beggja
gul, nögl dekkri, gul-rauðir fætur,
vængspeglar bryddaðir hvítu og svörtu
Gargönd (litla gráönd): Grennri og
minni en stokkönd. Goggur grár. Fætur
sterk rauðgulir. Spegill hvítur. Stélþökur
svartar. Kviður hvítur. Bliki hefur silfrað
36
Skinfaxi 1. tbl. 1986